ააფ

ნაწილი 1. შეცდომების გამომწვევი მიზეზები

წლების მანძილზე გადამხდელთა უმრავლესობისათვის გადაუჭრელ ამოცანად რჩებოდა იმის მიღწევა, რომ მათ მიერ გადასახადების გადახდა და დეკლარირება ბუღალტრული აღრიცხვის მონაცემებით ზუსტად შედარებოდა საგადასახადო ინსპექციის მონაცემებს. ძალიან ხშირად იმ შემთხვევებშიც კი, როდესაც ხდებოდა ორმხრივი შედარების აქტის გაფორმება, საგადასახადო დავალიანებების ნაშთები ბუღალტრულ აღრიცხვაში საგადასახადო ინსპექციაში დაფიქსირებულ ნაშთებს ზუსტად მაინც არ ემთხვეოდა. ამ დროს გადამხდელები, რომლებიც ხელს აწერდნენ შედარების აქტს, ან რეალურად ვერ "ხედავდნენ" საკუთარ ბუღალტრულ აღრიცხვაში გადასახადების ნაშთებსა და შედარების აქტში დაფიქსირებულ ნაშთებს შორის სხვაობას, ან მათთვის საზიანო განსხვავებებს საურავების დარიცხვით ხსნიდნენ, თავიანთვის სასარგებლო ზედმეტობების მიზეზების გამოკვლევით კი თავს არ იწუხებდნენ.

ასეთი შესავალი ზოგს შეიძლება გადაჭარბებულად მოეჩვენოს, მაგრამ საქმე მართლაც ასეა. ამის თქმის საფუძველს სტატიის ავტორს მისი საქართველოში 10-წლიანი აქტიური აუდიტორული საქმიანობის პრაქტიკა აძლევს.

რატომაა რთული ბიუჯეტთან ანგარიშსწორებებში ბუღალტრული აღრიცხვისა და საგადასახადო ინსპექციის მონაცემებს შორის სრული თანხვედრის მიღწევა? ამის მიზეზები ბევრია, მაგრამ მთავარი ობიექტური მიზეზი კი ისაა, რომ გადასახადების დარიცხვის დრო ბუღალტრულ აღრიცხვაში ხშირად არ ემთხვევა მათი დარიცხვის დროს საგადასახადო თვალსაზრისით. მაგალითად:

- დღგ-ის დარიცხვა ხდება დასაბეგრი ოპერაციის მოხდენის დღეს, ასევეა დღგ-ის ჩათვლაც (ერთთვიანი გადავადების შესაძლებლობით), ხოლო დეკლარირება ანუ საგადასახადო თვალსაზრისით დღგ-ის დარიცხვა ან მოთხოვნა ბიუჯეტიდან ხდება მომდევნო თვის 15 რიცხვში;

- წლიური მოგებისა და ქონების გადასახადების დარიცხვა ბუღალტრულად ხდება 31 დეკემბერს, საგადასახადო თვალსაზრისით კი _ მომდევნო წლის 31 მარტს;

- ხელფასებიდან საშემოსავლო და სოციალური გადასახადების დარიცხვა ხდება ყოველთვიურად, ხოლო მათი დეკლარირება ანუ საგადასახადო თვალსაზრისით დარიცხვა ხდება იმ თვის მომდევნო თვის 15 რიცხვში, როდესაც მოხდა მათი ფაქტობრივი გაცემა თანამშრომლებზე. მაგალითად, თუ ოქტომბრის თვის ხელფასის გაცემა მოხდა 5 ნოემბერს, ბუღალტრულ აღრიცხვაში საშემოსავლო და სოციალური გადასახადების დარიცხვა აისახება 31 ოქტომბერს, საგადასახადო თვალსაზრისით მათი დეკლარირება კი მოხდება 15 დეკემბერს.

ცხადია, ისეთი შემთხვევებიც არის, როცა ბუღალტრული და საგადასახადო თვალსაზრისით გადასახადების დარიცხვა ერთმანეთს ემთხვევა. მაგალითად, ასეთი შემთხვევაა დღგ-ის დარიცხვა ჩათვლების გაუქმების გამო; ჯარიმების დარიცხვა საგადასახადო შემოწმების შედეგად; მოგებისა და ქონების საავანსო გადასახდელების დარიცხვა. გადასახადების გადახდის თარიღებიც, ცხადია, ერთმანეთს ემთხვევა ბუღალტრული და საგადასახადო თვალსაზრისით.

მხოლოდ დარიცხვის თარიღებს შორის სხვაობები რომ იყოს მიზეზი ბიუჯეტთან ანგარიშსწორებებში ბუღალტრული აღრიცხვისა და საგადასახადო ინსპექციის მონაცემებს შორის აცდენისა, ამის გამოვლენას ბუღალტრები იოლად გაართმევდნენ თავს და შედარების აქტების გაფორმებასაც დიდი დრო არ დასჭირდებოდა; მაგრამ არსებობს კიდევ უამრავი სუბიექტური (უმეტესწილად) მიზეზი როგორც გადამხდელთა, ასევე საგადასახადო ინსპექციის მხრიდან, რომლის გამოც საგადასახადო ნაშთები ბუღალტრული აღრიცხვის მიხედვით არ ემთხვევა საგადასახადო ინსპექციის მონაცემებით დაფიქსირებულ საგადასახადო ნაშთებს. აი, ეს მიზეზები:

1) გადასახადის გადახდა ბუღალტრულად გატარებულია თვის ბოლოს საბანკო ამონაწერის მიხედვით, ხოლო საგადასახადოში - რამდენიმე დღის დაგვიანებით, ანუ უკვე შემდეგ თვეში. ასეთი რამ საკმაოდ ხშირია. მაგალითად, 2006 წლის 29-30 დეკემბერს გადამხდელთა მიერ გადახდილი გადასახადების თანხების ასახვა საგადასახადოში მოხდა 2007 წლის იანვრის პირველ რიცხვებში (ამას მასობრივი ხასიათი ჰქონდა);

2) გადახდილი გადასახადი, რომელიც ასახულია ბუღალტრულად, საერთოდ არ ჩანს საგადასახადოში! ასეთი რამ იშვიათად, მაგრამ მაინც ხდება ხოლმე. ასეთ შემთხვევაში საგადასახადოს უნდა წარედგინოს საგადახდო დავალების ასლი, რომლის შემდეგ იწყება მისი მოძიების პროცესი ხაზინაში ჩარიცხვებში, რომელიც უმეტეს შემთხვევაში წარმატებით სრულდება. ზოგ შემთხვევაში კი ირკვევა, რომ გადამხდელს თანხა იქ არ გადაურიცხია, სადაც საჭირო იყო;

3) გადახდილი გადასახადი საგადასახადოში ასახულია, მაგრამ გატარებულია გადასახადის სხვა სახეობაში! ასეთი რამ განსაკუთრებით ხშირად ხდება არარეზიდენტის საშემოსავლო გადასახადის გადახდის შემთხვევაში, რომელსაც საგადასახადო ხან არარეზიდენტის საშემოსავლო გადასახადის ბარათზე ატარებს, ხან - ჩვეულებრივ საშემოსავლოში, ხანაც არარეზიდენტის (უკუდაბეგვრის) დღგ-ში. არარეზიდენტის დღგ ხშირად ტარდება არარეზიდენტის საშემოსავლო გადასახადის ანდა ჩვეულებრივი დღგ-ის ბარათზე; არის მოგების გადასახადის საშემოსავლოში გატარების შემთხვევებიც.

ამის მიზეზი ზოგჯერ თავად გადამხდელთა უნებლიე შეცდომებია - ისინი არასწორად უთითებენ საბიუჯეტო შემოსავლის სახაზინო კოდებს, მაგრამ მათზე არანაკლებ ხშირად ცდებიან საგადასახადო ინსპექციის თანამშრომლები.

მაგალითად, 2006 წლის მაისში და ივლისში შპს "ააფ-კონსალტინგის" მიერ გადახდილი მოგების საავანსო გადასახადებიდან (საგადახდო დავალება ორივე შემთხვევაში აბსოლუტურად სწორად და ერთნაირად იყო შევსებული) ერთი საგადასახადომ საშემოსავლოში გაატარა, მეორე კი მოგების გადასახადში. თუ რატომ დაუშვეს შეცდომა პირველ შემთხვევაში, საგადასახადოს თანამშრომლებმა ვერ განმარტეს.

მსგავსი სახის კიდევ ერთი პრობლემა წარმოიშვა 2007 წლის იანვრიდან, როდესაც შეიცვალა საშემოსავლო გადასახადის დეკლარაციის ფორმა. ამ დეკლარაციაში გათვალისწინებულია არარეზიდენტი იურიდიული პირების შემოსავლებიდან დაკავებული თანხების დეკლარირებაც, რომელსაც საგადასახადო ინსპექცია ხან არარეზიდენტის საშემოსავლო გადასახადის ბარათზე ატარებს, ხან კი მოგების გადასახადის ბარათზე;

4) შედარების აქტის თარიღისათვის საგადასახადოში არ არის გატარებული დაზუსტებული საგადასახადო დეკლარაციები. როგორც წესი, დაზუსტებული საგადასახადო დეკლარაციები გადამხდელთა საგადასახადო აღრიცხვის ბარათებზე აისახება რამდენიმე თვის დაგვიანებით. ეს იმითაა გამოწვეული, რომ დაზუსტებული საგადასახადო დეკლარაციის გატარებამდე საგადასახადო ინსპექტორი შესაბამისი განყოფილებიდან ამზადებს დასკვნას, რომელიც უფროსთან შეთანხმების შემდეგ გადაეგზავნება მეორე საგადასახადო ინსპექტორს კომპიუტერში გასატარებლად, რაც დროში ჭიანურდება ხოლმე;

5) საგადასახადოში ჩაბარებული დეკლარაცია (ჩვეულებრივი ანუ არა-დაზუსტებული) საერთოდ არ არის ასახული გადამხდელის სააღრიცხვო ბარათზე! ასეთი რამ ძალიან იშვიათად, მაგრამ უცნობი მიზეზის გამო ხანდახან მაინც ხდება. გასულ წლებში ეს ყველაზე უფრო ხშირად "ემართებოდათ" არარეზიდენტის საშემოსავლო გადასახადების ცნობებს (დეკლარაციებს), რომლებსაც საგადასახადოში ზოგჯერ ატარებდნენ, ზოგჯერ კი - არა;

6) საგადასახადოში წარდგენილი დეკლარაცია სააღრიცხვო ბარათზე ასახულია არასწორი თანხით. ასეთი რამ ხშირად არა, მაგრამ ხანდახან მაინც ხდება. მაგალითად, ხშირია შემთხვევა, როდესაც დღგ ის დეკლარაცია საგადასახადოში ასახულია კორექტირებული დღგ-ის ჩათვლის გარეშე; ხშირია შემთხვევა, როდესაც მოგების წლიური დეკლარაცია გატარებულია გადახდის წყაროსთან დაკავებული გადასახადის ჩათვლის გარეშე; ასევე ხშირია ახალდაარსებული ფირმების (რომლებიც არასრული წელი ფუნქციონირებდნენ) ქონების საგადასახადო დეკლარაციების არასწორად გატარების შემთხვევები გადასახადის 1%-იანი განაკვეთის მიყენების გამო. ასევე აღვნიშნავთ, რომ ძალიან ხშირია დამრგვალების ცდომილებები საგადასახადო დეკლარაციების გატარების დროს;

7) საგადასახადო დეკლარაცია შევსებულია არასწორად გადამხდელის მიერ, თუმცა ამას ის ვერ ამჩნევს. ასეთი სახის შეცდომები გახშირდა 2005 წლის იანვრიდან, ანუ ახალი საგადასახადო კოდექსის შემოღების მერე. ამ დროიდან მოქმედებაშია ახალი ფორმის საგადასახადო დეკლარაციები (დღგ-ის, აქციზის, მოგების, საშემოსავლოს...), სადაც სხვადასხვა გრაფებში ასახული თანხები უნდა ედრებოდეს ამ დეკლარაციების დანართებში ასახულ თანხებს. როცა ისინი არ ედრება, გადამხდელს ბუღალტრულ აღრიცხვაში, როგორც წესი, აქვს ის მონაცემები, რაც დეკლარაციის ძირითად გვერდზეა მითითებული, მაშინ, როცა საგადასახადო ინსპექცია სააღრიცხვო ბარათზე ატარებს დანართებში მითითებულ თანხებს!

8) საგადასახადო დეკლარაციის ეგზემპლარი გადამხდელთან განსხვავდება მის მიერვე საგადასახადო ინსპექციაში წარდგენილი დეკლარაციის ეგზემპლარისაგან! ასეთი სახის შეცდომებს ძირითადად ის ბუღალტრები უშვებენ, რომლებიც საგადასახადო დეკლარაციებს "ხელით" ანუ კომპიუტერის გამოყენების გარეშე ავსებენ. მაგალითად, სტატიის ავტორის აუდიტორულ პრაქტიკაში 2006 წელს ადგილი ჰქონდა ასეთ შემთხვევას: ერთ-ერთი საწარმოს ბუღალტერმა, როგორც ჩანს, სიჩქარის გამო, საშემოსავლო გადასახადის დეკლარაციის ერთ-ერთი ეგზემპლარის მეორე გვერდი გადმოწერა არა საშემოსავლო გადასახადის დეკლარაციის სწორად შევსებული ეგზემპლარიდან, არამედ - სოციალური გადასახადის დეკლარაციის მეორე გვერდიდან, საგადასახადოში კი არასწორად შევსებული დეკლარაციის ეგზემპლარი დატოვა;

9) გადასახადის გადამხდელის სააღრიცხვო ბარათზე გატარებულია საგადასახადო დარიცხვა სხვისი დეკლარაციის მიხედვით! ასეთი შემთხვევა, ცხადია, იშვიათია, მაგრამ მას მაინც აქვს ადგილი, თუ რომელიმე გადამხდელმა თავის საგადასახადო დეკლარაციაში მექანიკური შეცდომის გამო ჩაწერა სხვისი საიდენტიფიკაციო ნომერი (ასეთი შეცდომა შედარებით ხშირად მოსდით იმ ბუღალტრებს, რომლებიც რამდენიმე ფირმას ემსახურებიან და მათ ბუღალტრულ აღრიცხვას ერთ კომპიუტერში აწარმოებენ), ხოლო საგადასახადო დეკლარაციის დამუშავებისას საგადასახადო ინსპექტორმა არ მიაქცია ყურადღება საიდენტიფიკაციო კოდსა და საწარმოს დასახელებას შორის განსხვავებას და ასეთი საგადასახადო დეკლარაცია არასწორი საიდენტიფიკაციო კოდის მიხედვით (ანუ სხვა გადამხდელის სააღრიცხვო ბარათზე) გაატარა;

10) გადამხდელი არ ითვალისწინებს იმ დარიცხვებს დღგ-ში, რომელიც მას საგადასახადომ დაარიცხა წინა პერიოდებში განხორციელებული დღგ-ის ჩათვლის გაუქმების გამო. 2004 წლამდე ასეთი რამ ძალიან ხშირად ხდებოდა, თუმცა მაშინ, როგორც წესი, გადამხდელს ამის შესახებ აცნობებდნენ ხოლმე. ახლა დღგ-ის ჩათვლების გაუქმება იშვიათად ხდება, მაგრამ სამწუხაროდ, ამის შესახებ გადამხდელს არავინ არაფერს აცნობებს ხოლმე;

11) გადამხდელს არ აქვს გათვალისწინებული ის ჯარიმები, რომელიც მას დაარიცხა საგადასახადომ დეკლარაციის დაგვიანების, ცნობის წარუდგენლობის, საკონტროლო-სალარო აპარატის ექსპლუატაციის წესების დარღვევის ან სხვა რამ მიზეზის გამო. ასეთ დროს, წესით, გადამხდელმა უნდა მიიღოს შეტყობინება საგადასახადოდან, მაგრამ ძალიან ხშირად ამის შესახებ მხოლოდ შედარების აქტის გაფორმების დროს იგებს ხოლმე;

12) საურავების დარიცხვა, რომელიც გადამხდელის სააღრიცხვო ბარათებზე რეგულარულად ხდება, არ არის ასახული გადამხდელის ბუღალტრულ აღრიცხვაში. იშვიათია ბუღალტერი, რომელიც საურავების დარიცხვას თვალს ადევნებს და მათ თავის აღრიცხვაში დროულად და სწორად ასახავს. ნაწილობრივ ეს იმითაცაა გამოწვეული, რომ თავად საგადასახადო ხშირად ცვლის საურავების დარიცხვას როგორც თანხობრივად, ასევე გადასახადის ერთი სახეობიდან მეორეში გადათამაშებით, რაც გადამხდელთა დაბნეულობას იწვევს.

სხვათა შორის, ხანდახან სწორედ საურავებია იმის მიზეზი, რომ გადამხდელს წარმოეშობა ნარჩენი თავალიანება გადასახადის ძირითად თანხაში, მიუხედავად იმისა, რომ მას, მისი აზრით, ყველაფერი გადახდილი აქვს. მოვიყვანოთ ასეთი მაგალითი:

ვთქვათ, 2006 წლის 15 დეკემბრის მდგომარეობით გადამხდელს გადასახდელი ჰქონდა მოგების საავანსო 10000 ლარის ოდენობით, რაც მან გადარიცხა 4 დღის დაგვიანებით. შესაბამისად, მას დაერიცხა საურავი 28 ლარის ოდენობით, თუმცა ამისთვის ყურადღება არ მიუქცევია. მოგების გადასახადის წლიური დეკლარაციის მიხედვით, დამატებით გადასახდელმა თანხამ შეადგინა 2000 ლარი, რომელიც გადამხდელმა გადარიცხა 26 მარტს. ამის შემდეგ ის ფიქრობს, რომ გადასახადის ძირითად თანხაში დავალიანება არ უნდა ჰქონდეს, მაგრამ მისი ეს მოსაზრება არასწორია!. საქმე ისაა, რომ წლიური მოგების გადასახადის გადახდის ვადაა 31 მარტი, ამიტომ როცა გადამხდელმა ის 5 დღით ადრე გადარიცხა, გადახდილმა თანხამ დაფარა იმ დროისათვის არსებული საურავი 28 ლარი და წარმოეშვა ზედმეტობა 1972 ლარის ოდენობით. მას შემდეგ, რაც საგადასახადო 31 მარტს დაარიცხავს 2000 ლარს, გადამხდელი მისდა მოულოდნელად აღმოაჩენს, რომ მოგების გადასახადის ძირითად თანხაში ერიცხება ნარჩენი დავალიანება 28 ლარი, რაც მას თავის ბუღალტრულ აღრიცხვაში "არ უჩანს";

13) გადამხდელს არასწორად ან არასრულად აქვს ასახული თავის ბუღალტრულ აღრიცხვაში საგადასახადო რევიზიის აქტით დარიცხული ჯარიმა-საურავები. ეს, ცხადია, საგადასახადოს ბრალი არ არის, მაგრამ სხვა მიზეზებს ესეც რომ ემატება, ჭეშმარიტებაში გარკვევა უფრო ძნელდება;

14) და ბოლოს, სავარაუდო დარიცხვები საშემოსავლო, არარეზიდენტის საშემოსავლო და სოციალურ გადასახადებში. ეს არის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი დაბრკოლება გადამხდელებისათვის ბიუჯეტთან შედარების დროს.
რა არის სავარაუდო დარიცხვა? როდესაც გადამხდელი რიცხავს ან საშემოსავლო, ან არარეზიდენის საშემოსავლო, ან სოციალურ გადასახადს, საგადასახადო ინსპექციაში ამ თანხის გადახდის ასახვის პარალელურად ხდება იმავე ოდენობით გადასახადის დარიცხვაც, რომელსაც სავარაუდო გადასახადი ჰქვია (საინტერესოა იმის აღნიშვნაც, რომ არარეზიდენტის საშემოსავლო გადასახადის გადახდა ტარდება ამავე გადასახადში, ხოლო სავარაუდო დარიცხვა ამ გადახდის მიხედვით კი - ჩვეულებრივ საშემოსავლოში, რატომღაც). მას შემდეგ, რაც გადამხდელი ჩააბარებს ამ გადასახადებში მიმდინარე თვის საგადასახადო დეკლარაციებს (რისი ვადაც მომდევნო თვის 15 რიცხვია), მაშინ საგადასახადო ახდენს გასულ თვეში დარიცხული ყველა სავარაუდო გადასახადის ანულირებას და ახდენს ჩვეულებრივ დარიცხვას ჩაბარებული საგადასახადო დეკლარაციების მიხედვით. ასეა შესაბამისი კომპიუტერული პროგრამა დაწერილი. და თუ რაიმე მიზეზის გამო გადამხდელმა რომელიმე თვის საშემოსავლო, არარეზიდენტის საშემოსავლო ან სოციალური გადასახადის დეკლარაცია არ წარადგინა ანდა წარდგენილი საგადასახადო დეკლარაცია საგადასახადოში ასახული არ არის, იმ თვის სავარაუდო დარიცხვების მოხსნა არ ხდება. თუ რატომ კეთდება ამ გადასახადებში სავარაუდო დარიცხვები და შემდეგ ხდება მათი მოხსნა, ამაზე საგადასახადო ინსპექტორებს ერთი პასუხი აქვთ: "კომპიუტერული პროგრამა ასეა დაწერილი". ჩვენი მხრივ, აღვნიშნავთ, რომ, მართალია, სსკ 68-ე მუხლი ითვალისწინებს სავარაუდო დარიცხვებს, რომელიც უქმდება შემდგომში შესწორებითი დარიცხვის შემთხვევაში, მაგრამ ის კონკრეტულად საშემოსავლო და სოციალური გადასახადების გადახდაზე სავარაუდო დარიცხვების განხორციელებაზე არ მიუთითებს. ჩვენი აზრით, სავარაუდო დარიცხვები უნდა ხორციელდებოდეს მხოლოდ იმ შემთხვევებში, თუ გადასახადის გადამხდელი დროულად არ წარადგენს საგადასახადო დეკლარაციას ამა თუ იმ გადასახადში.

სავარაუდო დარიცხვები ჩვენს მიერ ზემოთ ჩამოთვლილ და ჩამოუთვლელ სხვა მიზეზებთან ერთად განაპირობებს იმას, რომ თითქმის არც ერთ გადამხდელს არ აქვს მიღწეული ზუსტი თანხვედრა ბიუჯეტთან ანგარიშსწორებებში თავისი ბუღალტრული აღრიცხვის მონაცემებსა და საგადასახადო ინსპექციის მონაცემებს შორის, ხოლო შედარების აქტის გაფორმება ყველა მსხვილი გადამხდელისათვის ფრიად შრომატევად საქმეს წარმოადგენს.

თუმცა, არც მთლად უნუგეშოდაა საქმე. თუ როგორ უნდა შევდარდეთ ბიუჯეტთან, ამის შესახებ ჩვენი სტატიის მე-2 ნაწილში გვექნება საუბარი.

გიორგი ცერცვაძე

დასასრული შემდეგ ნომერში