ააფ

ფასიანი ქაღალდები - ამ რუბრიკის დანიშნულებაა მკითხველებს გააცნოს საქართველოში და უცხოეთის ქვეყნებში მბრუნავი ფასიანი ქაღალდების არსი, მათი ნაირსახეობები, აქციებისა და სხვა ფასიანი ქაღალდის მფლობელთა უფლებები, ინფორმაცია საფონდო ბირჟებიდან, სხვა მომიჯნავე თემატიკა.

5 აგვისტოდან საქართველოში სახაზინო ვალდებულებათა აუქციონები ტარდება

ოთხწლიანი პაუზის შემდეგ, 2009 წლის 5 აგვისტოდან, საქართველოში სახაზინო ვალდებულებათა აუქციონები ისევ ტარდება. მოგეხსენებათ, სახაზინო ვალდებულება ფინანსთა სამინისტროს მიერ გამოშვებული მოკლევადიანი, დისკონტური ფასიანი ქაღალდია. მიმდინარე წლის 22 ივლისს ეროვნული ბანკის პრეზიდენტისა და ფინანსთა მინისტრის ერთობლივი ბრძანებით დამტკიცდა “დებულება საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს მიერ მოკლევადიანი დისკონტური სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდების გამოშვების, მიმოქცევის, აღრიცხვისა და დაფარვის შესახებ”. მასში განმარტებულია, რომ სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდების გამოშვება ხდება ეროვნული ვალუტით, არამატერიალიზებული ფორმით; ერთი სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდის ნომინალური ღირებულებაა 1000 ლარი; სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდის გამოშვება ხდება ერთ წლამდე დაფარვის ვადით, დისკონტით და დაიფარება ნომინალური ღირებულებით; სახაზინო ვალდებულებების პირველადი ბაზარი არის ბაზარი, რომელზეც ხდება სახაზინო ვალდებულებების გაყიდვა მათი გამოშვებისას; პირველადი ბაზრის მონაწილეები არიან კომერციული ბანკები და მათი კლიენტები; მეორადია ბაზარი, რომელზეც ხდება სახაზინო ვალდებულებების ყიდვა-გაყიდვა, პირველად ბაზარზე განთავსების შემდეგ; რომ დისკონტის თანხა წარმოადგენს სხვაობას სახაზინო ვალდებულებების ნომინალურ ღირებულებასა და შესყიდვის ფასს შორის; აუქციონის განაკვეთის დონე არის ფინანსთა სამინისტროს მიერ დადგენილი მაქსიმალური საპროცენტო განაკვეთი, რომლის ზემოთაც აუქციონში მონაწილე განაცხადები არ დაკმაყოფილდება; აუქციონი ტარდება მრავალი ფასის მეთოდით, რომლის დროსაც აუქციონში გამარჯვებული მყიდველის თითოეული განაცხადი კმაყოფილდება განაცხადში მითითებული ფასით; არსებობს 2 ტიპის განაცხადი: კონკურენტული და არაკონკურენტული; კონკურენტულია განაცხადი, რომელიც მონაწილეობს აუქციონში და გამარჯვების შემთხვევაში კმაყოფილდებაგანაცხადში მითითებული ფასით; არაკონკურენტულია განაცხადი, რომელიც არ მონაწილეობს აუქციონში და კმაყოფილდება აუქციონზე დაფიქსირებული საშუალო შეწონილი საპროცენტო განაკვეთით; საშუალო შეწონილი საპროცენტო განაკვეთი კი არის აუქციონზე გამარჯვებული კონკურენტული განაცხადების მიხედვით გამოთვლილი საშუალო შეწონილი პროცენტი; პირველად ბაზარზე სახაზინო ვალდებულებების გაყიდვა ხდება აუქციონის მეშვეობით და აუქციონები ტარდება ეროვნულ ბანკში.

განაცხადების მიღება იწყება აუქციონის დღეს, აუქციონის დაწყებამდე ერთი საათით ადრე და წყდება აუქციონის დაწყების მომენტში; ბანკებს უფლება აქვთ აუქციონზე განაცხადი წარადგინონ საკუთარი სახელით ან კლიენტის დავალებით; ბანკის კლიენტები აუქციონზე განაცხადებს წარადგენენ კომერციული ბანკების მეშვეობით; ერთი არაკონკურენტული განაცხადის თანხა არ უნდა აღემატებოდეს 20 000 ლარს, ერთი კონკურენტული განაცხადის მინიმალური მოცულობა შეადგენს 50 000 ლარს; აუქციონზე მიღებული განაცხადები ეგზავნება ფინანსთა სამინისტროს, რომელიც ინფორმაციის მიღებიდან ერთი საათის განმავლობაში უგზავნის ეროვნულ ბანკს შეტყობინებას აუქციონის განაკვეთის დონის შესახებ; არაკონკურენტული განაცხადების ჯამური თანხა, მაგრამ არაუმეტეს მთლიანი გამოცხადებული ემისიის 25%-ისა, აკლდება ემისიის მოცულობას და დარჩენილი ნაწილით განისაზღვრება კონკურენტული განაცხადების აუქციონის მოცულობა; პირველ რიგში დაკმაყოფილდება ყველაზე დაბალი საპროცენტო განაკვეთის მქონე განაცხადი, ხოლო შემდგომ ყოველი მომდევნო მაღალი განაკვეთის მქონე განაცხადი და აუქციონი სრულდება მაშინ, როდესაც დაკმაყოფილებული კონკურენტული განაცხადების საერთო თანხა გაუთანაბრდება კონკურენტული განაცხადების აუქციონის მოცულობას ან საპროცენტო განაკვეთი მიაღწევს აუქციონის განკვეთის დონეს; ეროვნული ბანკი ვალდებულია აუქციონის დასრულებიდან 1 საათის განმავლობაში სავაჭრო პროგრამის მეშვეობით აუქციონში მონაწილე ბანკებს მიაწოდოს აუქციონში მათი მონაწილეობის შედეგების ამსახველი ინფორმაცია; აუქციონის შედეგები ქვეყნდება ფინანსთა სამინისტროსა და ეროვნული ბანკის ვებ-გვერდებზე არაუგვიანეს აუქციონის ჩატარების დღისა.

რატომ განაახლეს სახაზინო ვალდებულებათა აუქციონები

სახაზინო ვალდებულებათა აუქციონების გამართვა საქართველოში პირველად 12 წლის წინ, 1997 წლის 21 აგვისტოს დაიწყო და 1998 წლის 16 სექტემბრამდე გაგრძელდა. შემდეგ შეწყდა საქართველოს ეკონომიკაზე რუსეთის მაშინდელი ფინანსური კრიზისის გავლენის მიზეზით და 1999 წლის გაზაფხულზე განახლდა. მას შემდეგ, 2005 წლამდე, აუქციონები სისტემატურად ტარდებოდა. 2005 წლის ივნისში იყო სახაზინო ვალდებულებათა ბოლო ემისია, რომელიც 2006-ში დაიფარა. რატომ თქვა მაშინ მთავრობამ სახაზინო ვალდებულებებზე უარი და 4 წლის განმავლობაში ამ ფასიან ქაღალდებს რატომ არ იყენებდა? ან მაინცდამაინც ახლა რატომ განაახლა აუქციონები? -ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად თბილისის ივანე ჯავახიშვილის სახელობის უნივერსიტეტის სრული პროფესორი, მაკროეკონომიკის კათედრის ხელმძღვანელი ნოდარ ხადური შეგვახსენებს, რომ სიტყვა “ეკონომიკა” ოჯახის მართვას ნიშნავს (ბერძნულად ოიკოს -სახლი და ნომოს -კანონი, ოიკონომიკე -მეოჯახეობა) და გვირჩევს, სახელმწიფოს ეკონომიკის მართვას შევხედოთ, როგორც საკუთარი ოჯახის მართვას. სახაზინო ვალდებულება სესხია. ოჯახი სესხს იღებს იმ შემთხვევაში, როცა ფული არ ყოფნის! სახაზინო ვალდებულებების გამოშვების სურვილი გაჩნდა მას შემდეგ, რაც ნათელი გახდა, რომ ბიუჯეტის საგადასახადო შემოსავლების პროგნოზი შეუსრულებადი იყო და ეს დადასტურდა იმით, რომ ბიუჯეტის საგადასახადო შემოსავლების გეგმა ნახევარი მილიარდი ლარით შემცირდა (ივნისში სახელმწიფო ბიუჯეტში ასეთი ცვლილება შევიდა), თუმცა საერთო შემოსავლები 312 მლნ ლარით გაიზარდა და ამ ზრდის ერთ-ერთი შემადგენელი ნაწილი გახლავთ 260 მლნ ლარის სახაზინო ვალდებულებები. ეს 260 მლნ უნდა ვისესხოთ ქვეყნის შიგნით, ჩვენივე ბანკების ან მოსახლეობისაგან.

როგორც ხადური განმარტავს, საერთოდ, ბიუჯეტის დეფიციტის მიმართ ქვეყანას შეიძლება ჰქონდეს 3 ტიპის პოლიტიკა. პირველი, შეამციროს ხარჯები და ბიუჯეტის დეფიციტი თავისით შემცირდება; ან მეორე, გაზარდოს საგადასახადო შემოსავლები და დეფიციტი ამით შემცირდება; ამ მესამე, ისესხოს ფული. 2005 წლიდან ქვეყნის ეკონომიკაში იყო იმისი რესურსი, რომ ქვეყანას არ გაეწია დამატებითი ხარჯები, რომლებიც არ იყო უზრუნველყოფილი საგადასახადო შემოსავლებით. მარტივად რომ ვთქვათ, იმ დროს ქვეყნის ეკონომიკაში გადასახადების მობილიზაციის ზრდის ტემპი იმდენად მაღალი იყო, რომ ქვეყანას დამატებითი სახსრები არ სჭირდებოდა. 2005 წლის ზაფხულიდან აღარ უშვებდა ქვეყანა სახაზინო ვალდებულებებს, ანუ 2005 წლიდან ქვეყნის ეკონომიკაში მაკროეკონომიკური პარამეტრების ზრდა იმდენად მაღალი იყო, რომ გაზრდილ საბიუჯეტო ხარჯებს მიჰყვებოდა გაზრდილი საგადასახადო შემოსავლები, ძალიან მაღალი იყო აგრეთვე პრივატიზაციიდან შემოსავალი, რომელიც პირდაპირ ბიუჯეტში მიდიოდა; ქვეყანაში დიდძალი უცხოური ინვესტიციები შემოდიოდა; იმდენად მაღალი იყო შემოსავლები, რომ საქართველო რეალურად დადგა ე.წ. “ჰოლანდიური დაავადების” საფრთხის წინაშე, თუმცა შემდგომმა მოვლენებმა საქართველოს ეკონომიკაში არსებული სიტუაცია რადიკალურად შეცვალა. დღეს საგადასახადო შემოსავლების ბუნებრივი კლებაა იმის გამო, რომ ქვეყანა იმყოფება საფრთხეების შემდგომ პერიოდში (ეს არის ომი, მსოფლიო ფინანსური კრიზისი და ხშირ შემთხვევაში, არც თუ მთლად გამართლებული ეკონომიკური პოლიტიკა); შეუძლებელია დღეს იმ პროგნოზების შესრულება, რომლებიც ბიუჯეტის შექმნის პროცესში იყო. ამიტომ სახელმწიფო იძულებულია დამატებითი შემოსავლის წყარო მოძებნოს. რამდენად გამართლებულია ახლა სახაზინო ვალდებულებების გამოშვება

ნოდარ ხადურის შეფასებით, დღეს სახაზინო ვალდებულებების გამოშვებით მთავრობამ არასწორი ნაბიჯი გადადგა. ბიუჯეტის დეფიციტთან მიმართებაში რამდენიმე გზა არსებობს, ერთ-ერთია ხარჯების შემცირება და უფრო სწორი იქნებოდა, რომ მთავრობას ხარჯები შეემცირებინა. ამ ეტაპზე სახაზინო ვალდებულებათა გამოშვება მაკროეკონომიკურად შეცდომაა. რატომ? იმიტომ, რომ იმ შემთხვევაში, თუკი მე ბიზნესი მაქვს და ჩემი ბიზნესის დასაფინანსებლად ფული მინდა, კომერციულ ბანკში მივდივარ და ვსესხულობ; მაგრამ თუ ჩემამდე იქ ფინანსთა მინისტრი მივიდა და გამოართვა, მე ფული აღარ მრჩება; ანუ ხდება ჩემი ინვესტიციების შემცირება იმის ხარჯზე, რომ სახელმწიფომ ისესხა ფული. მკითხველი ალბათ იკითხავს: კი, მაგრამ თუ ბანკს, კომერციულ სტრუქტურას, არ აწყობს სახაზინო ვალდებულებების ყიდვა, რატომ უნდა იყიდოს და რატომ არ უნდა ასესხოს ფული ბიზნესს, სახაზინოების ყიდვა ხომ ნებაყოფლობითია, უფრო მეტიც, მათ შესაძენად ბანკმა უნდა აუქციონში მიიღოს მონაწილეობა და გაიმარჯვოს? ხადურის აზრით, ამ შემთხვევაში ბანკები თავიანთ ქმედებაში მთლად თავისუფლები არ არიან. სხვა შემთხვევაში გაუგებარია, რატომ არ უნდა მისცენ ბიზნესს სესხი, ვთქვათ, წლიურ 24%-ში და რატომ უნდა ასესხონ მთავრობას 5,5%-ში? არსებობს თეორიული მოსაზრება, რომ სახელმწიფო გარანტირებულად დააბრუნებს სესხის ძირსაც და პროცენტსაც, მაშინ როცა ბიზნესის შემთხვევაში შედარებით უფრო მაღალი რისკია; თუმცა, ხადურის აზრით, რისკთა შორის სხვაობა არაა იმხელა, რამხელაც არის 5%-სა და 24%-ს შორის (თითქმის ხუთმაგი სხვაობაა). ისიც გვახსოვს, 5-6 წლის წინათ სახაზინო ვალდებულებებზე, საბაზრო განაკვეთებთან შედარებით, ჯერადად უფრო მაღალი რომ იყო საპროცენტო განაკვეთები, რაც ასევე არანორმალური სიტუაცია იყო. ანუ ჩვენ ერთი უკიდურესობიდან მეორე უკიდურესობაში გადავედით. სახაზინო ვალდებულების საპროცენტო განაკვეთი, დაბალი რისკების გათვალისწინებით, შეიძლება იყოს საშუალო საბაზროზე ოდნავ დაბალი, მაგრამ არა მასზე 5-ჯერ ნაკლები. ეს მიუთითებს, რომ ფასიანი ქაღალდების ბაზარი საქართველოში არ არსებობს, -აცხადებს ხადური.

ვადიანობა და ემისიათა მოცულობები

ამჟამინდელი საემისიო კალენდრის მიხედვით, რომელიც 3 თვეზე (აგვისტო, სექტემბერი, ოქტომბერი) არის გათვლილი, 15 აუქციონი უნდა ჩატარდეს, ხოლო სახაზინო ვალდებულებები ძირითადად 175 და 182 დღიანები, ანუ ნახევარწლიანებია, ორჯერ არის 364 დღიანი, ანუ ერთწლიანიც. 12 წლის წინათ აგვისტოში პირველი აუქციონი რომ ჩატარდა, 28 დღიანი სახაზინო ვალდებულებები გაიყიდა და საერთოდ, დასაწყისში იყიდებოდა გაცილებით უფრო მოკლევადიანები, ვიდრე ამჟამინდელ საემისიო კალენდრით გათვალისწინებულები. 182 დღიანი სახაზინო ვალდებულების პირველი ემისია 2002 წლის აგვისტოში, 364 დღიანისა კი 2004 წლის მარტში განხორციელდა. ეროვნული ბანკის ყოფილი ვიცე-პრეზიდენტი, ეკა გალდავა აღნიშნავს, რომ დასაწყისში ასე მოკლევადიანი სახაზინო ვალდებულებების გამოშვება იმით იყო განპირობებული, რომ ეს იყო პირველი, საცდელი. ეს ის პერიოდი იყო, როდესაც საბჭოთა კავშირის დანგრევის შემდეგ საქართველოს საბანკო სისტემა და თვითონ ეროვნული ბანკი, როგორც დამოუკიდებელი ერთეული, ყალიბდებოდა. თავიდან იყო შესაქმნელი აბსოლუტურად ყველა ინსტრუმენტი, ყველა მეთოდოლოგიური აღრიცხვა, ყველა ნორმატიული აქტი. რაკი საქართველოსთვის სახაზინო ვალდებულებები სიახლეს წარმოადგენდა, ამიტომ დასაწყისში ეს ფასიანი ქაღალდები მოკლევადიანები იყო. საერთოდ კი, რაც უფრო ხანგრძლივვადიანია სახაზინო ვალდებულებები, მით უფრო კარგია, ვინაიდან ეს ქვეყანაში საფინანსო ბაზრის განვითარებასა და სტაბილურობაზე მეტყველებს.

გალდავა დარწმუნებულია ქვეყნის საფინანსო ბაზრის სტაბილურობაში და იმაში, რომ სახაზინო ვალდებულებათა ამჟამინდელ ემისიათა ვადიანობები აბსოლუტურ შესაბამისობაშია რეალობასთან, ვინაიდან ეროვნული ბანკი თავის პოლიტიკას წარმართავს შესაბამისი ფულად-საკრედიტო ინსტრუმენტებით, რომლებიც საკმაოდ ბევრია, განვითარებულია და შეესაბამება ნებისმიერ განვითარებულ ქვეყანას. მათი ვადიანობა განსაზღვრულია როგორც კანონმდებლობით, ასევე ქვენორმატიული აქტებით. ამ სახაზინო ვალდებულებათა ვადიანობა განსაზღვრულია ფინანსთა სამინისტროსთან ერთობლივად, ალბათ, ბიუჯეტთან შესაბამისობაში და ალბათ, ეროვნული ბანკის სხვა ინსტრუმენტების ვადიანობასაც გაითვალისწინებდნენ. მოგეხსენებათ, როდესაც თვითონ სებ-ი ლიკვიდურობას მართავს, ხშირად შესაძლოა ამ ინსტრუმენტებში სახაზინო ვალდებულებები გირაოდ იყოს გამოყენებული. ისიც გავითვალისწინოთ, რომ სახაზინო ვალდებულებები 4 წელი არ ყოფილა, საცდელია და უკვე 6-თვიანია, რაც ნიშნავს, რომ ძველთან შედარებით წინ გადადგმული ნაბიჯია.

ვადიანობასთან დაკავშირებით გალდავა შენიშნავს, რომ საქართველოს ეკონომიკა საკმაოდ დოლარიზებულია და აქედან გამომდინარე, ალბათ, თვითონ ეროვნული ბანკიც უფრო ფრთხილად განსაზღვრავს თავის პოლიტიკას სახაზინოებთან მიმართებაში, ვინაიდან დოლარიზებულ ეკონომიკაში ლარში გამოყენებული ინსტრუმენტები ყოველთვის სხვა მიზნების გათვალისწინებასაც მოითხოვს.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, გამოქვეყნდა სახაზინო ვალდებულებების სამთვიანი ემისიის კალენდარი, რომელიც 15 აუქციონის ჩატარებას ითვალისწინებს. სხვათა შორის, საზოგადოებას ჯერ მიეწოდა ინფორმაცია, რომ ამ 15-დან ორის ემისიის მოცულობა 15-15 მლნ ლარი, ხოლო დანარჩენებისა კი 5-5 მლნ ლარი იქნებოდა, თუმცა მერე ეს მონაცემები შეიცვალა და შვიდის მოცულობა 10-10 მლნ ლარი, ხოლო რვისა -5-5 მლნ ლარის ოდენობით განისაზღვრა. წინა წლების აუქციონებში 10 მლნ-იანი ემისია ძალიან იშვიათი შემთხვევა იყო, მითუმეტეს, ამდენჯერარ ყოფილა დროის სამთვიან მონაკვეთში. გაიზარდა როგორც ემისიათა მოცულობები, ისე თვითონ ფასიანი ქაღალდის ნომინალური ღირებულება, რომელიც ადრე თუ 100 ლარს შეადგენდა, დღეს უკვე 1000 ლარია.

ამასთან დაკავშირებით ეროვნული ბანკის სავალუტო და ფულად-საკრედიტო ოპერაციების დეპარტამენტის უფროსი გიორგი ლალიაშვილი განმარტავს, რომ ბუნებრივია, მოცულობები არის განსხვავებული, ვინაიდან ქვეყნის ეკონომიკა გაცილებით უფრო დიდია დღეს, ვიდრე იყო რამდენიმე წლის წინათ. ასევე საგრძნობლად არის გაზრდილი ბიუჯეტის მოცულობაც; ასევე განვითარებულია საბანკო სისტემა, მათი აქტივების მოცულობა არის არსებითად გაზრდილი. ანუ დღეს სხვა მასშტაბებზეა საუბარი და ამით შეგვიძლია ავხსნათ, რომ ემისიის მოცულობაც არის შედარებით დიდი. საერთოდ, რაც უფრო მსხვილია ემისიის მოცულობა, მით უფრო ხელსაყრელია ეს მეორადი ბაზრისთვის; უფრო მეტ მფლობელს შეუძლია ჰქონდეს ერთი და იგივე ვადიანობის ფასიანი ქაღალდი და შესაბამისად, გასხვისების სურვილის წარმოქმნის შემთხვევაშიც, უფრო მეტი პოტენციური კონტრაგენტია.

ლალიაშვილი ყურადღებას ამახვილებს იმაზე, რომ ემისიის კალენდარში მონაცვლეობითაა 182 და 175 დღიანი ემისიები; ანუ პირველი ემისია არის 1 კვირით უფრო გრძელი, ვიდრე შემდგომი ემისია და ეს იმისთვის არის გაკეთებული, რომ ორ აუქციონზე გაყიდული ფასიანი ქაღალდები მომავალში ერთდროულად დაიფარება, რაც იმას ნიშნავს, რომ მეორად ბაზარზე ერთი და იგივე ვადიანობის უფრო მეტი ინსტრუმენტი აღმოჩნდება, ვიდრე თითოეულ აუქციონზე გაიყიდა. მაგალითად, 5 მლნ ლარის გაიყიდა პირველ აუქციონზე და ამდენივე -მეორეზე. ჯამში, მეორად ბაზრზე უკვე აღმოჩნდება 10 მლნ ერთნაირი ვადიანობის ფასიანი ქაღალდი, რაც მეორადი ბაზრის განვითარებას და ამ ფასიანი ქაღალდის ლიკვიდობას შეუწყობს ხელს.

მთელი იმ დროის განმავლობაში, რაც ეროვნული ბანკი არსებობს, მის მიერ ჩატარებულ ნებისმიერ აუქციონზე ანგარიშსწორების თარიღი არის მომდევნო დღე. ეკა გალდავას აზრით, მართალია ჩვენთან ანგარიშსწორების პროცესი ბევრ სხვა ქვეყანასთან შედარებით ბევრად უფრო განვითარებულია, მაგრამ გარკვეული მეთოდები გასაუმჯობესებელია. კერძოდ, უფრო უკეთესი იქნება, რომ ეროვნული ბანკი კომერციულ ბანკებთან ნებისმიერ ანგარიშსწორებას ახორციელებდეს თ+0 დღეში, ანუ იმავე დღეს. ეს შეეხება როგორც სავალუტო აუქციონებს, ასევე საკრედიტო აუქციონებს თუ ნებისმიერ ფულად-საკრედიტო ინსტრუმენტს, რომელიც ეროვნულ ბანკს აქვს. ასე არის განვითარებულ ქვეყნებში და ალბათ, აქაც მალე მოხერხდება, იმიტომ რომ ამ სფეროში ეროვნული ბანკი საკმაოდ კარგად მუშაობს. ბლუმბერგის სისტემა პროგრამულად ბევრად უფრო განვითარებულია, ვიდრე ის პროგრამული უზრუნველყოფა, რომელიც ეროვნულ ბანკს ჰქონდა ადრე, იმ პერიოდში, როცა სახაზინო ვალდებულებებს უშვებდა; ეს არის საკმაოდ წინგადადგმული ნაბიჯი და ალბათ, თ+0 დღეში ანგარიშსწორების დანერგვა დამოკიდებულია ტექნიკურ დეტალებზე, რომელიც აუცილებლად გამოსწორდება.

განაკვეთის დონე - პროგრესი, თუ აუქციონებზე საპროცენტო განაკვეთების ადმინისტრირების მექანიზმი

აუქციონების ჩატარების ამჟამინდელი მექანიზმი უწინდელისაგან რადიკალურად განსხვავებულია. კერძოდ, მაშინ აუქციონის მუშაობას წარმართავდა ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის მიერ დანიშნული 5-კაციანი კომიტეტი (აუქციონის კომიტეტი), რომელშიც ორ პირს ფინანსთა მინისტრი წარადგენდა. ახლა არის ეროვნული ბანკის საბაზრო ოპერაციების ჯგუფი, რომელიც ტექნიკურად ასრულებს ფინანსთა სამინისტროს დავალებას. საქმე ისაა, რომ აუქციონზე მიღებული განაცხადები ეგზავნება ფინანსთა სამინისტროს, რომელიც ინფორმაციის მიღებიდან ერთი საათის განმავლობაში უგზავნის ეროვნულ ბანკს შეტყობინებას აუქციონის განაკვეთის დონის შესახებ (აუქციონის განკვეთის დონე არის ფინანსთა სამინისტროს მიერ დადგენილი მაქსიმალური საპროცენტო განაკვეთი, რომლის ზემოთაც აუქციონში მონაწილე განაცხადები არ დაკმაყოფილდება). ფაქტობრივად ეს ის მექანიზმია, რომელსაც რუსეთი 5 წლის წინათ იყენებდა (ვერ გეტყვით, ახლა რას იყენებს) და რომელსაც მაშინ საქართველოს ეროვნული ბანკი მიუღებლად მიიჩნევდა, ამით აუქციონებზე საპროცენტო განაკვეთები ადმინისტრირებულიაო. მაშინ სახაზინო ვალდებულებებზე ყველაზე მაღალი საპროცენტო განაკვეთები ჩვენთან იყო, რასაც ეროვნული ბანკი იმით ხსნიდა, რომ დსთ-ის ქვეყნებიდან მხოლოდ საქართველოში გახლდათ დამკვიდრებული საბაზრო პრინციპები, ხოლო სხვაგან ყველგან საპროცენტო განაკვეთები აბსოლუტურად ადმინისტრირებული იყო. ანუ დღეს აუქციონის განაკვეთის დონის შემოღებით ჩვენმა მთავრობამ საბაზრო ეკონომიკაზე უარი თქვა?

ნოდარ ხადურის აზრით, განკვეთის დონე ერთი მხრივ არის ერთ-ერთი დამცავი ბარიერი, რომ საპროცენტო განაკვეთები არ გაიზარდოს. თუმცა, მეორე მხრივ, დავუშვათ, შემოვიდა 8% და ფინანსთა სამინისტრომ თქვა, არა, 7%-ზე მაღალი არ უნდა იყოსო -ეს ნიშნავს, რომ ჩაიშალა აუქციონი ანუ ფინანსთა სამინისტრომ არ ისესხა ეს თანხები. აი, ესეც არის ერთ-ერთი არგუმენტი იმისა, რომ ბანკები მთლად თავისუფლები არ არიან თავიანთ ქმედებებში. ანუ ბანკებმა იციან, რომ თუ მათ მიერ შეთავაზებული საპროცენტო განაკვეთი იქნება ძალიან მაღალი (ვთქვათ, საშუალო წლიური საპროცენტო განაკვეთი 25%), მათი მოთხოვნა არ დაკმაყოფილდება და შესაძლოა მერე ამას სხვა გართულებები მოყვეს, მაგალითად, ფინანსთა სამინისტრომ თქვას, რომ, 25% კი არა, 6% და ვინც 6% ზე ზემოთ მოითხოვა, იმათ დაემუქრონ: საგადასახადო და ზედამხედველობის სამსახური შემოვლენ და ვნახავთ, თქვენს ბანკში ყველაფერი რიგზე თუ არისო!

ძნელია არ დაეთანხმო პროფესორ ხადურს. სხვანაირად გაუგებარია, თუ ასეთი კარგი რამეა სახაზინოები, აუქციონებში რატომ ყველა ბანკი არ მონაწილეობს და ვინც მონაწილეობს, რატომ ითხოვს ასე დაბალ სარგებელს, როცა კლიენტი გაცილებით მეტს სთავაზობს? არა გვგონია, ამ შემთხვევაში საკმარისი იყოს ის არგუმენტი, რომ ამ ფასიანი ქაღალდიდან მიღებული შემოსავალი არ იბეგრება.

გიორგი ლალიაშვილი კი აცხადებს, რომ განაკვეთის დონეს ფინანსთა სამინისტრო საჭიროების შემთხვევაში დაადგენს და რომ მას ამ მექანიზმის გამოყენება ყოველთვის არ დასჭირდება. მაგალითად, პირველ ორ აუქციონზე ამის საჭიროება არ ყოფილა, ვინაიდან მოთხოვნა იყო გაცილებით მაღალი (3-ჯერ და უფრო მეტჯერ), ვიდრე ემისიის მოცულობა. გამარჯვებული საპროცენტო განაკვეთები არის საკმაოდ დაბალი, გაცილებით უფრო დაბალი, ვიდრე იყო მოლოდინები; შესაბამისად, ფინანსთა სამინისტრომ 5-5 მლნ ლარის სახაზინო ვალდებულებები ორივე აუქციონზე ისე გაყიდა, რომ მას განაკვეთის ფასის მექანიზმის გამოყენება არ დასჭირვებია. თვითონ აუქციონი აგებულია საბაზრო პრინციპებზე; ეს ნიშნავს, რომ აუქციონზე დაფიქსირებული საპროცენტო განაკვეთები იქნება საბაზრო საპროცენტო განაკვეთები; ეს იქნება ის საპროცენტო განაკვეთი, რომელსაც ინვესტორები საკუთარი სურვილით, საკუთარი გადაწყვეტილებით ჩაწერენ განაცხადის ფორმაში ანუ საპროცენტო განაკვეთი იქნება ის საპროცენტო განაკვეთი, რომლითაც ინვესტორს სურს, რომ ამ აუქციონში მიიღოს მონაწილეობა და ეს არის სწორედ საბაზრო საპროცენტო განაკვეთი. ანუ არანაირი ადმინისტრირება, ან რაიმე ფორმით ამ საპროცენტო განაკვეთების შეზღუდვა არ და ვერ მოხდება. განაკვეთის ფასი არის ე.წ. დაზღვევის მექნიზმი, რომელიც ფინანსთა სამინისტროს ანუ ემიტენტს შეუძლია გამოიყენოს იმ შემთხვევაში, თუ რომელიმე კონკრეტულ აუქციონზე მოხდება იმდენად მაღალი საპროცენტო განაკვეთების შემოთავაზება, რომელიც საბაზროსგან ანუ წინა აუქციონებზე დაფიქსირებული განაკვეთებისგან, ასევე მეორად ბაზარზე არსებული საპროცენტო განაკვეთებისგან იქნება არსებითად განსხვავებული და შეუსაბამო მიმდინარე საბაზრო კონიუნქტურასთან. ალბათ, გახსოვთ შემთხვევები, როცა საპროცენტო განაკვეთები სამნიშნა რიცხვებით იყო გამოსახული, რაც ბუნებრივია, საბაზრო განაკვეთებს არ წარმოადგენდა და თანხების ამოღება ბიუჯეტს ძალიან ძვირად უწევდა. განაკვეთის მექანიზმი შემოღებულია სწორედ იმიტომ, რომ ასეთი შემთხვევები გამოირიცხოს და არა იმიტომ, რომ საბაზრო მექანიზმების ფუნქციონირებაში ვინმე ჩაერიოს. პირიქით, ჩვენი ამოსავალი პრინციპია, რომ სახაზინო ვალდებულებების როგორც პირველადი, ისე მეორადი ბაზარი მთლიანად საბაზრო ეკონომიკის პრინციპებზე იყოს დაყრდნობილი, - ირწმუნება ლალიაშვილი და დასძენს, რომ ეს არის საერთაშორისო პრაქტიკაში აპრობირებული მექანიზმი.

ადრე ფინანსთა სამინისტროსა და სებ-ს კონკრეტულად სახიზინო ვალდებულებების ემისიასა და მენეჯმენტთან დაკავშირებით დახმარებას უწევდა ამერიკის ხაზინის წარმომადგენელი, რომელიც ასევე ირწმუნებოდა, რომ აქ აუქციონები საბაზრო ეკონომიკის პრინციპებზე დაყრდნობით ტარდებოდა. რატომ არ გვითხრა ამერიკის ხაზინამ, რომ რაღაცა გვეშლებოდა? ამაზე ლალიაშვილი კომენტარს არ აკეთებს, აჯობებს ისევ იმ წარმომადგენელს მიმართოთ, ალბათ თავისი არგუმენტები ჰქონდაო.

მისივე თქმით, ამჟამინდელ კონსულტაციებს რაც შეეხება, საქართველოს ეროვნულ ბანკს პერმანენტული ურთიერთობა აქვს სხვა ქვეყნების ცენტრალურ ბანკებთან; მოგეხსენებათ, რომ სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდების გარდა, არსებობს ცენტრალური ბანკის ფასიანი ქაღალდები (ძალიან ბევრი ცენტრალური ბანკი თავის ფასიან ქაღალდებს უშვებს); იმ პერიოდში, როდესაც არ იყო სახაზინო ვალდებულებები, ეროვნული ბანკი სადეპოზიტო სერტიფიკატს უშვებდა, ანუ მას აქვს ფასიანი ქაღალდების გამოშვების გამოცდილება და ბუნებრივია, საერთაშორისო გამოცდილებას იზიარებდა. გარდა ამისა, ფინანსთა სამინსტროსა და ეროვნულ ბანკს ჰყავს ამერიკის ხაზინის მრჩეველი, რომელიც კონსულტაციებს უწევდა, ახლაც ამ პროცესში ეხმარება და მომავალშიც დაეხმარება პირველადი ბაზრისა და მეორადი ბაზრის განვითარებაშიც.

რამდენად აქტიურობენ ბანკები

აგვისტოში 4 აუქციონი ჩატარდა და ასეთი საპროცენტო განაკვეთები დაფიქსირდა:

საქართველოში არის 20 კომერციული ბანკი. პირველ აუქციონში მონაწილეობდა სულ 8 ბანკი და გაიმარჯვა სამმა ბანკმა; მეორეში მონაწილეობდა 5 და გაიმარჯვა ერთმა; მესამეში მონაწილეობდა 5 და გაიმარჯვა სამმა ბანკმა; მეოთხეში მონაწილეობდა 5 და ხუთივემ გაიმარჯვა. ძველი აუქციონების შედეგებს თუ გადავხედავთ, ვნახავთ, რომ ბანკების მხრიდან აქტივობა უფრო მაღალი იყო. ყველაზე უფრო მაღალი აქტივობა იყო 2001-2004 წლებში, როცა, არც თუ იშვიათად, მონაწილეთა რაოდენობა 12 13 14 და გამარჯვებულთა რაოდენობა 11-12-13 იყო.

თუკი, როგორც ხელისუფლება აცხადებს, დღეს ბანკებს ჭარბი ლიკვიდობა აქვთ და მათთვის სახაზინო ვალდებულებები მიმზიდველია, რატომ არაა ისეთივე აქტივობა? ხადურის აზრით, ერთ-ერთი მიზეზი ალბათ ის არის, რომ ხელისუფლების ამ განცხადების მიუხედავად, როგორც ჩანს, ბანკებს მაინც აქვთ ლიკვიდურობის პრობლემა და ეს დაადასტურა ახლახან გამოქვეყნებულმა რეიტინგებმა, რომლის მიხედვით მხოლოდ “თიბისი ბანკს” გაუუმჯობესდა რეიტინგი, ერთ ბანკს შეუმცირდა, ხოლოდანარჩენებს უცვლელი დარჩათ და ასევე გამოქვეყნდა საერთაშორისო სავალუტო ფონდის კვლევები, რომლის თანახმადაც ქართული საბანკო სისტემისთვის 2010 წელი ისევ მძიმე იქნება.

პროფესორი ხადური არ ეთანხმება მთავრობის განცხადებას: ბანკებს აქვთ ბევრი ფული, მაგრამ ქვეყანაში არსებული მაღალი რისკების გამო კრედიტებს ვერ გასცემენ და იმისათვის, რომ ეს ფული მკვდრად არ ედოთ, ჩვენ მათ სახაზინო ვალდებულებებით ვეხმარებითო. ხადურის აზრით, რეალურად სიტუაცია სხვანაირადაა, ბანკების ძალიან დიდი ნაწილი უჩივის ზუსტად იმას, რომ მათ ფული არა აქვთ. თუ ბანკს ბევრი ფული აქვს, ის მას აუცილებლად გაასესხებს. რისკის გარეშე ბიზნესი არ კეთდება. რისკი არსებობს ყველაფერში: სესხის აღებაშიც და გასტუმრებაშიც, ბიზნესის დაწყებაშიც და არდაწყებაშიც. უბრალოდ, ადამიანი აფასებს, რომელი რისკია უფრო დაბალი და რომელი -უფრო მაღალი. თუ ჩვენს მაგივრად სახელმწიფომ დაიწყო რისკების რეგულირება, კარგს ვერაფერს გავაკეთებთ. ჩვენ 70 წელი ვიცხოვრეთ ისეთ ქვეყანაში, სადაც ამ რისკებს სახელმწიფო არეგულირებდა და მაინც ვერ დაარეგულირა, იმიტომ, რომ ზუსტად საბანკო დაწესებულებებში შეტანილმა დეპოზიტებმა ფიასკო განიცადა. ასე რომ, რისკების დარეგულირებაში ჩვენ დიდი გამოცდილება გვაქვს და სამწუხაროდ, ეს გამოცდილება დადებითი არ არის.

რატომ უნდა უნდოდეთ ბანკებს ასეთ დაბალ საპროცენტო განაკვეთად ასესხონ სახელმწიფო ბიუჯეტს ფული, როდესაც მათ ბაზარზე გაცილებით მაღალ საპროცენტო განაკვეთად (ლარებში 24%-მდე) შეუძლიათ გაასესხონ? კი, სახაზინო ვალდებულებებზე რისკი თითქმის 0-ის ტოლია და ამჟამად რისკები გაზრდილია საქართველოში; მაგრამ იმდენად დაბალია აუქციონებზე დაფიქსირებული განაკვეთები, რომ რისკებს არ შეესაბამება. ამასთან დაკავშირებით ლალიაშვილი აცხადებს, რომ ჩვენ არ უნდა შევადაროთ სახაზინო ვალდებულებების საპროცენტო განაკვეთი კომერციული ბანკის მიერ, დავუშვათ, კერძო კომპანიაზე გაცემულ სესხზე საპროცენტო განაკვეთს, რადგან ისინი არაა ერთმანეთის იდენტური. გარდა ამისა, კომერციულ ბანკს, როგორც საქართველოში ასევე უცხოეთში, თავისი აქტივები, ცხადია, მხოლოდ სესხებში არა აქვს დაბანდებული, დივერსიფიცირებული აქვს. მას სჭირდება სხვადასხვა ტიპის აქტივები და როგორც წესი, საუკეთესო აქტივია სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდი, ვინაიდან დაბალრისკიანია (მათ ნულოვანი რისკის ფასიან ქაღალდებსაც ეძახიან). ანუ პირველ რიგში, ეს ინსტრუმენტი მიმზიდველია, იმიტომ რომ არის თანხების დაბანდების ალტერნატივა; ბანკებს სჭირდებათ ასეთი ურისკო, ლიკვიდური აქტივი და ამიტომ არის მასზე მოთხოვნა. ლალიაშვილი იმასაც დასძენს, რომ რა თქმა უნდა, ეროვნული ბანკი კომერციულ ბანკებთან რეგულარულად ატარებს მონეტარულ ოპერაციებს, ასევე წლების განმავლობაში უშვებდა სადეპოზიტო სერტიფიკატებს, ასევე მუშაობს სავალუტო ბაზარზე და როგორც წესი, ამ ბაზრებზე აქტიური არის ხოლმე 8-10 ბანკი. ასე რომ, ამ სახაზინო ვალდებულებების აუქციონზე 8 ბანკის მონაწილეობა არის ძალიან მაღალი აქტიურობა; რაც მთავარია, მოთხოვნის მოცულობა რამდენჯერმე უფრო დიდია, ვიდრე მიწოდება. შესაძლოა, ზოგიერთი ბანკი თვლის, რომ სხვა აუქციონებზე მიიღებს მონაწილეობას. ანუ ამ ინსტრუმენტებით დაინტერესება, ბანკების მხრიდან მოთხოვნა არის იმაზე მეტიც კი, ვიდრე ელოდებოდნენ და ამ ნაწილით აუქციონებთან დაკავშირებით ეროვნული ბანკი ძალიან კმაყოფილია.

როგორი იქნება სახაზინო ვალდებულებათა მეორადი ბაზარი

ლალიაშვილის თქმით, ეროვნულმა ბანკმა ერთ-ერთი ძირითადი აქცენტი აიღო ამ ფასიანი ქაღალდების მეორადი ბაზრის ინფრასტრუქტურის მოწყობაზე. ეროვნული ბანკი საკუთარ როლს პირველ რიგში ხედავს კომერციული ბანკებისთვის ამ ბაზრის ელემენტების მიწოდებაში, რაც იმას ნიშნავს, რომ საქტემბერში შექმნის სავაჭრო მოედანს. დაახლოებით 2 კვირა ამ ბაზარმა სატესტო რეჟიმში იმუშავა ისევ ბლუმბერგის სავაჭრო სისტემაში, რომლითაც პირველადი აუქციონები ტარდება. სულ მალე ბლუმბერგის წარმომადგენელი ჩამოვა, ის საბოლოო ტრენინგებს ჩაატარებს და ელექტრონულ სავაჭრო სისტემაში უკვე შესაძლებელი იქნება მეორად ბაზარზე ფასიანი ქაღალდების ყიდვა-გაყიდვა. ბლუმბერგის სისტემა მთელ მსოფლიოშია გავრცელებული და პრაქტიკულად ყველა საბანკო დაწესებულებას, ფინანსურ დაწესებულებას აქვს. იგი საშუალებას მისცემს კომერციულ ბანკებს, რომ სპეციალურ გვერდზე გამოაქვეყნონ სახაზინო ვალდებულებათა თავიანთი ყიდვა-გაყიდვის ფასები. ეს იქნება ყოველდღიური, ყოველწამიერი, ანუ იქნება დროის რეალურ რეჟიმში; შეიძლება დაინახონ სხვა ბანკების ანალოგიური ფასები. ცხადია, ფიზიკური პირებიც შეძლებენ ეს ფასები ნახონ კომერციული ბანკების ვებ-გვერდებზე. ჩვენ დავინტერესდით კომერციული ბანკების ვებ-გვერდებით და ჯერჯერობით, იქ ასეთი ინფორმაცია ვერსად ვნახეთ. სახაზინო ვალდებულებებთან დაკავშირებით მცირე ინფორმაციაა “საქართველოს ბანკის” ვებ-გვერდზე, საიდანაც შეიტყობთ, რომ კლიენტის დავალებით სახაზინო ვალდებულებების შეძენის მომსახურება ღირს დისკონტის 5% (მინ. 20 ლარი და მაქს. 100 ლარი), ხოლო მეორად ბაზარზე სახაზინო ვალდებულებების ყიდვა, გაყიდვა, გასხვისება, ნომინალურ მფლობელობაში გადაცემა -20 ლარი.

საჭიროა თუ არა “ერთი ფანჯრის” პრინციპის დანერგვა

ჯერ კიდევ 2003-2004 წლებში დღის წესრიგში აქტიურად იდგა სახაზინო ვალდებულების პირდაპირი მიყიდვის მექანიზმის (ე.წ. “ერთი ფანჯრის” პრინციპის) დანერგვა, რაც ნებისმიერ პირს მისცემდა საშუალებას, რომ სახაზინო ვალდებულებები შეეძინა უშუალოდ ემიტენტისგან (ფინანსთა სამინისტროსგან) და არა -კომერციული ბანკის მეშვეობით. მაშინ მეზობელი სომხეთის გამოცდილების შესასწავლად იქ ფინანსთა სამინისტროს, ეროვნული ბანკისა და ამერიკის ხაზინის წარმომადგენლები გაემგზავრნენ. თუმცა, პრაქტიკული შედეგი არ ყოფილა. ფიზიკურმა პირებმა სახაზინო ვალდებულებები ახლაც კომერციული ბანკების მეშვეობით უნდა შეიძინონ, რაშიც, ცხადია, გარკვეული თანხა უნდა გადაიხადონ. გალდავას თქმით, მაშინ საჭირო იყო, რომ აღდგენილიყო ლარის მიმართ ნდობა, რომელიც არც ისე მაღალი იყო. მართალია, ლარი წარმატებული ინსტრუმენტი გამოდგა, რომელსაც ანალოგი ძალიან ცოტა თუ აქვს ამ ქვეყანაში, მაგრამ ნდობა მისადმი მაინც არ იყო მაღალი. “ერთი ფანჯრის” პრინციპის დანერგვით ამ ნდობის ამაღლების სტიმულირება უნდოდა მთავრობას, რადგან ფიზიკურ პირს სახაზინო ვალდებულებები ლარებში უნდა ეყიდა და შესაბამისად, თანხა ლარებში უნდა დაებანდებინა. ახლა, მართალია მაღალია დოლარიზაციის კოეფიციენტი, მაგრამ ლარისადმი ნდობა მაინც არის (ისიც უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ამ 1 წლის განმავლობაში ქვეყანაში საკმაოდ დიდი პრობლემები იყო და ამიტომ არ უნდა გაგვიკვირდეს, რომ დღევანდელ დღეს ნდობასთან მიმართებაში რაღაც პრობლემები არსებობდეს). გალდავას აზრით, შესაძლოა ახლა პირდაპირი მიყიდვის მექანიზმი იმიტომ არ შემოიღეს, რომ თავდაპირველი ეტაპია და მომდევნო ეტაპზე შემოიღებენ. მისივე თქმით, ამ ბოლო პერიოდში საფინანსო ბაზრის განვითარებისთვის ძალიან ბევრი რამ გაკეთდა. უფრო მეტი ინსტრუმენტი ემატება იმ ინსტრუმენტების პაკეტს, რომელიც ეროვნულ ბანკს აქვს. მაგრამ დოლარიზებული ქვეყანაა! კომერციულ ბანკებში ბევრი რამეა გამოსასწორებელი. ნოდარ ხადურს მიაჩნია, რომ ეს მექანიზმი უნდა არსებობდეს და სახაზინო ვალდებულების შესაძენად ფიზიკური პირისთვის არ უნდა იყოს აუცილებელი ბანკებთან კონტაქტი. საერთოდ კი, სახაზინო ვალდებულებების სრულყოფილი ინსტრუმენტი ამოქმედდება მხოლოდ მას შემდეგ, რაც მეორადი ბაზარი გაჩნდება, ანუ როცა ამ ფასიანი ქაღალდის მფლობელს შეეძლება მისი ვადის გასვლას არ დაელოდოს და მაშინ გაყიდოს, როცა ენდომება. თუმცა, ხადურის აზრით, ზოგადად, საქართველოში ფასიანი ქაღალდების ბაზრის განვითარებისათვის დღეისათვის ინსტიტუციონალური სფეროც არ არის ჩამოყალიბებული. მეორე მხრივ, არ არიან ადამიანები, რომლებსაც აქვთ ფულადი სახსრები, რათა იყიდონ ფასიანი ქაღალდები. ამიტომ ხადური სკეპტიკურად უყურებს საქართველოში რაღაცა პერიოდის განმავლობაში ფასიანი ქაღალდების ბაზრის არსებობას. ჩვენ უფრო შეიძლება, მაგალითად, ერთიან კავკასიურ ბაზარზე ვიფიქროთო, -ამბობს იგი.

სახაზინო ვალდებულებების გამოშვებით ხდება თუ არა ეკონომიკის სტიმულირება

ეროვნული ბანკის ერთ-ერთ პრეს-რელიზში ეწერა და მთავრობაც ირწმუნება, რომ სახაზინო ვალდებულებების რეალიზაციიდან მიღებული შემოსავლები ეკონომიკის სტიმულირების და ინფრასტრუქტურული პროექტების განხორციელებისკენ არის მიმართული. არადა, როგორც ხადური შენიშნავს, ჩვენი საბიუჯეტო კანონმდებლობა მიზნობრივი შემოსავლების ცნებას არ იცნობს; ანუ შემოსავლები ყველა ერთად იყრება, ბიუჯეტში შედის.

გიორგი ლალიაშვილი აცხადებს, სახაზინო ვალდებულებების ბაზრის ამუშავება ერთმნიშვნელოვნად დადებითი ნაბიჯია და ეროვნული ბანკი მხარს უჭერდა და მომავალშიც აუცილებლად დაუჭერს. ამ საქმეში თვითონაც აქტიურ მონაწილეობას იღებს, რომ ეს ბაზარი განვითარდეს; ეს მნიშვნელოვანია ქვეყნის ფინანსური ბაზრისთვის. მისივე თქმით, საამისოდ საკმაოდ კარგი დრო არის შერჩეული, ვინაიდან იმ პირობებში, როდესაც საერთაშორისო ფინანსური კრიზისის გამო დღეისათვის კერძო ინვესტიციები შემცირებულია როგორც ჩვენთან, ისევე ბევრ სხვა ქვეყანაში, მნიშვნელოვანია, რომ სახელმწიფო კისრულობს ეკონომიკაზე დამატებითი ინვესტიციების განხორციელებას და სწორედ სახაზინო ვალდებულებები არის ერთ-ერთი მექანიზმი, რომ ის თავისუფალი რესურსები, რაც სხვა შემთხვევაში ეკონომიკაში არ მოხვდებოდა, ბიუჯეტმა შემოსავლების სახით მიიღოს და შემდგომ ხარჯების სახით დახარჯოს. ბუნებრივია, კონკრეტულად სახაზინო ვალდებულებებიდან მიღებულ ფულს არ აწერია სახელი, რომ კონკრეტულად რაში გამოიყენება, მაგრამ ბიუჯეტში, როგორც მოგეხსენებათ, შესაბამისი ცვლილებებია შესული; ხარჯვითი ნაწილი გაიზარდა, რაც არის სწორი, ვინაიდან ასეთ სიტუაციაში სხვა ქვეყნების მთავრობებიც ანალოგიურს აკეთებენ -ისინი ზრდიან ხარჯებს, ზრდიან ინვესტიციებს, რათა კერძო ინვესტიციების შემცირება სახელმწიფო ინვესტიციებით დააკომპესირონ. ეს, საბოლოო ჯამში, აუცილებლად ხელს შეუწყობს ეკონომიკურ ზრდას, კერძო ინვესტიციების ზრდას და საბოლოო ჯამში, ეკონომიკური ზრდის ტემპები კიდევ უფრო მაღალი იქნება.

ნოდარ ხადური აცხადებს, რომ ზოგადად, როგორც ინსტრუმენტარიუმი, სახაზინო ვალდებულებები ძალიან კარგია, მაგრამ მას უნდა სხვა დროს გამოყენება და არა ისეთ ვითარებაში, როგორიც დღესაა. ანუ ეს არის ინსტრუმენტი იმისა, რომ ბანკებს ფული გამოვართვათ. ბანკებისათვის ფულის გამორთმევის დრო არის მაშინ, როცა ბანკებს ძალიან ბევრი ფული აქვთ. თუ გამოვართმევთ მაშინ, როცა ბანკებს ფული არა აქვთ, ამით ეკონომიკის განვითარებას კიდევ უფრო შევანელებთ. ანუ საუბარია იმაზე, რომ თუკი სახელმწიფომ გაზარდა სახაზინო ვალდებულებების მეშვეობით სასესხო კაპიტალზე მოთხოვნა, ეს გამოიწვევს სასესხო კაპიტალის ფასის, ანუ საპროცენტო განაკვეთის, ზრდას. რატომ? იმიტომ, რომ მოთხოვნა იზრდება, მიწოდება იგივეა. ანუ დღეს სახაზინო ვალდებულებების გამოშვებით ეკონომიკის სტიმულირებაზე საუბარი არ არის სწორი. და პირიქით, ამით ხდება ეკონომიკის განვითარების შეფერხება.

დალი ჩიკვაიძე