ააფ

ნაწილი 2. გარესაბალანსო ბუღალტრული ანგარიშების გამოყენება - საუკეთესო გამოსავალი
დასასრული. დასაწყისი იხ. "ააფი"-ს წინა ნომერში

სტატიის პირველ ნაწილში ჩვენ აღვწერეთ უამრავი მიზეზი იმისა, თუ რატომ არის რთული გადამხდელთათვის ბიუჯეტთან ანგარიშსწორებების შედარება საგადასახადო ინსპექციის მონაცემებთან. არადა, ეს საკითხი დღეს კიდევ უფრო აქტუალურია, ვიდრე აქამდე, რადგან საქართველოს ფინანსთა მინისტრის 2007 წ. 2 ივლისის #786 ბრძანების თანახმად (გამოქვეყნებულია "ააფი"-ს 2007 წ. #7(91) ში), ყველა მსხვილი გადამხდელი ვალდებულია წელიწადში ორჯერ გააფორმოს შედარების აქტი (აუცილებელი წესით) საგადასახადო ინსპექციასთან.

შედარების პროცედურის განხორციელებას ის ართულებს, რომ როცა გადამხდელის ბუღალტერი საგადასახადო ინსპექციაში იმყოფება და საგადასახადოს დეტალურ ინფორმაციას ეცნობა (რომელსაც, უმეტეს შემთხვევაში, არ უბეჭდავენ გადამხდელებს უცნობი მიზეზების გამო), მას თან სრულად არ აქვს საკუთარი ბუღალტრული მონაცემები, ხოლო როდესაც ის თავის ბუღალტერიაშია, თან არ აქვს საგადასახადო ინსპექციის სრული მონაცემები (აქვს მხოლოდ ჯამური ინფორმაცია - საგადასახადოში ამობეჭდილი და დაუმოწმებელი "შედარების აქტის" სახით). გამონაკლისია ის გადამხდელები, რომლებიც სარგებლობენ ფინანსთა სამინისტროს სპეციალური ვებ-პორტალით, რომლიდანაც სრული ინფორმაციის (საგადასახადოში დაფიქსირებული მონაცემების) ამოღება შეუძლიათ, მაგრამ სრულფასოვანი შედარების მოხდენა მათ მაინც უჭირთ ბუღალტრულ და საგადასახადო მონაცემებს შორის არსებული ბუნებრივი თუ არაბუნებრივი ხასიათის განსხვავებათა სიმრავლის გამო. ამასთან, ამ ვებ-პორტალით სარგებლობა ნაკლებად მოხერხებულია. მხოლოდ ნაშთების შედარება კი პრინციპულად არასწორია, რადგან მათ შორის სხვაობა უმნიშვნელო რომც იყოს, ეს მაინც არ გამორიცხავს იმას, რომ მცირე განსხვავებები სინამდვილეში რამდენიმე მნიშვნელოვანი სიდიდის მიზეზის ერთმანეთზე ზედდების შედეგია.

როგორც ამბობენ, "ყველაფერი გენიალური მარტივია". იმ გადამხდელებს, რომლებიც სარგებლობენ საბუღალტრო კომპიუტერული პროგრამით "ინფო ბუღალტერი", ამ რთული საკითხის გადაჭრა შეუძლიათ ისეთი მარტივი ინსტრუმენტის გამოყენებით, როგორიცაა გარესაბალანსო საბუღალტრო ანგარიშები. შეგახსენებთ, რომ გარესაბალანსო საბუღალტრო ანგარიშები ისეთი ანგარიშებია, რომლებზეც ჩანაწერები კეთდება სხვა ანგარიშებთან კორესპონდენციის გარეშე (კომპიუტერული ჩანაწერების დროს მათ უკორესპონდირდებათ სხვა გარესაბალანსო ფიქტიური ანგარიში "-"). მათზე არსებული ნაშთები არ გაითვალისწინება საწარმოს ბალანსის (ნაშთთა უწყისის) ფორმირებისას, ამიტომაც ჰქვიათ მათ "გარესაბალანსო" საბუღალტრო ანგარიშები.

ბიუჯეტთან ანგარიშსწორებების შედარებისას გარესაბალანსო საბუღალტრო ანგარიშების გამოყენების სქემა შეიძლება დავყოთ სამ ნაწილად:

I. გარესაბალანსო საბუღალტრო ანგარიშებზე უნდა მოხდეს შესადარებელ პერიოდში იმ ინფორმაციის (საწყისი ნაშთების, გადასახადების დეკლარირების, გადახდისა და ჯარიმა-საურავების დარიცხვის) დუბლირება, რომელიც აისახება საგადასახადოში გადამხდელთა სააღრიცხვო ბარათებზე;

II. გარესაბალანსო საბუღალტრო ანგარიშებზე მიღებული კრებსითი ინფორმაცია უნდა შედარდეს საგადასახადოში ამობეჭდილ "შედარების აქტთან". წესით, მათ შორის უნდა იყოს სრული დამთხვევა, რადგან გარესაბალანსო ანგარიშებზე აისახება სწორედ ის ინფორმაცია (თანხობრივად და თარიღების მიხედვით), რაც საგადასახადო ინსპექციას უნდა აესახა გადამხდელის სააღრიცხვო ბარათებზე. ამიტომ განსხვავებები მათ შორის, თუკი ისინი გამოვლინდება, თვალშისაცემია და დაკონკრეტებულია გადასახადის სახეობების (აგრეთვე, მათი გადახდა-დეკლარირების) მიხედვით. როცა განსხვავებები აღმოჩენილია, მათი გამომწვევი მიზეზების დადგენა საგადასახადო ინსპექციაში უკვე იოლი ხდება.

III. მას შემდეგ, რაც გარესაბალანსო ანგარიშებზე ასახული ინფორმაცია დაემთხვევა საგადასახადოს მონაცემებს, რჩება ბოლო ნაბიჯი: გარესაბალანსო საბუღალტრო ანგარიშებზე თავმოყრილი ინფორმაცია უნდა შედარდეს საბალანსო ანუ ჩვეულებრივ საბუღალტრო ანგარიშებზე ასახულ ბრუნვებსა და ნაშთებს. ეს ასევე უკვე აღარ არის ძნელი, რადგან ამ ეტაპზე ორივე შესადარებელი ინფორმაცია გადამხდელს ერთ კომპიუტერში და ერთ საბუღალტრო პროგრამაში აქვს დამუშავებული და მათი ერთმანეთთან შედარება აღარ საჭიროებს საგადასახადოში სიარულს ინფორმაციის გადამოწმებისათვის!

გარესაბალანსო საბუღალტრო ანგარიშების გამოყენების ეს სამეტაპიანი სქემა განვმარტოთ დეტალურად, ნაბიჯ-ნაბიჯ:

1) ბუღალტრულ ანგარიშთა გეგმაში იხსნება გარესაბალანსო ანგარიში "ბიუ", რომელსაც ეხსნება ქვეანგარიშები გადასახადის სახეობების მიხედვით: დღგ, აქციზი, აქციზური მარკების ავანსები, არარეზიდენტის (უკუდაბეგვრის) დღგ, არარეზიდენტის საშემოსავლო, მოგების, ქონების (გარდა მიწისა), მიწის, საშემოსავლო, სოციალური გადასახადები და სხვ.

2) შესადარებელი პერიოდის საწყისი თარიღისათვის "ბიუ" ანგარიშის ქვეანგარიშებზე ტარდება ის ნაშთები, რაც ასახულია საგადასახადო ინსპექციის მიერ ამობეჭდილ "შედარების აქტში". მაგალითად, ვთქვათ, "შედარების აქტის" მიხედვით გადამხდელს ერიცხება დავალიანება დღგ-ში: ძირითადი თანხის ნარჩენი - 540 ლარი, საურავი - 45 ლარი, მოგების გადასახადში კი აქვს ზედმეტობა 220 ლარი. შედარებას ექვემდებარება პერიოდი 2007 წლის 1 იანვრიდან. ამ შემთხვევაში 31.12.2006 წ. თარიღით უნდა გატარდეს:

დ-ტი "-" კ-ტი "ბიუ/დღგ" 585=;

დ-ტი "ბიუ/მოგ" კ-ტი "-" 220=.

3) ბიუჯეტში გადახდილი გადასახადის ყველა ბუღალტრულ გატარებას უნდა მიეწეროს ანალოგიური გარესაბალანსო ბუღალტრული გატარება. მაგალითად, ვთქვათ, გადამხდელმა 2007 წლის 3 აპრილს გადაიხადა მოგების გადასახადი - 13000 ლარი, იმავე დღეს ქონების გადასახადი - 800 ლარი, ხოლო 12 აპრილს - მოგების გადასახადი 12000 ლარი. გარდა ამისა, 25 აპრილს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან მას დაუბრუნეს ადრე მოთხოვნილი ზედმეტობის თანხა დღგ-ში 30000 ლარი. მაშინ უნდა გატარდეს:

03.04.2007. დ-ტი "ბიუ/მოგ" კ-ტი "-" 13000=;

03.04.2007. დ-ტი "ბიუ/ქონ" კ-ტი "-" 800=;

12.04.2007. დ-ტი "ბიუ/მოგ" კ-ტი "-" 12000=;

25.04.2007. დ-ტი `ბიუ/დღგ~ კ-ტი "-" -30000=.

მნიშვნელოვანია, რომ ბიუჯეტიდან დღგ-ის ზედმეტობის დაბრუნება გატარდეს "ბიუ/დღგ"-ის დებეტში მინუსი ნიშნით და არა

დ-ტი "-" კ-ტი "ბიუ/დღგ" 30000=.

რიცხობრივი შედეგი ორივე შემთხვევაში, ცხადია, ერთი და იგივეა, მაგრამ პირველ შემთხვევაში ბიუჯეტში გადახდების სადებეტო ბრუნვები შეედრება საგადასახადოს "შედარების აქტის" მონაცემებს, ხოლო მეორე შემთხვევაში - არა.

4) საგადასახადოში ჩაბარებული ყველა საგადასახადო დეკლარაციის ჯამური შედეგი ტარდება იმ თარიღით, რა თარიღითაც, წესით, ისინი უნდა აისახონ გადამხდელის სააღრიცხვო ბარათებზე საგადასახადოში. მაგალითად, ვთქვათ, შესადარებელი პერიოდია 2007 წლის პირველი 3 თვე. ვინაიდან 2006 წლის დეკემბრის საგადასახადო დეკლარაციების წარდგენის ვადაა 2007 წლის 15 იანვარი, ისინი გარესაბალანსო საბუღალტრო ანგარიშებზე უნდა აისახოს სწორედ ამ თარიღით, თუნდაც მათი ჩაბარება საგადასახადოში რამდენიმე დღით ადრე მოხდა. ვთქვათ, 2006 წლის დეკემბერში საწარმომ ჩაითვალა დღგ 1900 ლარი, ხოლო დღგ-ის დარიცხვამ შეადგინა 1350 ლარი. ამავე თვეში, საწარმომ დაარიცხა არარეზიდენტის (უკუდაბეგვრის) დღგ 700 ლარი, საშემოსავლო გადასახადი 480 ლარი და სოციალური გადასახადი 800 ლარი. ამ შემთხვევაში საწარმომ უნდა გაატაროს:

15.01.2007. დ-ტი "-" კ-ტი "ბიუ/დღგ" -550= (მინუსით!);

დ-ტი "-" კ-ტი "ბიუ/არარ-დღგ" 700=;

დ-ტი "-" კ-ტი "ბიუ/საშ" 480=;

დ-ტი "-" კ-ტი "ბიუ/სოც" 800=.

ანალოგიურად გატარდება 2007 წლის იანვრისა და თებერვლის საგადასახადო დეკლარაციები - შესაბამისად, 15.02.2007 და 15.03.2007 წ. თარიღებით.

31 მარტს საწარმომ ჩააბარა ქონების წლიური დეკლარაცია. ქონების წლიურმა გადასახადმა შეადგინა 500 ლარი, მაგრამ იმის გამო, რომ საწარმოს უკვე დარიცხული ჰქონდა ქონების საავანსო გადასახდელების სახით 600 ლარი, წლიური გაანგარიშებით მას ეკუთვნის შემცირება 100 ლარი. მოგების გადასახადში დარიცხვამ კი შეადგინა 24000 ლარი, ამასთან, წინა წლის შედეგებიდან გამომდინარე, საწარმოს მოგების საავანსოები დარიცხული არ ჰქონია. საწარმომ გარესაბალანსო ანგარიშებზე უნდა გაატაროს:

31.03.2007. დ-ტი "-" კ-ტი "ბიუ/ქონ" -100= (მინუსით!);

31.03.2007. დ-ტი "-" კ-ტი "ბიუ/მოგ" 24000=.

5) საწარმომ გარესაბალანსო ანგარიშებზე უნდა გაატაროს მოგებისა და ქონების საავანსო გადასახდელების დარიცხვები შესაბამისი სავადოების მიხედვით. ზემოთმოყვანილ შემთხვევაში საწარმო 2007 წლის მანძილზე გაატარებდა (შეგახსენებთ, რომ 2007 წელში შეიცვალა ქონების საავანსო გადასახდელების დარიცხვის ვადები):

15.01.2007. დ-ტი "-" კ-ტი "ბიუ/ქონ" 150= (2006 წლის მე-4 საავანსო გადასახდელი ქონების გადასახადში);

15.05.2007. დ-ტი "-" კ-ტი "ბიუ/მოგ" 6000=;

15.06.2007. დ-ტი "-" კ-ტი "ბიუ/ქონ" 500= (2007 წლის ქონების საავანსო გადასახდელი);

15.07.2007. დ-ტი "-" კ-ტი "ბიუ/მოგ" 6000=;

15.09.2007. დ-ტი "-" კ-ტი "ბიუ/მოგ" 6000=;

15.12.2007. დ-ტი "-" კ-ტი "ბიუ/მოგ" 6000=.

6) საწარმომ შესადარებელი პერიოდის პირველი თვის 15 რიცხვში უნდა მოხსნას პერიოდის დასაწყისისათვის არსებული სავარაუდო დარიცხვები საშემოსავლო და სოციალურ გადასახადებში, ხოლო შესადარებელი პერიოდის ბოლოსთვის არსებული სავარაუდო დარიცხვები კი უნდა გაატაროს.

მაგალითად, ვთქვათ, საწარმო ახდენს ბიუჯეტთან 2007 წლის პირველი 6 თვის მანძილზე მომხდარი ანგარიშსწორებების შედარებას და დავუშვათ, ცნობილია, რომ 2006 წლის დეკემბერში საგადასახადოს დარიცხული ჰქონდა სავარაუდო გადასახადები: საშემოსავლოში - 300 ლარი და სოციალურში - 500 ლარი. მათ საგადასახადო მოხსნიდა (გააუქმებდა), როცა საწარმო წარადგენდა 2006 წლის დეკემბრის საგადასახადო დეკლარაციებს, ანუ 2007 წლის 15 იანვარს. სხვა თვეების სავარაუდო გადასახადების დარიცხვა და გაუქმება მოხდება შესადარებელ პერიოდში (ამიტომ მათი გატარების აუცილებლობა არ არის), გარდა ივნისში დარიცხული სავარაუდოებისა, რადგან 2007 წლის ივნისის საგადასახადო დეკლარაციები ჯერ არ ჩაბარებულა. თუ ივნისში დარიცხული სავარაუდო გადასახადები საშემოსავლოში და სოციალურში შეადგენს შესაბამისად 240 და 400 ლარს, მაშინ საწარმომ უნდა გაატაროს:

15.01.2007 დ-ტი "-" კ-ტი "ბიუ/საშ" -300=;

15.01.2007 დ-ტი "-" კ-ტი "ბიუ/სოც" -500=;

30.06.2007 დ-ტი "-" კ-ტი "ბიუ/სოც" 120=;

30.06.2007 დ-ტი "-" კ-ტი "ბიუ/სოც" 200=.

აუცილებელია აღვნიშნოთ, რომ იმისდა მიხედვით, თუ რომელი სახაზინო კოდით რიცხავს საწარმო საშემოსავლო და სოციალურ გადასახადებს, შეიძლება მათი სავარაუდო დარიცხვები საგადასახადოში არც ხდებოდეს. ასევე აღსანიშნავია, რომ არარეზიდენტის საშემოსავლო გადასახადის გადახდის შემთხვევაში მის სავარაუდო დარიცხვას საგადასახადო რატომღაც აკეთებს საშემოსავლო გადასახადში.

7) საწარმომ უნდა გაატაროს შესადარებელ პერიოდში დარიცხული ჯარიმა-საურავები: ჯარიმები - მათი დარიცხვის თარიღების მიხედვით, ხოლო საურავები - შესადარებელი პერიოდის ბოლო დღის თარიღით (ჯამურად).

მაგალითად, ვთქვათ საწარმოს 20 იანვარს გაუუქმეს დღგ-ის ჩათვლა 120 ლარი და დაარიცხეს ჯარიმა 360 ლარი. გარდა ამისა, 2007 წლის 6 თვის მანძილზე დაერიცხა საურავები საშემოსავლო გადასახადში 215 ლარი, სოციალურში - 230 ლარი. საწარმომ უნდა გაატაროს:

20.01.2007. დ-ტი "-" კ-ტი "ბიუ/დღგ" 120=;

20.01.2007. დ-ტი "-" კ-ტი "ბიუ/დღგ" 360=;

30.06.2007. დ-ტი "-" კ-ტი "ბიუ/საშ" 215=;

30.06.2007. დ-ტი "-" კ-ტი "ბიუ/სოც" 230=.

8) ამ შვიდი ნაბიჯის შემდეგ "ბიუ" ანგარიშის ყველა ქვეანგარიშის ბრუნვები უნდა ედრებოდეს საგადასახადოში ამობეჭდილ "შედარების აქტს": სადებეტო ბრუნვა - გადახდის სვეტის მონაცემებს, ხოლო საკრედიტო ბრუნვა - ძირითადი და დამატებითი დარიცხვების სვეტების მონაცემთა ჯამს. ჯარიმა-საურავების ნაწილში თანხვდენა გარანტირებულია, რადგან გარესაბალანსო ანგარიშებზე ისინი გატარდა სწორედ `შედარების აქტის~ მიხედვით. რაც შეეხება ბიუჯეტში გადახდებს და დეკლარაციების მიხედვით დარიცხვებს, მოსალოდნელია სხვაობების გამოვლენა იმ მიზეზების გამო, რაზეც წინა სტატიაში უკვე ვისაუბრეთ.

გადახდების ნაწილში განსხვავებები უფრო ხშირად ორი სახეობისაა: ა) ერთი სახეობის გადასახადის გადახდა საგადასახადოს გატარებული აქვს სხვა გადასახადში; ბ) გადასახადის გადახდა საერთოდ არ ჩანს.

"ა" შემთხვევაში სათანადო ბუღალტრული გატარებები უნდა ჩასწორდეს. მაგალითად, ვთქვათ, შედარებისას გაირკვა, რომ თურმე 20 მაისს გადახდილი მოგების გადასახადი 1500 ლარი საგადასახადოს გატარებული აქვს საშემოსავლოში. შეცდომის მიზეზის მიუხედავად, 20 მაისის გატარებები:

დ-ტი 3310 კ-ტი 1210 1500= და დ-ტი "ბიუ/მოგ" კ-ტი "-" 1500=

უნდა შეიცვალოს გატარებებით:

დ-ტი 3320 კ-ტი 1210 1500= და დ-ტი "ბიუ/საშ" კ-ტი "-" 1500=.

"ბ" შემთხვევაში გარესაბალანსო ბუღალტრული გატარება უნდა ამოირთოს (წაიშალოს), ხოლო საბალანსო ბუღალტრული გატარების დებეტი შესაბამისი გადასახადის სახეობიდან უნდა გადავიტანოთ წაყენებული პრეტენზიების ანგარიშზე 1915-ზე, სათანადო სახელწოდების ქვეანგარიშზე. მაგალითად, ვთქვათ, შედარების გაირკვა, რომ 4 აპრილს ბიუჯეტში გადახდილი სოციალური გადასახადი 350 ლარი არ არის ასახული საგადასახადოში. ბანკის ამონაწერით კი დასტურდება, რომ თანხა ნამდვილად გადარიცხულია ბიუჯეტში. ცხადია, საგადასახადოს უნდა წარვუდგინოთ შესაბამისი საგადახდო დავალების ასლი, მაგრამ მანამ, სანამ შეცდომა არ გასწორდება, 4 აპრილის გარესაბალანსო ბუღალტრული გატარება

დ-ტი "ბიუ/სოც" კ-ტი "-" 350=

უნდა ამოირთოს (წაიშალოს), ხოლო საბალანსო ბუღალტრულ გატარებაში

დ-ტი 3370 კ-ტი 1210 350=

სადებეტო ანგარიში უნდა შეიცვალოს: ნაცვლად 3370-ისა უნდა იყოს 1915/სოც.

რაც შეეხება სხვაობებს გადასახადების დარიცხვაში, ისინი უფრო ხშირად სამი სახეობისაა: ა) საგადასახადო დეკლარაცია (თავდაპირველი ან დაზუსტებული) ჯერ არ არის გატარებული საგადასახადო ინსპექციაში; ბ) საგადასახადო დეკლარაცია გატარებულია სხვა თანხით; გ) საგადასახადო დარიცხვა არ არის ასახული საწარმოს ბუღალტერიაში. მაგალითად, ეს შეიძლება იყოს სავარაუდო დარიცხვა, ან ისეთი დარიცხვა, რომლის გატარება გამორჩენილია საწარმოს ბუღალტერიაში.

"ა" შემთხვევაში გადასახადის დეკლარირების გარესაბალანსო გატარება უნდა ამოირთოს და საბოლოო შედარების აქტში გადამხდელის მიერ შენიშვნის სახით უნდა მიეთითოს, რომ ესა და ეს საგადასახადო დეკლარაცია (თავდაპირველი ან დაზუსტებული) არ არის ასახული ამ შედარების აქტში.

"ბ" შემთხვევაში გარესაბალანსო ბუღალტრული გატარების თანხა უნდა შესწორდეს, რათა დაემთხვეს საგადასახადოში ასახულს. თუ საგადასახადოში დეკლარაციის თანხა არასწორად არის მითითებული, ეს ან გადამხდელის მიერ დეკლარაციის შევსების წესის დარღვევის ბრალია, ან საგადასახადო ინსპექციის უნებლიე შეცდომაა. ამის გამოსწორება შეიძლება დაზუსტებული საგადასახადო დეკლარაციის წარდგენის გზით, სათანადო შინაარსის წერილის თანდართვით, ხოლო გარესაბალანსო ბუღალტრული გატარება ხელმეორედ შესწორდება მას შემდეგ, როცა მოხდება ამ დაზუსტებული დეკლარაციის ასახვა საგადასახადო ინსპექციაში გადამხდელის სააღრიცხვო ბარათზე.

"გ" შემთხვევაში საგადასახადოში ასახული დარიცხვა, რომელიც გამორჩენილი იყო გადამხდელის ბუღალტერიაში (იქნება ეს სავარაუდო დარიცხვა, საავანსო გადასახდელის დარიცხვა თუ სხვა დარიცხვა), უნდა გატარდეს შესაბამისი გარესაბალანსო ბუღალტრული გატარებით. თუ გადამხდელი ამ დარიცხვას არ ეთანხმება, გარესაბალანსო ბუღალტრული გატარებასთან ერთად უნდა გატარდეს:

დ-ტი 1915 "პრეტენზიები საგადასახადო ინსპექციის მიმართ" კ-ტი 33xx - გადასახადის შესაბამის სახეობაში, საპრეტენზიო თანხით.

ყოველივე ამის შემდეგ გარესაბალანსო ბუღალტრული ანგარიშის "ბიუ"-ს ქვეანგარიშებზე ბრუნვები და საბოლოო ნაშთები სრულად დაემთხვევა საგადასახადოში ამობეჭდილი "შედარების აქტის" მონაცემებს - ბრუნვებსაც და საბოლოო ნაშთებსაც.

9) მე-8 ნაბიჯის შემდეგ რჩება კიდევ ერთი, ძალიან მნიშვნელოვანი ნაბიჯი: შემასწორებელი ბუღალტრული გატარებების გზით უნდა მივაღწიოთ იმას, რომ არა მარტო გარესაბალანსო ბუღალტრულ ანგარიშებზე ნაშთები იყოს სწორი, არამედ საგადასახადო მოთხოვნათა და ვალდებულებათა საბალანსო ბუღალტრული ნაშთებიც. თუ როგორ უნდა მოხდეს ეს, განვიხილოთ სხვადასხვა გადასახადების მაგალითზე.

უპირველეს ყოვლისა, უნდა გავასწოროთ ბუღალტრული ნაშთები შესადარებელი პერიოდის დასაწყისისათვის. შემასწორებელ გატარებებს ექნებათ სახე:

დ-ტი 33xx კ-ტი 8190 "სხვა არასაოპერაციო შემოსავალი" - როცა განსხვავება გადასახადის ამა თუ იმ სახეობაში გადამხდელის სასარგებლოდაა;

დ-ტი 8285 კ-ტი 33xx - როცა განსხვავება გადასახადის ამა თუ იმ სახეობაში გადამხდელის საზიანოდაა, რომლის ზუსტი მიზეზი უცნობია, მაგრამ რომელსაც გადამხდელი არ აპროტესტებს (ანუ ეთანხმება);

დ-ტი 1915 კ-ტი 33xx - როცა განსხვავება გადასახადის ამა თუ იმ სახეობაში გადამხდელის საზიანოდაა, რომელსაც გადამხდელი არ ეთანხმება.

ამის შემდეგ ხდება საბოლოო ბუღალტრული ნაშთების შესწორება, რაც სხვადასხვა გადასახადებში განსხვავებულად ხორციელდება.

ვთქვათ, "შედარების აქტთან" შედარებული გარესაბალანსო ბუღალტრული გატარებების მიხედვით, 2007 წლის 10 აპრილის მდგომარეობით გადამხდელს ერიცხება დავალიანება მოგების გადასახადში 1800 ლარი. მოგების წლიური საგადასახადო დეკლარაცია ასახულია გადამხდელის სააღრიცხვო ბარათზე, რომლის მიხედვით 31 მარტს გატარებული საგადასახადო დარიცხვა შეადგენს 2000 ლარს. ამასთან, 11 იანვარს გადამხდელმა ბიუჯეტში გადარიცხა 700 ლარი.

ამ მონაცემებიდან გამომდინარე, საწარმოს 2006 წლის ბალანსში მოგების გადასახადში სწორი საბალანსო ბუღალტრული ნაშთი იქნებოდა:

X-700=1800, საიდანაც X ანუ ვალდებულება მოგების გადასახადში 2006 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით შეადგენს 2500 ლარს. როგორც ვხედავთ, 2007 წლის 31 მარტის გარესაბალანსო გატარებამ ამ გამოთვლაში მონაწილეობა არ მიიღო, რადგან ბუღალტრულად წლიური მოგების გადასახადის დარიცხვა 2000 ლარი 2006 წლის ბოლოსათვის გატარებული უნდა იყოს.

ვთქვათ, "შედარების აქტთან" შედარებული გარესაბალანსო ბუღალტრული გატარებების მიხედვით, 2007 წლის 10 აპრილის მდგომარეობით გადამხდელს ერიცხება ზედმეტობა ქონების გადასახადში 150 ლარი. ქონების წლიური საგადასახადო დეკლარაცია ასახულია გადამხდელის სააღრიცხვო ბარათზე, რომლის მიხედვით 31 მარტს გატარებული საგადასახადო დარიცხვა შეადგენს შემცირებას 200 ლარით. ამასთან, 2007 წ. 15 იანვარს გადამხდელს დაერიცხა ქონების საავანსო გადასახდელი (2006 წლის მე-4 სავადო) 80 ლარი. 2007 წლის 1 იანვრიდან 10 აპრილამდე ბიუჯეტში ქონების გადასახადი არ გადაურიცხია.

ამ შემთხვევაში საწარმოს 2006 წლის ბალანსში ქონების გადასახადში სწორი საბალანსო ბუღალტრული ნაშთი იქნებოდა ზედმეტობა 150 ლარი, რადგან 2007 წლის 15 იანვრისა და 31 მარტის გარესაბალანსო გატარებები (2006 წლის საგადასახადო დარიცხვების შესაბამისი) ბუღალტრულად საწარმოს ბალანსში 2006 წელსვე უნდა იყოს ასახული.

დღგ-ში სწორი საბალანსო ბუღალტრული ნაშთის დადგენა გარესაბალანსო ბუღალტრული გატარებების საფუძველზე უფრო რთულია, ამიტომ აუცილებელია 3330-ე ან 3340-ე ანგარიშზე გაიხსნას სპეციალური ქვეანგარიში 3330/ბიუ ან 3340/ბიუ "ბიუჯეტთან ანგარიშსწორება დღგ"-ში. ყველა გადახდა, აგრეთვე ჯარიმა-საურავების დარიცხვა უნდა მოხდეს ამ ქვეანგარიშზე. ბუღალტრულ გატარებებს ექნებათ სახე:

დ-ტი 3330/ბიუ კ-ტი 1210 - გადახდა;

დ-ტი 8285 კ-ტი 3330/ბიუ - ჯარიმის ან საურავის დარიცხვა დღგ-ში, რომელსაც გადამხდელი ეთანხმება;

დ-ტი 1915/დღგ კ-ტი 3330/ბიუ - ჯარიმის ან საურავის დარიცხვა დღგ-ში, რომელსაც გადამხდელი არ ეთანხმება.

გარდა ამისა, ყოველი თვის ბოლო რიცხვში დღგ-ის დარიცხვებისა და ჩათვლების ჯამური შედეგი ანუ დღგ-ის ყოველთვიური დეკლარაცია გადამხდელმა უნდა გაატაროს ბუღალტრულად შემდეგი გატარებებით:

დ-ტი 3330/2 კ-ტი 3330/ბიუ - თვის განმავლობაში დღგ-ის დარიცხვების ჯამი, რაც დეკლარირებულია;

დ-ტი 3330/ბიუ კ-ტი 3340/2 - თვის განმავლობაში დღგ-ის ჩათვლების ჯამი, რაც დეკლარირებულია.

ამის შემდეგ 2007 წლის 1 იანვრის გარესაბალანსო ანგარიშის ნაშთი დღგ-ში უნდა უდრიდეს 3330/ბიუ (ან 3340/ბიუ) ქვეანგარიშის საბალანსო ბუღალტრულ ნაშთს 2006 წლის ბოლოსათვის დეკემბრის თვის დღგ ის დეკლარაციის ბუღალტრული გატარების შედეგის გამოკლებით.

საშემოსავლო და სოციალურ გადასახადებში გარესაბალანსო და საბალანსო ბუღალტრულ ანგარიშებზე ნაშთებს შორის შესაბამისობის მისაღწევად საჭიროა 3320 და 3370 ანგარიშებზე უნდა გაიხსნას ქვეანგარიშები:

3320/1, 3370/1 "დარიცხვა" და

3320/ბიუ, 3370/ბიუ "ბიუჯეტთან ანგარიშსწორება".

გადასახადის ყველა გადახდა, აგრეთვე ჯარიმებისა და საურავების დარიცხვა უნდა მოხდეს 3320/ბიუ და 3370/ბიუ ქვეანგარიშებზე, ხოლო გადასახადების ბუღალტრული დარიცხვა - 3320/1 და 3370/1 ქვეანგარიშებზე. საშემოსავლო და სოციალური გადასახადების ბუღალტრული დარიცხვები, როგორც წესი, არ ემთხვევა მათ საგადასახადო დარიცხვებს, რადგან მათი დეკლარირება ხდება ფაქტობრივი განაცემების მიხედვით. ამიტომ მათ შორის შესაბამისობის დასამყარებლად საჭიროა ბუღალტრულად გატარდეს საშემოსავლო და სოციალური გადასახადების ის თანხები, რომლებიც აისახება საგადასახადო დეკლარაციაში. ბუღალტრული გატარებები უნდა გატარდეს ყოველი თვის ბოლო რიცხვში საგადასახადო დეკლარაციის მონაცემებიდან და მათ ექნება სახე:

დ-ტი 3320/1 კ-ტი 3320/ბიუ;

დ-ტი 3370/1 კ-ტი 3370/ბიუ.

ამის შემდეგ იმის დადგენა, სწორია თუ არა ბუღალტრული ნაშთები 3320/ბიუ და 3370/ბიუ ქვეანგარიშებზე ანუ ედრება თუ არა ისინი გარესაბალანსო ანგარიშებზე ნაშთებს (გატარებების თარიღების გათვალისწინებით), უკვე აღარ არის ძნელი. საინტერესოა იმის აღნიშვნა, რომ ამ გზით ჩვენ არა მარტო 3320/ბიუ და 3370/ბიუ ქვეანგარიშებზე ბუღალტრული ნაშთების სისწორეს შევამოწმებთ, არამედ 3320/1 და 3370/1 ქვეანგარიშებზე რიცხულ ნაშთებსაც - ისინი შესაბამისობაში უნდა იყვნენ თვის ბოლოს გაუცემელი ხელფასების ნაშთებთან. მაგალითად, თუ თვის ბოლოს დარჩენილია გასაცემად 880 ლარი ხელფასი "ხელზე" და თანამშრომლებს, რომლებმაც ეს ხელფასი უნდა აიღონ, რაიმე საგადასახადო შეღავათები საშემოსავლო გადასახადში არ ეკუთვნით, მაშინ 3320/1 ქვეანგარიშზე უნდა რჩებოდეს ბუღალტრული ნაშთი 120 ლარი (880:0,88X12%), ხოლო 3370/1 ქვეანგარიშზე - 200 ლარი (880:0,88X20%).

მკითხველს შეიძლება ჩვენს მიერ აღწერილი პროცედურები რთულად მოეჩვენოს, მაგრამ სინამდვილეში ეს არც ისე რთულია. გარდა ამისა, მხოლოდ ამ გზით შეიძლება 100-პროცენტიანი თანხვედრის მიღწევა ბიუჯეტში ანგარიშსწორებებში ბუღალტერიისა და საგადასახადო ინსპექციის მონაცემთა შორის. სწორედ ამ მეთოდიკის წყალობით თავის დროზე სტატიის ავტორმა შესძლო მიეღწია აბსოლუტური (ყველა გადასახადში ერთი თეთრის სიზუსტით!) თანხვედრისათვის ბიუჯეტთან შედარების დროს საგადასახადო ინსპექციისა და ბუღალტრული აღრიცხვის მონაცემებს შორის ისეთ დიდ საწარმოებშიც კი, როგორიცაა შპს "ქართული ღვინისა და ალკოჰოლური სასმელების კომპანია" ("GWS") და სს "საქართველოს ნავთობის საერთაშორისო კომპანია" ("GIOC").

აღვნიშნავთ, რომ ჩვენს მიერ მოყვანილი მეთოდიკის გამოყენება განსაკუთრებით მოსახერხებელია იმ საწარმოებისათვის, რომლებიც აღრიცხვას აწარმოებენ საბუღალტრო პროგრამა "ინფო ბუღალტერის" გამოყენებით, სადაც შესაძლებელია ერთი სამეურნეო ოპერაციის ქვეშ გატარდეს ერთდროულად რამდენიმე ბუღალტრული გატარება (როგორც საბალანსო, ასევე გარესაბალანსო). ამ პროგრამის მოხერხებულობასა და კომფორტულობაში ჩვენ არაერთხელ დავრწმუნებულვართ, მათ შორის - ბიუჯეტთან შედარებების დროს.

გიორგი ცერცვაძე