აუდიტური კომპანია „პრიმა აუდიტის“ სპეციალისტები, ხანგრძლივი დროის განმავლობაში აკვირდებოდნენ აუდიტორული მომსახურების მიღების მიზნით სახელმწიფო შემსყიდველების მიერ გამოცხადებულ ტენდერებზე განვითარებულ მოვლენებს. შესაბამისად, მათ დაუგროვდათ რიგი მტკიცებულებებით გამყარებული შენიშვნები. მათი ანალიზისა და შეფასების შედეგად მიზანშეწონილად ჩავთვალე გამოვხატო ზოგიერთი მოსაზრება/რეკომენდაცია ამ პროცესის და სიტუაციის გაჯანსაღების ხელშეწყობის მიზნით. ქვემოთ მოყვანილი ხედვები, შეფასებები და ინტერპრეტაციები, შეიძლება არ ემთხვეოდეს ზოგიერთი სახელმწიფო შემსყიდველის, აუდიტორის მოსაზრებებს, რაც ნორმალურია იმ შემთხვევაში, თუ არსებობს ამ განსხვავებული მოსაზრებების შესაბამისი არგუმენტები და მოტივები. თუ მათ წარმოგვიდგენენ, ყურადღებით განვიხილავთ იმ მიზნით, რათა ამ მომსახურების სივრცეში ჩამოყალიბდეს დაბალანსებული და საფუძვლიანი მიდგომები და პოზიციები, ხოლო შედეგად, გაჩნდეს შესაძლებლობა გაცილებით სრულყოფილი, ამ პროფესიაში საქმიანობის ადეკვატური გარემოს შექმნის, პასუხისმგებლიანი და ეფექტიანი პროფესიული საქმიანობისთვის.
ჩვენ ამ პროცესში ვხედავთ აუდიტორულ ბაზარზე შექმნილ პრობლემებს. გვაქვს რა განზრახვა ამ ბაზარზე ვსაქმიანობდეთ თვითშეფასების დეფიციტის გარეშე და გვქონდეს პრობლემების იდენტიფიცირებისა და მათი სისტემურად შეფასება/გააზრების შესაძლებლობა, დიდი სურვილი გვაქვს, კოლეგებმა და ბაზრის მონაწილეებმა, განსაკუთრებით სახელმწიფო შემსყიდველებმა განახორციელონ ადეკვატური აქტივობები. დარწმუნებული ვართ, რომ ადეკვატური გადაწყვეტილებების მიღებისათვის ეს სჭირდება აუდიტორული მომსახურების ბაზრის განვითარებას, ინვესტორებს, ბანკებს, საგადასახადო ორგანოებს, ბიზნესის სტრუქტურების პარტნიორებს და ხელისუფლებას.
გარდა ამისა, ვფიქრობთ მიზანშეწონილია აუდიტორული შემოწმების მომსახურების სახელმწიფო შესყიდვების კითხვა-პასუხის მოდულში აუდიტურმა კომპანიებმა, შესაბამისი ეთიკური კოდექსის ნორმების დაცვით, უფრო თამამად გამოხატონ პროფესიული აზრი. საჭიროა დისკუსია სახელმწიფო შემსყიდველების მიერ დაშვებული/გამოვლინებული დისკრიმინაციის, კონკურენციის შემზღუდვის, არაპროპორციულობის, აშკარად დემპინგური ფასის ფორმირების ფაქტებზე, რომლებიც დისკრიმინაციულ გარემოს უქმნიან ამ პროფესიაში დასაქმებულ აუდიტორულ პრეტენდენტ კომპანიებს.
საკითხი 1. ინფორმაცია ახალი „ბუღალტრული აღრიცხვის, ანგარიშგებისა და აუდიტის შესახებ“ კანონის მიღების შემდეგ აუდიტორულ ბაზარზე წარმოშობილი იმ გამოწვევების/მოთხოვნების შესახებ, რომლის აღქმა და გაცნობიერება გაუჭირდათ სახელმწიფო შემსყიდველ ორგანიზაციებს
„ბუღალტრული აღრიცხვის, ანგარიშგებისა და აუდიტის შესახებ“ კანონის მოქმედებაში შესვლის შემდეგ შეიცვალა და გამკაცრდა მოთხოვნები სახელმწიფო რეესტრში რეგისტრირებული აუდიტური კომპანიების აუდიტორული საქმიანობის ხარისხის მიმართ. მოთხოვნების გამკაცრებამ წარმოშვა აუდიტური კომპანიების მიერ ხარისხის კონტროლის მონიტორინგის გავლის აუცილებლობა (დღეისათვის, ხარისხის მონიტორინგის პროცედურები 262 აუდიტური კომპანიიდან გავლილი აქვს მხოლოდ 47 აუდიტურ კომპანიას ანუ 18%-ს). იმ მიზნით, რათა სახელმწიფო შემსყიდველმა ორგანიზაციამ გარანტირებულად მაღალი ხარისხის აუდიტორული შემოწმების მომსახურება მიიღოს, რეკომენდებულია მიმართოს ამ კომპანიებს, რომელთა იდენტიფიცირება შესაძლებელია საიტზე: სარას.გოვ.გე. თუმცა, მონიტორინგის ჩაუტარებლობა არ ნიშნავს, რომ რომელმა კომპანიამაც დღემდე ხარისხის კონტროლის მონიტორინგი არ გაიარა, არ შეუძლია შესაბამისი ხარისხის მომსახურება მიაწოდოს;
2. ცხადია, ფასთა გამოკითხვის პროცედურებში მონაწილეობის მიზნით, მიზანშეწონილია სახელმწიფო შემსყიდველმა ორგანიზაციებმა ჩართონ ხარისხის მონიტორინგგავლილი აუდიტური კომპანიები, რომლებიც სრულად ფლობენ ინფორმაციას ახალი კანონის მოთხოვნებზე, მის მიერ დაწესებულ რეჟიმებზე, აუდიტორული შემოწმების მომსახურების პროცესში განსახორციელებელ პროცედურებსა და მომსახურების შრომატევადობაზე. შესაბამისად, აქვთ ინფორმაცია აუდიტორული შემოწმების მომსახურების ბაზარზე არსებულ საბაზრო ფასებზე, შესთავაზებენ ამ მომსახურების ადეკვატურ საბაზრო ფასებს არა ერთი რიცხვით, ინვოისით, არამედ მზად იქნებიან წარმოადგინონ მომსახურების კალკულაცია (ხარჯთაღრიცხვა), რომელიც შემსყიდველს მისცემს შესაძლებლობას დარწმუნდეს მომსახურების შეთავაზებული საბაზრო ღირებულების რეალობაში. ამით იმის აღნიშვნა გვინდა, რომ მომსახურების დემპინგური ფასი, როგორც წესი, აუდიტური კომპანიისა და აუდიტორებისათვის ქმნის პირობებს დამოუკიდებლობის შეზღუდვისა და მომსახურების ფორმალურად განხორციელებისათვის. ამავე საკითხზე, ვფიქრობ საყურადღებოა ბუღალტრული აღრიცხვის, ანგარიშგებისა და აუდიტის ზედამხედველობის სამსახურის მიერ შემუშავებული და სახელმწიფო შესყიდვების სააგენტოს საიტზე განთავსებული რეკომენდაციები: https://www.saras.gov.ge/ka/News/Detail/1168.
ზემოაღნიშნული ახალი გარემოებების გაუთვალისწინებლობის მიზეზით, მაგალითად, ქალაქ თბილისის მერია უკვე ორი წელია ვერ ახერხებს აუდიტორული შემოწმების მომსახურების მიღებას, რომლის მაგალითებია NAT190017693; NAT190017697; NAT190017692; NAT190017694; NAT180015167; NAT180015166; NAT180015170; NAT180015169 ტენდერები.
ამასთან, ვფიქრობ განსაკუთრებით საინტერესო და საყურადღებოა ამ შემსყიდველის მიერ სახელმწიფო შესყიდვების სააგენტოს დავების საბჭოს სხდომაზე წარდგენილი ფასთა გამოკითხვის პროცედურებში მონაწილე აუდიტური კომპანიების საკმაოდ საინტერესო პროფესიული მოსაზრებები. შემსყიდველმა კი წარადგინა ისინი მის მიერ ფასთა გამოკითხვის პროცედურების ჩატარების ფაქტის დამადასტურებელ მტკიცებულებებად, მაგრამ ამ დოკუმენტების შინაარსის გაცნობამ და მერიის შესყიდვების სატენდერო კომისიის მოქმედების სისტემურმა ანალიზმა დაგვარწმუნა, რომ შემსყიდველმა დავების საბჭოს წარუდგინა მისი საქმიანობის ცუდად განხორციელების მტკიცებულებები (როგორც ჩანს, ამ დოკუმენტების სიმრავლით უნდოდათ გადაეფარათ მომჩივანის პრეტენზია ფასთა გამოკითხვის არ ჩატარების ან ფორმალურად ჩატარებაზე, რეალურად კი გამოუვიდათ მათი საწინააღმდეგო: კერძოდ, დადასტურდა, რომ ფასთა გამოკითხვის პროცედურებში აუდიტორული კომპანიების მიერ წარდგენილი პროფესიული მოსაზრებები ან არ წაუკითხავთ, ან წაიკითხეს, მაგრამ ვერ გაიგეს, ან იმედი ჰქონდათ, რომ ამ 80 გვერდზე მეტი მოცულობის მტკიცებულებებს არავინ წაიკითხავდა, მით უფრო ამ ტენდერებზე ელექტრონულად ატვირთული ფორმატის გამო).
საკითხი 2. დაუშვებელია აუდიტორული შემოწმების მომსახურების შესყიდვის ფასი იყოს დემპინგური (დემპინგური ფასის შეთავაზება - ეს არის შემსყიდველის მხრიდან პრეტენდენტების მიმართ გამოვლენილი დისკრიმინაცია და მათთან მიმართებაში პროპორციულობის პრინციპის დარღვევა), იმიტომ, რომ:
„ბუღალტრული აღრიცხვის, ანგარიშგებისა და აუდიტის შესახებ“ ახალი კანონის, აგრეთვე ბუღალტერთა საერთაშორისო ფედერაციის მიერ დამტკიცებული პროფესიონალი ბუღალტრის ეთიკის კოდექსის (რომელიც კანონმა აუდიტორებისათვის სახელმძღვანელო დოკუმენტად აღიარა), აუდიტის საერთაშორისო სტანდარტების (ასს) მოთხოვნებიდან გამომდინარე აუდიტორული შემოწმების განმახორციელებელი კომპანიისათვის დემპინგური ფასი ქმნის დამოუკიდებლობის მნიშვნელოვანი შეზღუდვის (შესაბამისად შემოწმების შედეგების შეფასებისას პროფესიული აზრის თავისუფლად გამოხატვისას) და აუდიტორული შემოწმების ხარისხის შემცირება/ გაუარესების, აუდიტორული შემოწმების ფორმალურად/ ზერელედ, რისკების იდენტიფიცირების გარეშე მომსახურების განხორციელების პირობებს. საბოლოო ჯამში, აუდიტურ კომპანიას აიძულებს აუდიტორული საქმიანობის მომსახურება განახორციელოს პატიოსნებისა და სკეპტიციზმის პრინციპის არსებითი დარღვევით (დეტალურად ეს ასპექტები შეგიძლით იხილოთ საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს ბუღალტრული აღრიცხვის, ანგარიშგებისა და აუდიტორული ზედამხედველობის სამსახურის მიერ გამოცემულ შესაბამის რეკომენდაციებში: https://saras.gov.ge/ka/News/ Detail/1168), რომლებსაც, როგორც ჩანს, ზოგჯერ არ იცნობენ სახელმწიფო შესყიდვის განმახორციელებელი ორგანიზაციის შესაბამისი სპეციალისტები და მენეჯმენტი, რადგან ფორმალურად ეკიდებიან მსგავს ტენდერებს. აღნიშნული კი ამცირებს აუდიტორული დასკვნისადმი მომხმარებელთა ნდობას, ასეთ პირობებში ჩატარებული აუდიტორული შემოწმების შედეგად გამოცემული აუდიტორული დასკვნისადმი. აღნიშნულის გამო, დიდი ალბათობით, ასეთი შესაძლო მაღალი რისკის მატარებელი აუდიტორული შემოწმების შედეგი არ შეიძლება აწყობდეს დამკვეთის (მომსახურების შემსყიდველის) მენეჯმენტს, მის ზედამხედველ ორგანოს, რადგან მსგავსი მომსახურების საფუძველზე მიღებული მენეჯერული გადაწყვეტილებები ხდება არასწორი, არაეფექტიანი და არაადეკვატური, უფრო სწორად – რეალურ მონაცემებს აცდენილი, რომელიც უმეტეს შემთხვევაში ნეგატიურად მოქმედებს შემსყიდველის საქმიანობის შედეგების ობიექტურ შეფასებაზე, მიკრო და მაკრო ეკონომიკურ პროცესებსა და მოვლენებზე.
კიდევ რატომ? - იმიტომ, რომ ჩვენი აზრით, ის არის შემსყიდველის მიერ მოქმედი კანონმდებლობის დარღვევა, რომელშიც იგულისხმება სახელმწიფო შემსყიდველის მიერ მომსახურების ფასის დადგენის მიზნით ბაზრის კვლევის, მათ შორის ფასთა გამოკითხვის პროცედურების განხორციელებისას სახელმწიფო შესყიდვების კანონმდებლობის მოთხოვნების, სახელმწიფო შესყიდვების სააგენტოს მიერ ამ საკითხებზე სპეციალურად შემსყიდველების სახელმძღვანელოდ გამოცემული შესაბამისი რეკომენდაციების (იხ. „რეკომენდაცია კვალიფიკაციის დამადასტურებელ მოთხოვნებთან დაკავშირებით“ http://procurement.gov.ge/hetattachment/ ELibrary/metod-mititebebi-da-recomendaciebi/sakvalifikacio.pdf.aspx; „რეკომენდაცია მიწოდების ბაზრის კვლევასთან დაკავშირებით“ http://procurement.gov.ge/getattachment/ELibrary/metod-mititebebi-da-recomendaciebi/10-rekomendacia.pdf.aspx; „მეთოდური მითითებები შესყიდვის წინა მოსამზადებელი ეტაპისთვის“ http://procurement.gov.ge/getattachment/ ELibrary/metod-mititebebi-da-recomendaciebi/plans.pdf.aspx) მოთხოვნების შეუსრულებლობა ან ფორმალურად შესრულება. სახელმწიფო შესყიდვების სააგენტოს თავმჯდომარის 2017 წლის 14 ივნისის ბრძანებით დამტკიცებული წესის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის (უნდა შეიცავდეს მეთოდებს, რომლებითაც უნდა იყოს გაანგარიშებული სატენდერო წინადადების ღირებულება) იგნორირებით გაუგებარი წარმოშობის დემპინგური ფასის გამოცხადება და შეთავაზება პრეტენდენტებისათვის წარმოადგენს მათ დისკრიმინაციას, რომელიც, „სახელმწიფო შესყიდვების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის „გ“ პუნქტის, მე 13 მუხლის, „კონკურენციის შესახებ“ კანონის მე-10 მუხლის „ე“ პუნქტის (არსებითად ზღუდავს თავისუფალ ფასწარმოქმნას), სახელმწიფო შესყიდვების სააგენტოს თავმჯდომარის 2017 წლის 14 ივნისის #12 ბრძანებით დამტკიცებული წესის მე-4 მუხლის „გ“ პუნქტის, მე 18 მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით აკრძალული აქვს სახელმწიფო შემსყიდველ ორგანიზაციას.
ზემოაღნიშნული ჩვენი მოსაზრებების სიმართლეს დემპინგურ ფასთან დაკავშირებით, ვფიქრობთ ადასტურებს სახელმწიფო შესყიდვების სააგენტოს საიტზე განთავსებული შემდეგი ტენდერების (რომელთა შორისაა გასაჩივრებული ტენდერებიც) შედეგები:
SPA 190000255 - ამ ტენდერზე მომსახურების ღირებულებად გაცხადებული იყო 9920 ლარი, გასაჩივრების შემდეგ შემსყიდველმა შეწყვიტა ეს ტენდერი და ახალ SPA190000981 ტენდერის განცხადებაში დააფიქსირა 40 0000 ლარი ანუ 4-ჯერ მეტი. ეს კი იმის მაუწყებელია, რომ შემსყიდველმა გააცნობიერა ამ ტენდერის მნიშვნელობა და ფორმატი;
NAT180002079; NAT190002635 - გამოტოვებული იყო მივლინების ხარჯები თითქმის 117 ათასი ლარის ოდენობით);
SPA170000957 - გაცხადებული იყო 80 000 ლარი (დღგ-ის ჩათვლით), პრეტენდენტებიდან ყველაზე დაბალი ფასი შეთავაზა ორმა პრეტენდენტმა - 9 ათასი ლარი და 10 ათასი ლარი, ანუ 8-ჯერ ნაკლები. მომსახურება ეხებოდა 1,2 მლრდ ლარის ბრუნვის (ორი წლის ფინანსური ანგარიშგების) აუდიტორული შემოწმების განზრახვას, რომელიც შეგნებულად შეწყვიტა შემსყიდველმა, რადგან ვფიქრობთ დააფრთხო აუდიტორული შემოწმების მოსალოდნელმა დაბალმა ხარისხმა (აუდიტირებული ფინანსური ანგარიშგება წარსადგენი ჰქონდა უცხოელი დონორებისთვის).
საკითხი 3. რატომ ხდება სახელმწიფო შემსყიდველების მიერ ორგანიზებულ, დეპინგურ ფასად ჩამოყალიბებულ, დაბალბიუჯეტიან ტენდერებში კვალიფიციური აუდიტური კომპანიის მონაწილეობა უინტერესო და არაეფექტური?
ა) ქვეყანის აუდიტური კომპანიებში საგადასახადო ტვირთი საშუალოდ შეადგენს 38%-ს, მაშინ, როცა ქვეყანაში საშუალო საგადასახადო ტვირთი 23%-ია; ასეთი საგადასახადო ტვირთის პირობებში დემპინგური ფასის საფუძველზე ფორმულირებული დაბალბიუჯეტიან პროექტებში მონაწილეობით მიღებული შემოსავალი ვერ უზრუნველყოფს აუდიტური კომპანიის განვითარებასა და სიცოცხლისუნარიანობას _ აუდიტური კომპანიის მიერ „ბუღალტრული აღრიცხვის, ანგარიშგებისა და აუდიტის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-19 მუხლის მე-5 პუნქტის (აუდიტორმა/აუდიტორულმა ფირმამ ადეკვატური სისტემები და პროცედურები უნდა გამოიყენოს მისი საქმიანობის უწყვეტობისა და შეუფერხებლობის უზრუნველსაყოფად) შესრულებას;
ბ) აუდიტური კომპანია დაბალბიუჯეტიანი პროექტებში მონაწილეობისას არ ცდილობს აუდიტორული შემოწმების ჯგუფი დააკომპლექტოს მაღალი კვალიფიკაციის და დიდი გამოცდილების მქონე აუდიტორებით (მაღალი კვალიფიკაციის აუდიტორები გამოყენებული ჰყავს მაღალბიუჯეტიანი პროექტების განმახორციელებელ ჯგუფებში). აღნიშნული აუდიტური კომპანია ღებულობს გადაწყვეტილებას დემპინგური ფასის შეთავაზების გზით ერთდროულად რამდენიმე დაბალბიუჯეტიან ტენდერში მონაწილეობაზე, მცირე ადამიანური რესურსების მქონე აუდიტური კომპანიის მენეჯმენტი მუდმივად განიცდის დროის დეფიციტს და ამ ან სხვა გარემოებების გამო, ვერ ახერხებს ამ პროექტების განხორციელების ეფექტიან მენეჯმენტს. შედეგად კი იწვევს სახელმწიფო შესყიდვის ხელშეკრულებებით გათვალისწინებული შემოწმების ვადების დაუცველობას (შემოწმების გაჭიანურებას), შემოწმების აუდიტის საერთაშორისო სტანდარტებით (ასს-ებით) განსაზღვრული პროცედურების, მათ შორის რისკების იდენტიფიცირების მეთოდოლოგიის სრული ფორმატით განუხორციელებლობას, მათ შორის აუდიტორული მტკიცებულებების არასრულად შეგროვებასა და შეგროვილი მწირი მტკიცებულებების სისტემურად, სრული ფორმატით შეფასების შეუძლებლობას. საბოლოო ჯამში იქმნება პირობები აუდიტორული შემოწმების მომსახურების უხარისხოდ, მაღალი შესაძლო აუდიტორული რისკის პირობებში, ზოგჯერ ფორმალურად განხორციელებისათვის (რომელიც, წესით არანაირად არ უნდა აწყობდეს აუდიტური კომპანიის მენეჯმენტს, რადგან ის პირდაპირ მოქმედებს აუდიტური კომპანიის იმიჯსა და რეპუტაციაზე, ქმნის საფუძვლებს აუდიტორთა/აუდიტურ კომპანიათა სახელმწიფო რეგისტრაციის რეესტრში დაფიქსირებული სტატუსის გაუქმებისათვის). ბაზარზე საქმიანობს 200 მდე აუდიტური კომპანია, რომლებიც დაკომპლექტებული არიან მაღალი კვალიფიკაციისა და გამოცდილების, მაღალი პროფესიული რეპუტაციის მქონე აუდიტორებით, აქვთ მაღალი ცნობადობა და არ განიცდიან კლიენტებისა და თვითშეფასების დეფიციტს. ისინი დემპინგური ფასით ნასაზრდოებ დაბალბიუჯეტიან სახელმწიფო ტენდერებში რამდენიმე წელია არც კი ღებულობენ მონაწილეობას, მაგრამ ბაზარს აღნიშნულის პარალელურად შემორჩა 5-10 აუდიტორი/აუდიტური კომპანია, რომელთაგან უმეტესობას არა აქვთ გავლილი აუდიტის ხარისხის მონიტორინგის პროცედურები. როგორც ჩანს, არც აქვთ ამ პროცედურების წარმატებით გავლის იმედი. აღნიშნულის (ანუ უიმედობის) გამო, ცდილობენ მოასწრონ და სწორედ დემპინგური ფასის შეთავაზების წყალობით რაც შეიძლება მეტი დაკვეთა მიიღონ და მერე ჩამოშორდნენ ამ ბაზარს. დაბალბიუჯეტიან პროექტებში მონაწილეობა, ისეთ პირობებში, როცა აუდიტორული საქმიანობის მკაცრი რეგულაციების რეჟიმში განმახორციელებელი კომპანიების საგადასახადო ტვირთი არანაკლებ 38%-ია, საკმაოდ არაეფექტიანია ასეთი დემპინგური ფასით ნასაზრდოები დაბალბიუჯეტიანი პროექტის განმახორციელებელი აუდიტური კომპანიებისათვის. გამოდის, რომ აუდიტური კომპანია, რომელიც განიზრახავს მეტისმეტად დაბალბიუჯეტიან პროექტში მონაწილეობას ან თვითონ სთავაზობს დემპინგურ ფასში მომსახურების მიწოდებას, ამ შემსყიდველის სუბსიდირებას ეწევა ან სხვა მიზანი აქვს. ასეთი მოქმედების შედეგად „აპრავებს“ ამგვარი შემსყიდველის მოქმედებას, რომელიც შესყიდვების სააგენტოს დავების საბჭოს სხდომებზე, როგორც წესი, აღნიშნავს ხოლმე, რომ: „ხომ მიიღო მონაწილეობა თუნდაც ერთმა აუდიტორულმა კომპანიამ _ ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ტენდერი შედგა“. გასაკვირია, როცა სააგენტოს დავების საბჭოს ზოგიერთი წევრიც კი თვლის, რომ ასეთი ტენდერი შემდგარია.
საკითხი 4. რატომ შეიძლება აწყობდეს აუდიტორული მომსახურების სახელმწიფო შემსყიდველ ორგანიზაციას არაბუნებრივად დაბალი (ანუ დემპინგური) ფასი და ასეთი ფასის პირობებში პრეტენდენტების შერჩევის მიზნით ისეთი საკვალიფიკაციო მოთხოვნების გათვალისწინება, როცა ყველას აქვს ასეთ ტენდერში მონაწილეობის შესაძლებლობა? როგორ ახერხებენ ასეთი სიტუაციის შექმნას სახელმწიფო შემსყიდველი ორგანიზაციები?
ჩვენი აზრით, შემსყიდველს შესაძლოა აწყობდეს აუდიტორული შემოწმების მომსახურების შესყიდვა დემპინგურ ფასად შემდეგ შემთხვევებში (ანუ გარემოებათა გამო):
როცა შემსყიდველს არ ემეტება ამ მომსახურების შესყიდვაზე საბიუჯეტო და სხვა შემოსავლების წყაროდან (ასეთი წყარო საკუთარი შემოსავლების სახით აქვს ზოგიერთს) ადეკვატური თანხის დახარჯვა, აქვს სურვილი ეკონომია გასწიოს სწორედ ამ მომსახურებაზე და ამით უზრუნველყოს ზემდგომის წინაშე თავის მოწონება და ეკონომიის ხარჯზე პრემირების, სხვა წახალისებებისათვის რესურსის მობილიზება (წყაროს გაჩენა); ასეთი დამოკიდებულების მაგალითები საკმაოდაა, მაგრამ ამ მოსაზრების დადასტურების მიზნით განსაკუთრებით საყურადღებოა შპს „თბილსერვის ჯგუფის“ მიერ ინვენტარიზაციის მომსახურებაზე გამოცხადებული და გასაჩივრებული NAT200004066 და იგივე მომსახურებაზე განმეორებით ე.წ. აღიარებითი NAT200006995 ტენდერების ფაქტი (შემსყიდველმა NAT200004066 ტენდერით მომსახურების საწყის სავარაუდო ღირებულებად გამოაცხადა 14600 ლარი, ხოლო ამ ტენდერის გასაჩივრებისა და საჩივრის დაკმაყოფილების კვალობაზე იგივე მომსახურებაზე განმეორებით გამოცხადებული NAT200006995 ტენდერით საწყის სავარაუდო ღირებულებად დააფიქსირა თითქმის 5-ჯერ მეტი - 70 000 ლარი). ანუ შემსყიდველის განუკითხაობა, თვითნებობა პირდაპირ ზედაპირზე დევს და არავინაა გამკითხავი. დასანანი კი ის არის, რომ ზოგიერთი ჩვენი კოლეგა ასეთ ტენდერებში მონაწილეობით ხელს უწყობს, ასე ვთქვათ, „აპრავებს“ ასეთი შემსყიდველების მოქმედებას.
აუდიტორული შემოწმების მომსახურება წარმოადგენს რა განსაკუთრებული საზოგადოებრივი პასუხისმგებლობის დატვირთვის მქონე, ორგანიზაციის/ საწარმოს მიერ შედგენილ ფინანსურ ანგარიშგებაში დაშვებული გადახრების, დარღვევების, თაღლითობის მაიდენტიფიცირებელ და შეფასებითი ხასიათის მომსახურებას, რომლის შედეგები აუცილებლად გახდება ცნობილი ზემდგომისთვის, მენეჯმენტი შესაძლოა ცდილობს ტენდერის ღირებულებად დააფიქსიროს შეგნებულად დაბალი (ანუ დემპინგური) ფასი, ხოლო საკვალიფიკაციო მონაცემებში შეიტანოს ისეთი კრიტერიუმები, რომლის მეშვეობით ამ ტენდერზე წვდომის შესაძლებლობა შეექმნას ყველაზე დაბალი თვითშეფასების მქონე აუდიტორებსა და აუდიტურ კომპანიებს, რომლის მიზანი შეიძლება იყოს:
ა) ამ დაბალბიუჯეტიანი ტენდერის არ ჩაშლა;
ბ) ტენდერის არ ჩაშლით განპირობებული გამართლებული და გარანტირებული საბიუჯეტო სახსრებისა ან საკუთარი შემოსავლების ეკონომია შესაბამისი თანხების სხვა დანიშნულებით (პრემირება, სხვა წამახალისებელი ღონისძიებების ორგანიზებისათვის ფინანსური რესურსის შექმნა) გამოყენების მიზნით (ასეთი ფაქტები გამოიკვეთა NAT180002079 გასაჩივრებული ტენდერის მასალების განხილვისას);
გ) წარმოშობილი აუცილებლობისას (აქ ვგულისხმობ იმ შემთხვევებს, როცა საბიუჯეტო თანხის ხარჯვის აუდიტირების პროცესში გამოვლინდება თაღლითობის, თანხების არამიზნობრივად გამოყენების, უკანონო ხარჯვის, საგადასახადო კანონმდებლობის დარღვევის, ფულის გათეთრების და სხვა ფაქტების ლეგალიზებისა და აუდიტორული შეფასების აუცილებლობა), დაბალბიუჯეტიან ტენდერში გამარჯვებული თვითშეფასების დეფიციტის მქონე აუდიტური კომპანიის, მისი აუდიტორების დამოუკიდებლობის ხელყოფის და პროფესიული აზრის ფორმირების შეზღუდვისთვის (შემსყიდველის მხრიდან პროცესის „მართვისათვის“) საფუძვლის შექმნა. მაგალითად, შესაძლო გარემოებაა: დემპინგურ ფასად მიმწოდებელ მქონე აუდიტურ კომპანიას, აუდიტორული შემოწმების შედეგად იდენტიფიცირებული დარღვევების, თაღლითობის, ფულის გათეთრების ფაქტების შემთხვევაში, დიდი ვარაუდით, შესაძლოა შეექმნას დამოუკიდებლობისა და პროფესიული აზრის ობიექტურად დაფიქსირების შემზღუდველი პირობები, მათ შორის მომსახურების ისედაც დაბალი ღირებულების არ ჩარიცხვის ან ხანგრძლივი ვადით არ ჩარიცხვის შიში;
არასწორი სიტუაციის შექმნის პირობებს აყალიბებენ ზოგიერთი შემსყიდველი ორგანიზაციის ხელმძღვანელი პირები, რომლებსაც მოქმედი კანონმდებლობით აქვთ რა ვალდებულება მიიღონ აუდიტორული შემოწმების მომსახურება, შესაბამისი ტენდერისათვის მოსამზადებელ სამუშაოებს სახელმწიფო შესყიდვების კანონმდებლობითა და შესყიდვების სააგენტოს მიერ შემუშავებული შესაბამისი რეკომენდაციების იგნორირებით, ხშირად ფორმალურად ატარებენ (მათ შორის, ფასთა გამოკითხვის) პროცედურებს. ფასთა გამოკითხვის პროცედურებში ძირითადად რთავენ დემპინგური ფასების შემომთავაზებელ კომპანიებს (რომელთა იდენტიფიცირება საკმაოდ ადვილადაა შესაძლებელი სახელმწიფო შესყიდვების სააგენტოს ელექტრონული ტენდერების საიტზე). ამ ტიპის შემსყიდველები, არცთუ ისე იშვიათად, როგორც ჩანს, ამ პროცედურებში შეგნებულად არ რთავენ იმ აუდიტურ კომპანიებსაც კი, რომლებსაც სპეციალურად აქვთ გაგზავნილი შეტყობინება შემსყიდველთან თხოვნით ფასთა გამოკითხვის პროცედურებში ჩართვაზე), არ აწყობენ „ღია კარის დღეებს“ მაღალრეიტინგულ აუდიტორულ საქმიანობაზე სპეციალიზებული კომპანიების მონაწილეობით, შესაბამისად არ იხილავენ ახალი გამოწვევების ადეკვატური პროცედურების კვალიფიციურად განხორციელების შესაძლებლობებს, არ ითვალისწინებენ „ბუღალტრული აღრიცხვის, ანგარიშგებისა და აუდიტის შესახებ“ საქართველოს კანონის მოქმედების კვალობაზე 2016 წლის 24 ივნისიდან აუდიტორულ ბაზარზე შექმნილ ახალ, ამ სფეროსთვის დამახასიათებელ სპეციფიკურ გამოწვევებს და ასეთი მოქმედების შედეგად ადგენენ პრეტენდენტთა შერჩევის არაადეკვატურ საკვალიფიკაციო მოთხოვნებსა და კრიტერიუმებს. ხოლო რაც შეეხება აუდიტორული შემოწმების მომსახურების სავარაუდო საწყის ფასს, იგნორირებას უკეთებენ სახელმწიფო შესყიდვების სააგენტოს თავმჯდომარის 2017 წლის 14 ივნისის #12 ბრძანებით დამტკიცებული წესის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“, „გ“ და „დ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ მოთხოვნებს, არღვევენ ამავე წესის მე-4 მუხლის „გ“ და „დ“ პუნქტით განსაზღვრულ ვალდებულებებს, აუდიტორული შემოწმების მომსახურების საწყისი სავარაუდო ფასის საბოლოო სიდიდის განსაზღვრისათვის იყენებენ დაუსაბუთებელ, საფუძველს მოკლებულ, ფორმალურ (ხშირად ესეც არა აქვთ) გაანგარიშებებს. ეს გაანგარიშებები დიდი ალბათობით ეყრდნობა შემსყიდველი ორგანიზაციის დირექტორის „მოწყალებას“ (რაც ემეტება, ანუ რაც „მორჩათ“ იმ თანხას) _ მომსახურების ღირებულებად დაფიქსირდეს დირექტორისთვის მისაღები თანხა, და არა ფასთა გამოკითხვის პროცედურებში ლეგიტიმურ ფორმატში მონაწილე 10-15 კვალიფიციური აუდიტური კომპანიიდან გაშლილი და დროში გაწერილი დეტალური კალკულაცია.
როგორც ჩანს, ფასთა გამოკითხვის პროცედურებისას შემსყიდველები ყველა შემთხვევაში შეგნებულად ითხოვენ მხოლოდ ინვოისის ანუ ერთი რიცხვის წარდგენას და არა დეტალურად გაწერილ კალკულაციას, რომლის შედგენისა და წარდგენის შესაძლებლობა ყველა აუდიტურ კომპანიას აქვს იმის გამო, რომ ამას აუდიტის მომსახურების ხარისხის სტანდარტები ითვალისწინებს. მაღალი კორპორატიული კულტურის აუდიტორული შემფასებელი კომპანია თითოეული ობიექტისათვის მომსახურების გაწევისას წინასწარ ადგენს მომსახურების სამუშაო გეგმას, პროგრამას და ხარჯთაღრიცხვას, სადაც როგორც წესი, ფიქსირდება კონკრეტული პროექტით გათვალისწინებული მომსახურების გაწევისათვის კომპანიიდან გამოყოფილი პასუხისმგებელი მენეჯერის, ჯგუფის ხელმძღვანელისა და სხვა წევრების დროში გაწერილი აუდიტ/საათები, ექსპერტ/საათები, ამ პროექტის ფარგლებში გათვალისწინებული შრომის ანაზღაურება, ხარჯები დაკავშირებული კომპანიის ოფისის შენახვასთან, თანამშრომლების მივლინებასთან და სხვა. ფასთა გამოკითხვის პროცედურებში ჩართული მაღალი რეპუტაციისა და რეიტინგის მქონე კომპანიებიდან მიღებული ასეთი სახის ინფორმაცია იძლევა კონკრეტული ტენდერის რეალური საწყისი საბაზრო ღირებულების განსაზღვრის შესაძლებლობას, რომელსაც არ მიმართავენ აუდიტორული მომსახურების შემსყიდველი სახელმწიფო ორგანიზაციები, რადგან ფასთა გამოკითხვის პროცედურებისას პრეტენდენტების მიერ შემსყიდველებისთვის ოფიციალურად წარდგენილი ასეთი ინფორმაცია არ იძლევა (!!!) დემპინგური ფასის ფორმირებისა და გაცხადების შესაძლებლობას, რომელიც დიდი ალბათობით არ აწყობთ შემსყიდველებს, რადგან ასეთ პირობებში ექმნებათ პრობლემა შენიღბონ მათთვის სასურველი დემპინგური ფასი. ერთობლიობაში შემსყიდველის მხრიდან ზემოაღნიშნული ქმედების შედეგად ყალიბდება აუდიტორული მომსახურების სახელმწიფო შესყიდვაზე დემპინგური ფასები, შესაბამისად, დაბალბიუჯეტიანი პროექტები. მსგავს დაბალბიუჯეტიან პროექტებში აუდიტური კომპანიების მონაწილეობა წინააღმდეგობაშია აუდიტური კომპანიების საქმიანობის მიმართ „ბუღალტრული აღრიცხვის, ანგარიშგებისა და აუდიტის შესახებ“ კანონით, შესაბამისი კანონქვემდებარე აქტებით, პროფესიონალ ბუღალტერთა ეთიკური კოდექსით და ასს სტანდარტებით წარმოშობილ ვალდებულებების შესრულებასთან, რადგან ქმნის პირობებს აუდიტორული შემოწმების დაბალი ხარისხით შესრულებისა და ამ მომსახურების განმახორციელებელი აუდიტორებისა და აუდიტური კომპანიების დამოუკიდებლობის დაკარგვისათვის. ეს ერთობლიობაში განაპირობებს ხელშემშლელ პირობებს რისკების იდენტიფიცირებისათვის და შემსყიდველის მხრიდან „მართული“ აუდიტორული დასკვნების ჩამოყალიბებას უწყობს ხელს, ასეთი აუდიტორული დასკვნები კი ამცირებს მომხმარებლების ნდობას აუდიტორული შემოწმების შედეგების, ამგვარ პირობებში გამოცემული აუდიტორული დასკვნების მიმართ. საკმაოდ მაღალია ასეთი აუდიტორული დასკვნების საფუძველზე შემსყიდველის მენეჯმენტის მიერ არასწორი გადაწყვეტილებების მიღებისა და არასწორი ფინანსური ანგარიშგების გავრცელების ალბათობა. ამ საკითხებზე საკმაოდ არსებითი ხასიათისა და მაღალპროფესიული დატვირთვის მქონე რეკომენდაცია გამოსცა ბუღალტრული აღრიცხვის, ანგარიშგებისა და აუდიტის ზედამხედველობის სამსახურმა 2018 წლის 5 მარტს (იხ. https://saras.gov.ge/ka/News/Detail/1168), რომელსაც ამ მომსახურების მიმღები სახელმწიფო შემსყიდველების საკმაოდ დიდი რაოდენობა არ ითვალისწინებს, რადგან თვლიან, რომ ეს უბრალოდ რეკომენდაციაა, რომლის გათვალისწინება არ არის სავალდებულო.
რაც შეეხება კითხვას, თუ რატომ არ ამკაცრებენ საკვალიფიკაციო მოთხოვნებსა და პრეტენდენტის შერჩევის კრიტერიუმებს ამ მომსახურებებზე დაბალბიუჯეტიანი შესყიდვის პირობებში, აღვნიშნავთ, რომ შესყიდველებს ეშინიათ ტენდერის სტატუსისა - „არ შედგა“ (იმის გამო, რომ არავინ გამოხატა ასეთ ტენდერში მონაწილეობის სურვილი), რადგან ასეთი შედეგი წარმოშობს პასუხისმგებლობას (სატენდერო კომისიის წევრების დაჯარიმებას სააგენტოს მიერ), რომლის „ასხლეტვას“ ემსახურება საკვალიფიკაციო მოთხოვნების არ გამკაცრების ტაქტიკა.
საკითხი 5. რატომაა აუცილებელი აუდიტორული შემოწმების მომსახურების მიღების მიზნით აუდიტური კომპანიის მოწვევაზე გადაწყვეტილება მიიღოს კომპანიის მესაკუთრე/დამფუძნებლებმა/პარტნიორმა და არა კომპანიის იმ მენეჯმენტმა, რომლებიც პასუხისმგებელი არიან ფინანსური ანგარიშგების უტყუარობაზე და თაღლითობის ფაქტების ლეგალიზებაზე, ფინანსური ანგარიშგების საერთაშორისო სტანდარტების (ფასს ების) მოთხოვნების შესაბამისად შედგენაზე?
„ბუღალტრული აღრიცხვის, ანგარიშგებისა და აუდიტის შესახებ“ ახალი კანონის, აგრეთვე აუდიტის საერთაშორისო სტანდარტების მოთხოვნების მიხედვით აუდიტურ კომპანიებს აქვთ ვალდებულება აუდიტორული შემოწმების მომსახურებაზე ხელშეკრულებები გააფორმონ უფლებამოსილი პირების მიერ მიღებული გადაწყვეტილების საფუძველზე. ასეთი უფლებამოსილება სახელმწიფოს და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების მიერ დაფუძნებულ შპს-ებში (თუმცა, არა მარტო მათი, არამედ ყველა შპს-ის და სს-ის შემთხვევაში) აქვთ პარტნიორს/პარტნიორებს (იხ. „მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონის 91 მუხლის მე-5 პუნქტის „ი“ ქვეპუნქტი, რომლის მიხედვითაც შპს-ის პარტნიორთა კრება იღებს გადაწყვეტილებას აუდიტორის არჩევაზე). ეს ნორმა სპეციალურად გაითვალისწინა კანონმდებელმა იმ მიზნით, რომ პარტნიორთა კრებას (როგორც მენეჯმენტის საქმიანობის მაკონტროლებელ და შემფასებელ უმაღლეს ორგანოს) ჰქონოდა შესაძლებლობა განესაზღვრა კომპანიის მენეჯმენტის მიერ შედგენილი წლის/წლების ფინანსური ანგარიშგების (ფინანსური მდგომარეობის, მოგება-ზარალისა და ფულადი ნაკადების ანგარიშგებების) აუდიტორული შემოწმების განმახორციელებელი დამოუკიდებლობის მაღალი ხარისხის მქონე კვალიფიციური აუდიტური კომპანიის/აუდიტორის შერჩევის კრიტერიუმები და აერჩია ამ კრიტერიუმის შესაბამისი აუდიტური კომპანია/აუდიტორი. ჩვენი აზრით, ეს იმას ნიშნავს, რომ კანონმდებელმა დააშორიშორა აუდიტური კომპანია და ფინანსური ანგარიშგების შედგენაზე პასუხისმგებელი მენეჯმენტი, ე.ი. აუდიტური კომპანია დამოკიდებული არ გახადა კომპანიის აღმასრულებელ მენეჯმენტზე. აღნიშნული მოსაზრების მართებულობას ადასტურებს შემდეგი ტენდერების (მათ შორის ზოგიერთი გასაჩივრებულია და დამდგარი შედეგი) მონაცემები: NAT19000858; NAT1800018665; SPA180006810; NAT180011650; NAT170012891; SPA190000255).
მურად ნარსია
ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი,
აუდიტური კომპანია შპს „პრიმა აუდიტის“ მმართველი პარტნიორი
(დასასრული შემდეგ ნომერში)
