ჟურნალის წინა ნომერში დაიბეჭდა გიორგი ცერცვაძის სტატია "საგადასახადო დავები", რომელშიც აღწერილია ის სამართლებრივი საფუძვლები, რითაც რეგულირდება გადასახადის გადამხდელთა და საგადასახადო ორგანოებს შორის წამოჭრილი დავები. სამართლებრივი საფუძვლების ცოდნა, ცხადია, აუცილებელია, მაგრამ დარწმუნებული ვართ, ჩვენი ჟურნალის ბევრ მკითხველს აინტერესებს, თუ როგორ "გამოიყურება" საგადასახადო დავის მიმდინარეობა რეალურ განზომილებაში, ანუ როგორია სინამდვილეში საგადასახადო დავების განხილვის დამკვიდრებული პრაქტიკა. სწორედ ამას ეძღვნება ჩვენი წინამდებარე სტატია.
მეწარმეებს საგადასახადო ინსპექტორთა ობიექტურობის
არ სჯერათ სტატიის მომზადების დროს ჩვენ ვესაუბრეთ რამდენიმე მეწარმეს, რომელთაც ახლო წარსულში ჰქონდათ დავა საგადასახადო ორგანოებთან, ასევე რამდენიმე აუდიტორს, რომლებიც მათ ინტერესებს იცავდნენ. შესაძლოა, ვინმემ მიიჩნიოს, რომ მათი მხრიდან საგადასახადო ორგანოს კრიტიკა სუბიექტურია, მაგრამ ჩვენი აზრით, ისინი მხოლოდ ფაქტებს ასახელებდნენ და მათ შესახებ ობიექტურად მსჯელობდნენ, სუბიექტური კი სწორედ საგადასახადო ორგანოების მრავალრიცხოვანი ქმედებებია, რომლებიც მათსავე სახელს ლახავს. დღეს საზოგადოების თვალში საგადასახადო ორგანოების ავტორიტეტი, რომელიც რამდენიმე წლის წინ საქართველოში ახალი ხელისუფლების მოსვლის შემდეგ უკეთესობისკენ შეიცვალა, ისევ დაეცა და საგადასახადო რევიზორის ობიექტურობისა დღეს თითქმის არცერთ მეწარმეს სჯერა, მიუხედავად იმისა, რომ მათი საერთო კვალიფიკაცია წინა წლებთან შედარებით მკვეთრად ამაღლებულია.
საგადასახადო ორგანოების მხრიდან სუბიექტივიზმი ხანდახან საგადასახადო შემოწმების დაწყებამდეც კი ვლინდება. მოგეხსენებათ, საგადასახადო შემოწმება შეიძლება იყოს კამერალური ან გასვლითი, გასვლითი საგადასახადო შემოწმება კი, თავის მხრივ, შეიძლება იყოს გეგმური, როდესაც ამის შესახებ არანაკლებ 10 სამუშაო დღით ადრე წერილობით ეცნობება გადასახადის გადამხდელს ან საკონტროლო, რომელიც ტარდება წინასწარი შეტყობინების გარეშე. სსკ 113-ე მუხლის მე-6 ნაწილში აღნიშნულია, თუ როდის შეიძლება ჩატარდეს ასეთი შემოწმება, კერძოდ:
"საკონტროლო გასვლითი საგადასახადო შემოწმების მიზნით სასამართლოსათვის მიმართვის ან გადაუდებელი საკონტროლო გასვლითი საგადასახადო შემოწმების ჩატარების შესახებ გადაწყვეტილებას იღებს საგადასახადო ორგანოს უფროსი/მისი მოადგილე, თუ:
ა) ბოლო საგადასახადო შემოწმებისას გამოვლინდა გადასახადის გადამხდელის მიერ საგადასახადო ვალდებულებათა მნიშვნელოვანი დარღვევის ფაქტები ან არსებობს სხვა ფაქტები, რომლებიც ადასტურებს ასეთი დარღვევების შემთხვევებს;
ბ) არსებობს სანდო ინფორმაცია, რომელიც ეჭვქვეშ აყენებს გადასახადის გადამხდელის მიერ ფინანსური და მატერიალური საშუალებების წარმოშობას;
გ) არსებობს სანდო ინფორმაცია ქონების ან გადასახადით დასაბეგრი სხვა ობიექტის დოკუმენტურად დაუდასტურებელი მატების შესახებ;
დ) საგადასახადო ორგანოში წარდგენილი საგადასახადო დეკლარაციებით და სხვა დოკუმენტებით არ დასტურდება დაბეგვრის ობიექტებისა და გამოანგარიშებული გადასახადების რეალობა;
ე) წარდგენილი არ არის საგადასახადო დეკლარაცია ან გადასახადის გამოსაანგარიშებლად ან/და გადასახდელად საჭირო დოკუმენტები;
ვ) საწარმომ/ორგანიზაციამ შეიცვალა ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმა".
ამგვარად, იმისათვის, რომ სასამართლომ თანხმობა მისცეს საგადასახადო ორგანოს გადასახადის გადამხდელის საკონტროლო გასვლით შემოწმებაზე, ერთ-ერთი ზემოთმოყვანილი მიზეზი მაინც უნდა სრულდებოდეს, მაგრამ 2009 წლის მე-2 ნახევარში საგადასახადო ორგანოებმა ბევრი ისეთი საწარმოს მოულოდნელი შემოწმება გადაწყვიტეს, რომლებსაც არც ერთი ზემოაღნიშნული შემთხვევა არ ესადაგებოდათ. თუმცა, განა საბაბის მოძებნა რთული საქმეა? ჰოდა, შესაბამისად, საგადასახადო ორგანოებმა მოსამართლეებისათვის წარსადგენი რამდენიმე ტრაფარეტული ფორმა შეიმუშავეს, რითაც მათგან უამრავი ფირმის საკონტროლო გასვლითი შემოწმების ნებართვა მიიღეს. აი, ერთ-ერთი მათგანი:
"შემოსავლების სამსახურის ერთიანი ელექტრონული საინფორმაციო ბაზების მონაცემების მიხედვით ირკვევა, რომ ამა და ამ გადამხდელის მიერ საგადასახადო ორგანოში წარდგენილი X წლის მოგების გადასახადის წლიურ დეკლარაციაში ასახული ერთობლივი შემოსავლის თანხა არ ემთხვევა ამავე წლის დღგ-ის დეკლარაციებით დაფიქსირებული ბრუნვების ჯამს, რაც ქმნის ეჭვს იმის შესახებ, რომ... აქედან გამომდინარე, ვითხოვთ მოგვეცეს ნებართვა ამა და ამ გადამხდელის საკონტროლო გასვლითი საგადასახადო შემოწმებისა".
თითქოს ამ განცხადებას არაფერი დაეწუნება, მაგრამ სინამდვილეში ის ცალსახად ცხადყოფს საგადასახადო ორგანოს სუბიექტურობას (და ეს მაშინ, როცა შემოწმება ჯერ არც დაწყებულა!). საქმე ისაა, რომ პრაქტიკულად არცერთი გადასახადის გადამხდელის დღგ-ის დეკლარაციებში დაფიქსირებული ბრუნვების ჯამი (წლის განმავლობაში) მოგების გადასახადის წლიურ დეკლარაციაში ასახული ერთობლივი შემოსავლის თანხას ვერ დაემთხვევა და არც უნდა დაემთხვეს, რადგან მათი გამოანგარიშების ბაზა სხვადასხვაა მთელი რიგი მიზეზების გამო. მაგალითად, ერთობლივი შემოსავლის თანხაში საქონლის/მომსახურების მიწოდებიდან მიღებული შემოსავლების გარდა ასახვას ჰპოვებს დადებითი საკურსო სხვაობები, სადაზღვევო კომპანიისაგან მიღებული კომპენსაცია, ჩამოწერილი კრედიტორული დავალიანება, სსკ 207-ე მუხლით განსაზღვრული გრძელვადიანი კონტრაქტებით მიღებული შემოსავალი, ნაჩუქარი ქონების ღირებულება, სხვადასხვა სარგებელი და ა.შ., რაც არ აისახება დღგ-ის ყოველთვიურ დეკლარაციებში. გარდა ამისა, დღგ-ის დეკლარაციებში სხვა ბრუნვებთან ერთად ფიქსირდება ძირითადი საშუალების გაყიდვიდან მიღებული ამონაგებიც, რომელიც მოგების გადასახადის წლიურ დეკლარაციაში ერთობლივ შემოსავალში კი არ აისახება, არამედ ასახვას ჰპოვებს საგადასახადო ცვეთის გამოთვლაში. ამიტომ, თუ ეს ორი სიდიდე _ დღგ-ის დეკლარაციებში დაფიქსირებული ბრუნვების ჯამი (წლის განმავლობაში) და მოგების გადასახადის წლიურ დეკლარაციაში ასახული ერთობლივი შემოსავალი _ ერთმანეთს არ ემთხვევა, ეს არანაირად არ შეიძლება წარმოადგენდეს დაეჭვების საფუძველს! უფრო მეტიც, მსხვილი საწარმოების შემთხვევაში, პირიქით, დაეჭვების საფუძველი სწორედ მაშინ შეიძლება წარმოიშვას, თუ ისინი ერთმანეთს ემთხვევა, რადგან შეუძლებელია წლის განმავლობაში აქტიურად მოქმედ დღგ-ის გადამხდელ საწარმოს თუნდაც დადებითი საკურსო სხვაობა არ წარმოეშვას!
ამიტომ თუ საგადასახადო ორგანო ზემოაღნიშნული `მიზეზით~ იწყებს გადასახადის გადამხდელის შემოწმებას, ეს მათი მხრიდან სუბიექტივიზმის გამოვლენის პირველ ნიშანს წარმოადგენს და კარგს არაფერს მოასწავებს. როგორც ივანე კრილოვის ცნობილ აგავ-არაკშია ნათქვამი, "შენი ჩაკვრეხა რომ მნებავს, მიზეზად ისიც კმარაო"...
მიუხედავად ამისა, ყოვლად დაუშვებელია გადასახადის გადამხდელებმა წინააღმდეგობა გაუწიონ საგადასახადო ორგანოებს საკონტროლო გასვლითი შემოწმების ჩატარებაში, რაგინდ სუბიექტური მიზეზითაც არ იყოს ის განპირობებული, რადგან ამან მათ წინააღმდეგ სისხლის სამართლის საქმის აღძვრა შეიძლება გამოიწვიოს.
საგადასახადო დავის განხილვა შემოსავლების სამსახურში უმეტეს შემთხვევაში საგადასახადო დავა, ცხადია, საგადასახადო შემოწმების დამთავრების შემდეგ იწყება. პირველი, რაც უნდა ახსოვდეთ გადასახადის გადამხდელებს, ის არის, რომ საგადასახადო შემოწმების აქტი ცალკე არ საჩივრდება, ის უნდა გასაჩივრდეს მის საფუძველზე გამოცემულ "საგადასახადო მოთხოვნასთან" ერთად, ამ "საგადასახადო მოთხოვნის" მიღებიდან 20 კალენდარული დღის განმავლობაში. თუ ამ ვადაში ის არ გასაჩივრდება, მაშინ, გადასახადის გადამხდელი ცამდე მართალიც რომ იყოს, გასაჩივრების უფლებას კარგავს და "საგადასახადო მოთხოვნა" სავალდებულო წესით აღსასრულებელი ხდება. ამიტომ აუცილებელია, გადასახადის გადამხდელმა შეინახოს კონვერტი, თუ "საგადასახადო მოთხოვნა" ფოსტით მიიღო, ან დააფიქსიროს ხელწერილით მისი ჩაბარება, თუ ის უშუალოდ წარუდგინა საგადასახადო ორგანოს წარმომადგენელმა, რათა შეძლოს "საგადასახადო მოთხოვნის" მიღების თარიღის დადასტურება.
მეორე, რასაც გადასახადის გადამხდელებს ვურჩევთ, არ შეიტანონ საჩივარი პირდაპირ სასამართლოში (რისი უფლებაც მათ აქვთ სსკ 146-ე მუხლის მიხედვით), თუნდაც არ ჰქონდეთ იმედი საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს სისტემაში დავის განხილვის დროს სამართლიანობის აღდგენისა. ჯერ ერთი, როგორც ამბობენ, "ცდა ბედის მონახევრეაო", მეორეც, საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს სისტემაში საგადასახადო დავის განხილვა, სასამართლოსაგან განსხვავებით, უფასოა (არ არის გადასახდელი ბაჟი). გარდა ამისა, საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს სისტემაში ორ ეტაპად საგადასახადო დავის განხილვა (ჯერ შემოსავლების სამსახურში და შემდეგ დავების განხილვის საბჭოში) იძულებულს ხდის საგადასახადო ორგანოს, უარყოს გადასახადის გადამხდელის საჩივარში მოყვანილი არგუმენტები და დაასაბუთოს თავისი გადაწყვეტილება, რასაც, როგორც წესი, ვერ ამოიკითხავთ საგადასახადო შემოწმების აქტში. ეს კი საშუალებას აძლევს გადასახადის გადამხდელს, გამოააშკარავოს სუსტი ადგილები საგადასახადო ორგანოს მსჯელობებში და უკეთ მოამზადოს საჩივარი სასამართლოში წარსადგენად.
მესამე, რასაც შევახსენებთ გადასახადის გადამხდელებს, არის ის, რომ პასუხისმგებლობით მოეკიდონ საგადასახადო ორგანოში წარსადგენი საჩივრის შედგენას, რადგან მის შინაარსს დიდი მნიშვნელობა აქვს საგადასახადო დავის გადაწყვეტის პროცესში. გარდა იმისა, რომ საჩივარი უნდა აკმაყოფილებდეს სსკ 146-ე მუხლში მოცემულ პირობებს, ის უნდა იყოს სამართლებრივად გამართული, დავის საგანი და სადავო თანხის ოდენობა - მკაფიოდ განსაზღვრული, გადასახადის გადამხდელის პოზიცია - ნათლად ჩამოყალიბებული და სათანადოდ არგუმენტირებული, შესაბამისი დებულებების ციტირებით, ფაქტობრივი გამამართლებელი საბუთები _ შეკრებილი და საჩივარზე თანდართული. ცუდმა საჩივარმა შეიძლება გადასახადის გადამხდელს აშკარად მოსაგები დავა წააგებინოს და პირიქით, თითქმისუიმედო დავაც კი შეიძლება გადასახადის გადამხდელის სასარგებლოდ ნაწილობრივ მაინც შემოატრიალოს კარგად მოფიქრებულმა და არგუმენტირებულმა საჩივარმა.
არადა, სამწუხაროდ, ხშირად გადასახადის გადამხდელების მიერ საგადასახადო ორგანოსთვის წარდგენილი საჩივარი ძალიან დაბალ დონეზეა მომზადებული. ჩვენი ნაცნობი ყოფილი საგადასახადო ინსპექტორი, რომელსაც სწორედ დავების განხილვასთან ჰქონდა შეხება, იხსენებს, რომ არაერთხელ შეხვედრია ისეთი საჩივრები, სადაც საქმიანი მსჯელობის ნაცვლად საგადასახადო ორგანოების ლანძღვა იყო მოცემული, ან ისეთი "აბდაუბდად დაწერილი" საჩივრები, რომლითაც შეუძლებელი იყო იმის გარკვევა, რას და რატომ ასაჩივრებდა გადასახადის გადამხდელი, თუ მას დამატებით არ გაესაუბრებოდი.
საჩივრის განხილვა საქართველოს ფინანსთა სისტემაში, როგორც ვიცით, ორეტაპიანია. შემოსულ საჩივარს ჯერ შემოსავლების სამსახური, კერძოდ კი მისი იურიდიული დეპარტამენტი იხილავს. შემოსავლების სამსახურის იურიდიული დეპარტამენტის უფროსი ადებს შემოსულ საჩივარს რეზოლუციას, თუ ვის (რომელ თანამშრომელს) დაეკისროს ამ საჩივარზე პასუხის მომზადება. შერჩეული თანამშრომელი სწავლობს საჩივარს და თუ მსგავს საკითხზე საჩივარი უკვე არის განხილული ფინანსთა სამინისტროს სისტემაში, ანუ რომლის შესახებ შემოსავლების სამსახურის პოზიცია მისთვის უკვე ცნობილია, ის ადგენს გადაწყვეტილების პროექტს; ხოლო თუ მსგავსი საკითხი ჯერ არ განხილულა, შეიმუშავებს წინასწარ მოსაზრებას, რომელიც შემდეგ გადის შემოსავლების სამსახურის სათათბირო სხდომაზე კოლექტიურად სამსჯელოდ. თანამშრომელს უფლება აქვს, საკითხის დამატებით გასარკვევად დაუკავშირდეს მომჩივან გადამხდელს და მიიწვიოს ის შემოსავლების სამსახურში საჩივრის წინასწარი განხილვისათვის. შემდეგ, როდესაც დაინიშნება საჩივრის განხილვა შემოსავლების სამსახურის სათათბირო სხდომაზე, გადასახადის გადამხდელს ეცნობება ამ დღის შესახებ დამატებით, მასზე დასასწრებად.
გადასახადის გადამხდელებს ვურჩევთ, შემოსავლების სამსახურში საჩივრის შეტანის შემდეგ დააზუსტონ, თუ რომელ თანამშრომელს დაეწერა განსახილველად მათი საჩივარი და თავად დაუკავშირდნენ მას დამატებითი შეხვედრისათვის. ეს არ იკრძალება, ასეთი პრივატული შეხვედრა კი აუცილებელია იმისათვის, რომ მომჩივანმა გადამხდელმა დეტალურად განუმარტოს მას ის ნიუნსები, რაც შეიძლება კარგად არ იკითხებოდეს ოფიციალურ საჩივარში. შემოსავლების სამსახურის ამ თანამშრომლის დარწმუნება გადასასახადის გადამხდელის სიმართლეში, თუ ეს მოხერხდება, მნიშვნელოვნად წინგადადგმული ნაბიჯი იქნება საჩივრის დასაკმაყოფილებლად. მართალია, მისი პოზიცია არ არის გადამწყვეტი, მაგრამ მის წინასწარ მოსაზრებას, რომელიც შემოსავლების სამსახურის სათათბირო სხდომაზე გააქვს, გარკვეული მნიშვნელობა მაინც ენიჭება.
ცალკე უნდა ითქვას შემოსავლების სამსახურის სათათბირო სხდომაზე, რომელიც საჩივრების განხილვისათვის იკრიბება. განსხვავებით საქართველოს ფინანსთა სამინისტროსთან არსებული დავების განხილვის საბჭოსაგან, რომელიც ოფიციალურ კოლექტიურ ორგანოს წარმოადგენს (ის გადამხდელთა საჩივრებს მეორე ეტაპზე იხილავს), მოქმედი კანონმდებლობა შემოსავლების სამსახურს არ ავალდებულებს, გადაწყვეტილება შემოსულ საჩივართან დაკავშირებით კოლექტიურად მიიღოს, მაგრამ ასეთი სხდომა მაინც იმართება, რაც კარგია. მას, როგორც წესი, თავმჯდომარეობს შემოსავლების სამსახურის უფროსი. სხდომას ძირითადად შემოსავლების სამსახურის დეპარტამენტებისა და სამმართველოების უფროსები ან/და უფროსის მოადგილეები და ქ. თბილისის საგადასახადო ინსპექციის უფროსი ესწრებიან (სულ, დაახლოებით 12-13 კაცი), რომლებიც აქტიურად მონაწილეობენ საჩივრის განხილვაში. გადამხდელთა თქმით, მათგან აქტიურობით განსაკუთრებით გამოირჩევიან მეთოდოლოგიის დეპარტამენტის უფროსი დავით ბუღაძე და სპეციალურ გამოკვლევათა და ფინანსური ექსპერტიზის დეპარტამენტის უფროსი ანზორ ფეიქრიშვილი. აუდიტის დეპარტამენტის უფროსი კი, რომელიც, როგორც წესი, ასევე ესწრება ამ სხდომებს, გადამხდელთა თანდასწრებით თითქმის არასოდეს არ ერთვება დებატებში და თავის აზრს მხოლოდ მაშინ გამოთქვამს, როცა მომჩივანი გადამხდელი სხდომის ოთახიდან გადის.
მომჩივანი გადამხდელები ამ სხდომას ესწრებიან იმ საგადასახადო ინსპექტორთან ერთად, რომელთა დაწერილ აქტსაც ასაჩივრებენ. გარეგნულად ეს ასე გამოყურება: მათ, როგორც გადამხდელებს, ასევე საგადასახადო ინსპექტორებს რამდენიმე დღით ადრე აცნობებენ, თუ რომელ დღეს გაიმართება საჩივრის განხილვა შემოსავლების სამსახურში. იბარებენ მათ 12 საათზე, ადგილზე მისულ გადასახადის გადამხდელის უფლებამოსილ წარმომადგენლებს და საგადასახადო ინსპექტორებს კი მოსაცდელში მათნაირი, სხვა რამდენიმე ათეულ საჩივართან დაკავშირებული პირები ხვდებიან. სია, თუ რა რიგით მოხდება იმ დღეს დანიშნული საჩივრების განხილვა, წინდაწინ ცნობილი არ არის, ამიტომ გადასახადის გადამხდელის წარმომადგენლებსაც და საგადასახადო ინსპექტორებსაც დიდხანს უწევთ ლოდინი, სანამ მათი საჩივრის რიგი დადგება. ამან კი შეიძლება მთელი დღე გასტანოს და 12 საათზე მისულებს რიგმა საღამოს 9 საათზე მოუწიოთ.
ამგვარად დამოკიდებულება, რბილად რომ ვთქვათ, გასაკვირია. შემოსავლების სამსახურის სათათბირო სხდომების გამართვა, რომლებიც შემოსულ საჩივრებს კოლექტიურად იხილავს, მისასალმებელია, მაგრამ ნუთუ ასე ძნელია განსახილველი საჩივრების სიის შედგენა მათი განხილვის რიგითობის მიხედვით, სავარაუდო განხილვის დროითი პერიოდის განსაზღვრა და მათი წინასწარი შეტყობინება მომჩივანი გადამხდელებისთვისაც და ნაჩივლები საგადასახადო ინსპექტორებისთვისაც, რომ მათ თითქმის მთელი დღე ლოდინი არ უწევდეთ შემოსავლების სამსახურის მოსაცდელში (თან, ფეხზე მდგომებს, რადგან რამდენიმე სკამი იქ შეკრებილი ორმოცი ორმოცდაათი მომლოდინე ადამიანისათვის ძალიან ცოტაა)?! გადასახადის გადამხდელები თუ არ ეცოდებათ, თავიანთივე თანამშრომელი საგადასახადო ინსპექტორები მაინც დაინდონ და მათ სამუშაო დროს გაუფრთხილდნენ!
როცა ნანატრი რიგი მოუწევს, გადასახადის გადამხდელის წარმომადგენლები და საგადასახადო ინსპექტორი (ან ინსპექტორები) სხდომაზე ერთად შედიან. შემოსავლების სამსახურის იმ 12-13 თანამშრომლიდან, რომელიც სხდომას ესწრება, გადამხდელის საჩივარი ორ-სამ კაცს თუ აქვს წინასწარ წაკითხული (გარდა იმ გამონაკლისისა, თუ რაიმე ძალიან მნიშვნელოვანი და პრინციპული საკითხი იხილება), დანარჩენები საკითხს ეცნობიან იმ ათიოდე წუთის განმავლობაში, რაც გადამხდელს ეძლევა თავისი პოზიციის დასაცავად. ეს გადამხდელებს კარგად უნდა ახსოვდეთ, რათა ეს მცირე დრო მაქსიმალურად ეფექტურად გამოიყენონ და დამსწრეთ მოკლედ და გასაგებად აუხსნან, რას და რატომ ასაჩივრებენ და კონკრეტულად რაში შეცდა საგადასახადო ინსპექტორი. ამიტომაც არის სასურველი, რომ საჩივარი არ იყოს გადატვირთული სხვადასხვა წვრილმანი საკითხებით და აქცენტი არსებითზე გაკეთდეს, რადგან დავის დროს შეიძლება ყურადღების გადატანა სწორედ იმ არაარსებით საკითხებზე მოხდეს. ზოგიერთი გადამხდელი, რომელსაც ეს გაცნობიერებული არ აქვს, იწყებს სხდომაზე ციფრული მონაცემების ან სხვადასხვა დეტალების განხილვას (რაშიც, ცხადია, სხდომაზე დამსწრენი მაინც ვერ გაერკვევიან დროის სიმცირის გამო) და საკითხის არსებითი ნაწილის განხილვისათვის დრო აღარ რჩება.
ზოგადად, რა თქმა უნდა, რომ სადავო საკითხის განხილვას მეტი დრო უნდა ეთმობოდეს, მაგრამ როდესაც ერთ დღეს რამდენიმე ათეული საჩივარი უნდა იქნეს განხილული, ეს პრაქტიკულად შეუძლებელი ხდება.
სხდომის მონაწილეთა შეკითხვებზე გადამხდელის პასუხების მოსმენის შემდეგ რამდენიმე კითხვას საგადასახადო ინსპექტორებსაც უსვამენ, ხოლო შემდეგ გადამხდელის წარმომადგენლებს სთხოვენ, დატოვონ სხდომა და საკითხის განხილვა დახურულ კარს მიღმა გრძელდება. ამ დროს რა ხდება, ჩვენთვის უცნობია, მაგრამ ვვარაუდობთ, რომ ოპონენტის ანუ მომჩივანი გადამხდელის გარეშე დარჩენილი საგადასახადო ინსპექტორები და აუდიტის დეპარტამენტის წარმომადგენელი მაქსიმალურად ცდილობენ თავის მართლებას.
რამდენიმე წუთში გადასახადის გადამხდელს კვლავ ეძახიან სხდომაზე და მისი საჩივრის შესახებ წინასწარ გადაწყვეტილებას აცნობებენ. ეს შეიძლება იყოს როგორც საჩივრის დაკმაყოფილება ან ნაწილობრივ დაკმაყოფილება, ან უარი, ასევე - გასაჩივრებული საკითხის გადაანგარიშებაზე ან ხელახალ გამოკვლევაზე დაბრუნება. შემოსავლების სამსახურის საბოლოო გადაწყვეტილება ფორმდება წერილობით და ეცნობება გადასახადის გადამხდელს რამდენიმე სამუშაო დღეში.
ჩვენი დაკვირვებით, საჩივრის პირველ ეტაპზე ანუ შემოსავლების სამსახურში მხოლოდ იმ საჩივრებს აკმაყოფილებენ, როცა ან მსგავსი საკითხი უკვე აქვს განხილული და გადასახადის გადამხდელის სასარგებლოდ გადაწყვეტილი ზემდგომ ორგანოს - საქართველოს ფინანსთა სამინისტროსთან არსებულ დავების განხილვის საბჭოს, ანდა როცა საგადასახადო ინსპექტორის შეცდომა აშკარაა. სხვა შემთხვევებში, როგორც წესი, შემოსავლების სამსახური საჩივრის ბედის გადაწყვეტას მისი განხილვის მეორე ეტაპს ანუ საქართველოს ფინანსთა სამინისტროსთან არსებულ დავების განხილვის საბჭოს ანდობს.
საგადასახადო დავის განხილვა საქართველოს ფინანსთა სამინისტროსთან არსებულ დავების განხილვის საბჭოში
თუ საჩივარი არ დაკმაყოფილდა მისი განხილვის პირველ ეტაპზე - შემოსავლების სამსახურში, გადამხდელს შეუძლია ის გაასაჩივროს საქართველოს ფინანსთა სამინისტროსთან არსებულ დავების განხილვის საბჭოში, რომელიც საქართველოს მთავრობის 2005 წ. 20 იანვრის #4 დადგენილებით შექმნილი კოლექტიური ორგანოა. დასაწყისში ის შედგებოდა 9 წევრისაგან და საზოგადოებრივ საწყისებზე მასში მონაწილე საქართველოს პარლამენტის 3 წევრისაგან. შემდეგ საბჭოს შემადგენლობა შემცირდა 7 კაცამდე, ესენია (12 ნოემბრის მდგომარეობით):
კახა ბაინდურაშვილი - საქართველოს ფინანსთა მინისტრი, საბჭოს თავმჯდომარე;
ზაზა ჭელიძე - საქართველოს ფინანსთა მინისტრის მოადგილე, საბჭოს თავმჯდომარის მოადგილე;
დავით ბუთხუზი - საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს სამართლებრივი უზრუნველყოფის, რეგისტრაციისა და ნოტარიატის დეპარტამენტის უფროსის მოადგილე, სამართლებრივი უზრუნველყოფის სამმართველოს უფროსი;
დავით თომაძე - საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს დავების განხილვის სამსახურის უფროსი;
რუსუდან კემულარია - საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს ფინანსური პოლიტიკის დეპარტამენტის უფროსი;
დავით ლომიძე - საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის მოადგილე;
ნათია მიქელაძე - საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს ადმინისტრაციული დეპარტამენტის უფროსი.
დავების განხილვის საბჭოში მონაწილეობას კვლავინდებურად იღებს საქართველოს პარლამენტის რამდენიმე წევრი, ხოლო საბჭოზე შემოსავლების სამსახურის პოზიციების დაცვა ევალება შემოსავლების სამსახურის საჩივრების განხილვის სამმართველოს უფროსის მოადგილეს, რომელიც ასევე ესწრება საბჭოს სხდომებს.
სულ ახლახან, საქართველოს მთავრობამ 13.11.2009 წ. #209 დადგენილებით მიიღო გადაწყვეტილება საბჭოს წევრთა რაოდენობის 14 წევრამდე გაზრდის თაობაზე. ალბათ ეს უკავშირდება საქართველოს პრეზიდენტის ინიციატივას დავების განხილვის საბჭოში ბიზნეს-წრეების წარმომადგენლების ჩართვის შესახებ.
დავების განხილვის საბჭოში გადაწყვეტილება კოლექტიურად მიიღება. გადაწყვეტილება იმავე დღეს ზეპირად ეცნობება გადასახადის გადამხდელს, რომელიც განხილვას ესწრება, ხოლო გადაწყვეტილების გამოცხადებიდან რამდენიმე სამუშაო დღის შემდეგ მას წერილობით ეგზავნება საბჭოს მიღებული გადაწყვეტილება, სათანადო არგუმენტაციით. გადამხდელებს, რომლებიც საბჭოს გადაწყვეტილებას არ ეთანხმებიან, ბოლო ნუგეშად მხოლოდ სასამართლო რჩებათ.
ბევრი რამით საბჭოში განხილვა მსგავსია შემოსავლების სამსახურში საჩივრის განხილვისა: გადასახადის გადამხდელს საჩივრის განხილვის დღე ეცნობება წინასწარ, რამდენიმე დღით ადრე. საჩივართან დაკავშირებული საგადასახადო ინსპექტორი (ინსპექტორები) შეიძლება გამოიძახონ, შეიძლება ეს არ ჩათვალონ საჭიროდ. განსახილველ საჩივართა სია წინდაწინ ცნობილი არ არის, ამიტომ შუადღისას მოსულ გადასახადის გადამხდელთა წარმომადგენლებს (საგადასახადო ინსპექტორებთან ერთად), ფეხზე მდგომთ, კვლავ საათობით უწევთ ლოდინი საბჭოს მოსაცდელში. საკითხის უშუალო განხილვისას გადასახადის გადამხდელებს შეზღუდული დრო აქვთ თავიანთი პოზიციის საბჭოს წევრებისათვის ასახსნელად, თუმცა ზოგჯერ მათი მოსმენა არ ხდება ან მხოლოდ ფორმალურად ხდება - გასაჩივრებული საკითხის ბედი ხშირად წინასწარ, გადამხდელის მოსმენამდეა გადაწყვეტილი (როგორც წესი - გადამხდელთათვის არასასურველად).
თუმცა, არის განსხვავებებიც. ზოგჯერ, როდესაც რაიმე პრინციპული საკითხი განიხილება, საბჭოში განხილვა და დებატები შეიძლება უფრო დიდხანს გაგრძელდეს და უფრო ობიექტურად წარიმართოს, ვიდრე ეს შემოსავლების სამსახურშია. ყოველ შემთხვევაში, ასე ხშირად ხდებოდა ადრე (მ/წ აგვისტომდე), როდესაც საბჭოს სხდომებს საქართველოს ფინანსთა მინისტრის მაშინდელი მოადგილე, ვაჟა პეტრიაშვილი უძღვებოდა. იმ დროს შემოსავლების სამსახურის უფროსი გრიგოლ გობეჯიშვილი იყო და როგორც გადამხდელები ამტკიცებენ, მაშინ ვაჟა პეტრიაშვილთან უფრო მეტი შანსი ჰქონდათ გადასახადის გადამხდელებს თავიანთი სიმართლის დამტკიცებისა, ვიდრე გრიგოლ გობეჯიშვილთან. ამ უკანასკნელის თავმჯდომარეობის დროს შემოსავლების სამსახურში საჩივრების განხილვა ძალიან სუბიექტურად ხდებოდა და მაშინაც კი, როდესაც გადასახადის გადამხდელის სიმართლე თითქმის უდავო იყო, შემოსავლების სამსახური მაინც დავების განხილვის საბჭოს უტოვებდა საკითხს საბოლოოდ გადასაწყვეტად.
დღეს გადამხდელებს დიდად აღარც დავების განხილვის საბჭოსი აღარ სჯერათ. ამის მიზეზი კი ის არის, რომ საჩივრების სიმრავლის გამო, დავების განხილვის საბჭო ვეღარ ახერხებს მათ სრულფასოვნად განხილვას და ხშირად მათ ფაქტობრივად განუხილველად ტოვებს (ანუ, არ აკმაყოფილებს), ან იხილავს მხოლოდ ფორმალურად, მოვალეობის მოხდის მიზნით. ამ სიტყვებში ვინმეს ეჭვი რომ არ შეეპაროს, ერთ მაგალითს მოვიყვანთ: 2009 წლის 5 ოქტომბერს საქართველოს ფინანსთა სამინისტროსთან არსებულ დავების განხილვის საბჭოზე განსახილველად გატანილი იყო 135 (!) საჩივარი. ვიმეორებთ - 135 საჩივარი ერთ დღეს! მოდით, ელემენტარული გამოთვლები ჩავატაროთ: თუ საბჭო თოთოეული საჩივრის განხილვას საშუალოდ 10 წუთს მაინც დაუთმობდა (შესაძლოა, ზოგი საჩივრის განხილვას 5 წუთიც ეყოს, მაგრამ ისეთი საჩივრებიც ბევრია, თითოეულის განხილვას ნახევარი ან ერთი საათიც კი რომ სჭირდება), მაშინ ყველა საჩივრის განსახილველად იმ დღეს მას დასჭირდებოდა 1350 წუთი, ანუ, 22,5 საათი. ცხადია, იმ დღეს საჩივართა დიდი ნაწილი საბჭოს მიერ ფორმალურად იქნებოდა მხოლოდ განხილული.
თუმცა, საბჭოს თითო საჩივრისთვის 10 წუთიც რომ დაეთმო, განა ეს განსახილველ საკითხზე ობიექტური აზრის გამოსატანად საკმარისი დროა? საქართველოს მთავრობის 13.11.2009 წ. #209 დადგენილებით, საქართველოს ფინანსთა სამინისტროსთან არსებული დავების განხილვის საბჭოს ფუნქციონირების წესში შევიდა ცვლილება და მას დაემატა ასეთი შინაარსის პუნქტი:
"საბჭოს წევრი აფასებს მტკიცებულებებს შინაგანი რწმენით, რომელიც უნდა ემყარებოდეს მათ ყოველმხრივ, სრულ და ობიექტურ განხილვას".
განა რა შინაგან რწმენასა და "ყოველმხრივ, სრულ და ობიექტურ" განხილვაზე შეიძლება იყოს საუბარი, როდესაც ისეთი რთულ საკითხს, როგორიც ესა თუ ის საგადასახადო დავაა (საკითხი რომ მარტივი ყოფილიყო, მაშინ ხომ დავაც არ წარმოიშობოდა) საბჭო 10 წუთსაც კი არ უთმობს?!
ჩვენი წერილის მეორე ნაწილში, რომელიც ჟურნალის შემდეგ ნომერში გამოქვეყნდება, მოვიყვანთ რამდენიმე მაგალითს, თუ რაოდენ სუბიექტური გადაწყვეტილებები გამოიტანა ზოგიერთ სადავო საკითხზე შემოსავლების სამსახურმა და დავების განხილვის საბჭომ.
გიორგი გვაზავა (დასასრული შემდეგ ნომერში)
