რა გავლენას მოახდენს რეფინანსირების განაკვეთის გაზრდა ეროვნული ვალუტის კურსსა და ფასებზე 

2017 წლის შემდეგ, საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა, პირველად, მონეტარული პოლიტიკის გამკაცრების გადაწყვეტილება მიიღო. 2019 წლის 4 სექტემბერს, რეფინანსირების განაკვეთი 0.5 პროცენტული პუნქტით, 7 პროცენტამდე გაიზარდა. ამის მიზეზად, სებ-ი მიზნობრივზე მაღალ ინფლაციას ასახელებს. 

აგვისტოში წლიურმა ინფლაციამ 4.9 პროცენტი შეადგინა. მიზნობრივი, წლიური ინფლაცია კი 3 პროცენტია. ეროვნული ბანკის განმარტებით, მაღალ ინფლაციას რამდენიმე ფაქტორი განაპირობებს. ერთჯერადია, მაგალითად, სიგარეტზე აქციზის გადასახადის ზრდა (წვლილი – 0.8 პროცენტული პუნქტი), რომელიც სტატისტიკოსების განცხადებით, წლიური ინფლაციის მაღალ ნიშნულზე შენარჩუნების ერთ-ერთ მიზეზად კვლავ რჩება. გარდა ამისა, ინფლაციაზე დოლართან ლარის გაუფასურებამაც მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა, გამომდინარე იქიდან, რომ საქართველოს სავაჭრო ბალანსში იმპორტის წილი ჯერ კიდევ ძალიან მაღალია. 

`ნომინალური ეფექტური გაცვლითი კურსის არსებული გაუფასურება ინფლაციურ მოლოდინებს აძლიერებს. როგორც მონეტარული პოლიტიკის გასული სხდომის გადაწყვეტილებაში იყო აღნიშნული, გაცვლითი კურსის გაუფასურებიდან ინფლაციაზე ზეწოლის გაგრძელების შემთხვევაში, კომიტეტი განიხილავდა მონეტარული პოლიტიკის გამკაცრებას. ამასთან, კომიტეტი მზად არის ინფლაციაზე გაცვლითი კურსიდან მომდინარე ზეწოლის შესუსტებამდე გააგრძელოს პოლიტიკის გამკაცრება. წინასწარი ინდიკატორები ეკონომიკური ზრდის გაუმჯობესებაზე მიუთითებს. თუმცა, ერთობლივი მოთხოვნა კვლავ პოტენციურ დონეს ქვემოთ ნარჩუნდება, რაც გაცვლითი კურსიდან ინფლაციაზე მომდინარე ზეწოლას ნაწილობრივ ანეიტრალებს~, – აღნიშნეს ეროვნულ ბანკში. 

უწყების ინფორმაციით, ინფლაცია მიმდინარე წელს მიზნობრივი დონის ზემოთ დარჩება, მომავალი წლის მარტიდან კი შემცირებას დაიწყებს, ხოლო საშუალოვადიან პერიოდში მიზნობრივ მაჩვენებელთან ახლოს შენარჩუნდება. 

მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტი კვარტალში ორჯერ წინასწარ ცნობილი კალენდრის შესაბამისად იკრიბება. კომიტეტის შემდეგი სხდომა 2019 წლის 23 ოქტომბერსაა დაგეგმილი. თუმცა, საჭიროების შემთხვევაში, ეროვნული ბანკი რიგგარეშე სხდომის ჩატარების შესაძლებლობასაც განიხილავს. 

ეროვნული ბანკის პრეზიდენტი, კობა გვენეტაძე აღნიშნავს, რომ სების მანდატი ინფლაციის დონის კონტროლია. შესაბამისად ეროვნული ბანკი მონეტარული პოლიტიკის ცვლილებებთან დაკავშირებით გადაწყვეტილებებს ფასების დონის მაჩვენებლის მიხედვით იღებს. 

`ეროვნული ბანკის მთავარი მანდატი არის ინფლაციის დონე და ჩვენი მთავარი აქცენტები და ზომები იქნება მიღებული ამ მიმართულებით. თუ ჩავთვლით, რომ მისაღებია ზომები, მივიღებთ, რათა ინფლაცია დაუბრუნდეს მიზნობრივ მაჩვენებელს და იმოძრაოს მიზნობრივი მაჩვენებლისკენ~, – განაცხადა კობა გვენეტაძემ. 

ეროვნული ბანკი ინფლაციის თარგეთირებაზე 2009 წლიდან გადავიდა, თავიდან 6 პროცენტი განისაზღვრა და ეს მაჩვენებელი ეტაპობრივად 3 პროცენტამდე ჩამოვიდა. საქართველოს ეროვნული ბანკის მაკროეკონომიკისა და სტატისტიკის დეპარტამენტის უფროსის არჩილ იმნაიშვილის განმარტებით, ეროვნული ბანკის მიერ მიღებული გადაწყვეტილებები საბოლო ინფლაციაზე გარკვეული პერიოდის გასვლის შემდეგ ახდენს გავლენას, ჯამური ეფექტი 4-6 კვარტალის შემდეგ მიიღწევა. მისი განცხადებით, ეკონომიკაში მიმდინარე პროცესების შესაბამისად ინფლაცია შეიძლება იყოს მიზნობრივთან მაღალი ან დაბალი. 

`პოლიტიკის გამკაცრება რამდენიმე არხით გადაეცემა ინფლაციას. ის რომ, რეფინანსირების განაკვეთზე პროცენტები გაიზარდა, ნიშნავს იმას, რომ ფულად ბაზარზეც, ფასიან ქაღალდებზეც პროცენტები გაიზრდება. ფასიანი ქაღალდების ბოლო აუქციონზე პროცენტის ზრდა უკვე მოხდა. რაღაც პერიოდის შემდეგ, დავინახავთ, რომ იზრდება პროცენტები სესხებზე, დეპოზიტებზე. ფასები ზოგადად არის მოთხოვნა-მიწოდების თანაფარდობა, მონეტარული პოლიტიკა ეს არის მოთხოვნაზე ზემოქმედების ინსტრუმენტი. შესაბამისად პროცენტების ზრდა მოთხოვნას ამცირებს და საბოლოო ჯამში ეს უფრო დაბალ ინფლაციას გამოიწვევს. გარდა ამისა სხვა არხებიც არსებობს. ერთ-ერთი არის გაცვლითი კურსის არხი. ის, რომ პროცენტები გაიზარდა ლარის ფასიან ქაღალდებზე, ეს იმას ნიშნავს, რომ ინვესტორების მხრიდან ბაზარზე ამ ინსტრუმენტებზე მოთხოვნა გაიზრდება. ლარზე მოთხოვნის ზრდა ლარის კურსზე აისახება. მესამე მნიშვნელოვანი არხი არის მოლოდინების არხი. ეკონომიკურ აგენტებში ეს უკვე აჩენს იმის მოლოდინს, რომ მოსალოდნელია მომავალში გაცვლითი კურსი უფრო მყარი იყოს. სანამ სხვა არხები მოქმედებას დაიწყებენ, დღესვე უკვე მოლოდინების არხით იზრდება დოლარის მიწოდება და მცირდება დოლარზე მოთხოვნა. შესაბამისად ეს პროცესიც აისახება კურსზე“, – განაცხადა იმნაიშვილმა `პირველ არხთან~ ინტერვიუში. 

უფრო დეტალურად რომ განვიხილოთ ეს საკითხი, ეროვნული ბანკის ინფორმაციით, მიზნობრივი ინფლაციის მისაღწევად გადამწყვეტ როლს თამაშობს გადაცემის მექანიზმის ეფექტიანობა. უფრო ზუსტად, საპროცენტო განაკვეთების გადაცემა ეკონომიკაზე შემდეგი არხებით ხდება: საკრედიტო არხი, გაცვლითი კურსის არხი, საპროცენტო განაკვეთების არხი და მოლოდინის არხი. 

საკრედიტო არხი – მონეტარული პოლიტიკის ცვლილება ზეგავლენას ახდენს ქვეყნის ეკონომიკაზე კრედიტების მიწოდების ცვლილების საშუალებით. კერძოდ, პოლიტიკის განაკვეთის აწევა თავდაპირველად გადაეცემა ფულად ბაზარს და აისახება მოკლევადიან საპროცენტო განაკვეთებზე. შემდგომ კი გავლენას მოახდენს გრძელვადიან საპროცენტო განაკვეთებზე. გაზრდილი საპროცენტო განაკვეთების პირობებში რთულდება კრედიტის ხელმისაწვდომობა, რაც იწვევს ბანკების მიერ გაცემული სესხების მოცულობის შემცირებას. საბოლოოდ კი ზეგავლენას ახდენს ერთობლივ მოთხოვნასა და ფასების დონეზე. ამასთანავე, სების ინფორმაციით, საპროცენტო განაკვეთების ზრდის შედეგად მატულობს კომპანიების მიერ „მორალური რისკის“ წარმოქმნის საფრთხე, ვინაიდან მათ უჩნდებათ დაინტერესება ჩაებან უფრო სარისკო საინვესტიციო პროექტებში დიდი შემოსავლიანობის მისაღებად. აქედან გამომდინარე, საპროცენტო განაკვეთების ზრდა არის სიგნალი ბანკებისათვის, რომ ეკონომიკაში გაიზარდა რისკები და შესაბამისად მკაცრდება სესხის გაცემის პირობები. იმავდროულად, გაზრდილი საპროცენტო გადასახადების ფონზე იზრდება სესხის მომსახურების მოცულობის თანაფარდობა მთლიან შემოსავლებთან, რაც ბანკების უფრო კონსერვატორული საკრედიტო პოლიტიკაზე გადასვლას განაპირობებს. აღნიშნულის შედეგად მცირდება ბანკების მხრიდან ეკონომიკის დაკრედიტება. საბოლოოდ კი, შემცირებული დაკრედიტების ფონზე, კლებულობს ერთობლივი მოთხოვნა და ფასების დონე. პოლიტიკის განაკვეთის შემცირებას საპირისპირო შედეგი აქვს, და იწვევს დაკრედიტების ზრდას და ინვესტიციების წახალისებას. შედეგად იზრდება ერთობლივი მოთხოვნა. 

გაცვლითი კურსის არხი – საპროცენტო განაკვეთის ცვლილება, ვალუტის კურსის ცვლილების გზით გავლენას ფასების დონეზე ახდენს. კერძოდ, საპროცენტო განაკვეთის ზრდა იწვევს ლარის ფულადი ბაზრის ინსტრუმენტებზე მოთხოვნის ზრდას და ამყარებს ეროვნულ ვალუტას. გაცვლითი კურსის გამყარება ამცირებს იმპორტირებული საქონლის ფასს (კურსის გაუფასურება, პირიქით, ადგილობრივ ბაზარზე იმპორტირებული საქონლის ფასების ზრდას იწვევს). ეროვნულ ბანკში ასევე აღნიშნავენ, რომ კურსის გამყარება და გაუფასურება თანაბრად (სიმეტრიულად) არ აისახება ფასების დონის ცვლილებაზე: კურსის გაუფასურება უფრო მეტად ზრდის ფასებს, ვიდრე კურსის გამყარება ამცირებს. თუმცა, მეორე მხრივ, კურსის გამყარება ზრდის იმპორტზე მოთხოვნას და შესაბამისად ამცირებს ადგილობრივ ბაზარზე მოთხოვნას. კურსის გაუფასურების პირობებში კი მოთხოვნა იმპორტიდან ადგილობრივ ბაზარზე ინაცვლებს. 

საპროცენტო განაკვეთების არხი – ეროვნული ბანკის მიერ საპროცენტო განაკვეთის ზრდა პირდაპირ აისახება საბანკო სექტორის მოკლევადიან საპროცენტო განაკვეთზე. მოკლევადიანი განაკვეთების ცვლილება გადაეცემა უფრო გრძელვადიან საპროცენტო განაკვეთებს და საბოლოო ჯამში საბანკო სესხებზე საპროცენტო განაკვეთებს. გაზრდილი საპროცენტო განაკვეთი იწვევს დანაზოგების ზრდას და ამცირებს კომპანიების ინვესტიციებსა და სამომხმარებლო დანახარჯებს. აღნიშნული პროცესი ერთობლივი მოთხოვნის შებოჭვას და შედეგად ფასების დონის შემცირებას უწყობს ხელს. სების ინფორმაციით, ეკონომიკის მაღალი დოლარიზაციის გამო აღნიშნული არხის მოქმედება შეზღუდულია მხოლოდ ლარის სესხებისთვის და მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთის ცვლილებით ეროვნული ბანკი ვერ მოახდენს გავლენას უცხოური ვალუტის საპროცენტო განაკვეთებზე. 

მოლოდინის არხი – გარდა განხილული არხებისა, ერთობლივ მოთხოვნაზე ზემოქმედებას ახდენს ეკონომიკური აგენტების მოლოდინის ფაქტორი. კერძოდ, ეროვნული ბანკის ინფორმაციით, როდესაც ქვეყანაში მოსალოდნელი ინფლაციის დონე აღემატება მიზნობრივ მაჩვენებელს და ეროვნული ბანკი ერთობლივი მოთხოვნის შესაბოჭად მონეტარულ პოლიტიკას ამკაცრებს, საზოგადოებაში შეიძლება წარმოიშვას ორგვარი მოლოდინი. ერთი მხრივ, ხალხს შეიძლება გაუჩნდეს დადებითი მოლოდინი, რომ მომავალი უარყოფითი ფაქტორები იქნება განეიტრალებული, ხოლო მეორე მხრივ შესაძლოა წარმოიშვას მოსაზრება, რომ ეკონომიკური სიტუაცია არის უფრო ცუდი, ვიდრე ელოდნენ. 

თუ მაღალია ხალხის ნდობა მონეტარული პოლიტიკისადმი, მოლოდინები იქნება დადებითი და შემცირდება მოლოდინების მხრივ გამოწვეული ზეწოლა ფასების დონეზე. რაც უფრო დიდია ნდობა მონეტარული პოლიტიკისადმი, მით უფრო ეფექტური ხდება აღნიშნული არხი. 

ეკონომისტ მერაბ ჯანიაშვილის შეფასებით, ვინაიდან ინფლაცია მიზნობრივ 3-პროცენტიან მაჩვენებელს გადასცდა და უკვე 4 პროცენტს გადააჭარბა, ეროვნულ ბანკს მის ხელთ არსებული ბერკეტები უნდა გამოეყენებინა. ჯანიაშვილი ფიქრობს, რომ ეს გადაწყვეტილება საშუალოვადიან პერიოდში ინფლაციის შემცირებას ხელს შეუწყობს. 

`ინფლაცია არის მიზნობრივზე მაღალი, ეროვნულ ბანკს მის შესამცირებლად გარკვეული ნაბიჯები უნდა გადაედგა. შედეგად სებ-ის გადაწყვეტილება საშუალოვადიან პერიოდში ინფლაციის შემცირებას გამოიწვევს. თუმცა არის მეორე მხარეც ამ გადაწყვეტილებაში, როდესაც მონეტარული პოლიტიკა მკაცრდება, როგორც წესი ეს აფერხებს ეკონომიკური ზრდის ტემპს. ჩნდება მეორე კითხვა, ინვესტიციების შემცირებისა და ტურიზმში მოსალოდნელი კლებიდან გამომდინარე გამართლებული იყო თუ არა ინფლაციის შემცირებაზე ზრუნვა. თუმცა, გამომდინარე იქიდან, რომ საქართველოს ეკონომიკაში დოლარიზაციის მაჩვენებელი მაღალია (60%-ს აჭარბებს), სებ-ის გადაწყვეტილებები ზეგავლენას ახდენს მხოლოდ ლარის მასაზე. შესაბამისად ქართული ეკონომიკის სპეციფიკიდან გამომდინარე, მონეტარული პოლიტიკის მცირედით გამკაცრება ეკონომიკურ ზრდაზე მნიშვნელოვან ზეგავლენას არ მოახდენს. ამაზე მოწმობს სტატისტიკაც, თუ ვნახავთ გასულ წლებში სებ-ის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებებს მონეტარული პოლიტიკასთან დაკავშირებით, ნათლად ჩანს რომ კორელაცია განაკვეთის ცვლილებასა და ეკონომიკურ ზრდას შორის სუსტია~, – ამბობს მერაბ ჯანიაშვილი. 

ეროვნული ბანკის საბჭოს ყოფილი წევრის, მიხეილ თოქმაზიშვილის განმარტებით, მონეტარული პოლიტიკის ცვლილებას როგორც დადებითი, ისე უარყოფითი მხარე აქვს. იგი აღნიშნავს, რომ პოლიტიკის გამკაცრებით ბაზარზე მიწოდებული ფულის რაოდენობა მცირდება, რაც ინფლაციის ზრდას აფერხებს. ამასთანავე, ნეგატიურ გავლენას ახდენს ეკონომიკაზეც გამომდინარე იქიდან, რომ ეკონომიკის დაკრედიტება მცირდება. 

`ქვეყანა დიდწილად იმპორტზეა დამოკიდებული და ვალუტის გაუფასურების გამო ინფლაციის ზრდის საშიშროება იქმნება. პოლიტიკის გამკაცრება, ერთი მხრივ თუკი ფასების ზრდას უშლის ხელს, მეორე მხრივ ეკონომიკის დაკრედიტება მცირდება, რაც თავის მხრივ გრძელვადიან პერიოდში ეკონომიკის განვითარებაზე ახდენს გავლენას. ამასთანავე, იმაზე თქმა რამდენად სწორი და დროულია ეროვნული ბანკის გადაწყვეტილება, ეროვნული ბანკი მისთვის მინიჭებული ფუნქციით პასუხისმგებელია ფასებზე, როდესაც ფასები იზრდება ის გარკვეული ზომების გატარებას იწყებს. ბუნებრივია ამ მიმართულებით ეროვნული ბანკის ქმედებას ყოველთვის აქვს როგორც დადებითი, ისე უარყოფითი მხარეები~, – ამბობს მიხეილ თოქმაზიშვილი. 

ამასთანავე, TBC Research-ის მაკროეკონომიკურ მიმოხილვაში აღნიშნულია, რომ მონეტარული პოლიტიკის გამკაცრება, განსაკუთრებით საპროცენტო განაკვეთების შემდგომი აწევისა და სხვა ინსტრუმენტების გამოყენების შემთხვევაში, შიდა მოთხოვნაზე და ეკონომიკის ზრდაზე უარყოფითად იმოქმედებს. ამასთან, `თიბისი კვლევების~ შეფასებით, იმ შემთხვევაში, თუ ამას სასურველი შედეგი – ლარის ეფექტური და ასევე აშშ დოლარის მიმართ გაცვლითი კურსის გამყარება მოჰყვა, ჯამურად ეკონომიკის ზრდაზე უარყოფითი ეფექტი მნიშვნელოვანი არ უნდა იყოს. ეს გამოწვეულია იმ გარემოებით, რომ მართალია პოლიტიკის გამკაცრება შიდა მოთხოვნაზე უარყოფითად იმოქმედებს, თუმცა, ლარის აშშ დოლარის მიმართ გამყარებას საპირისპირო ეფექტი ექნება, რაც ბიზნესისა და სამომხმარებლო განწყობების რამდენადმე მაინც გაუმჯობესების შედეგი იქნება. 

ამ გადაწყვეტილების კიდევ ერთი უარყოფითი მხარე არის ის, რომ რეფინანსირების განაკვეთზე მიბმული ლარის სესხი ძვირდება. `საზოგადოება და ბანკების~ ინფორმაციით, 2019 წლის 1 აგვისტოს მდგომარეობით, ცვლად საპროცენტო განაკვეთზე მიბმული 98 260 სესხია გაცემული. მათი აბსოლუტური უმრავლესობა რეფინანსირების განაკვეთზეა მიბმული. მთლიანობაში, ცვლად საპროცენტო განაკვეთზე მიბმული სესხები ლარში გაცემული მთლიანი საკრედიტო პორტფელის 39.63%-ია. მათ შორის ყველაზე მეტია ბიზნეს-სესხი, ხოლო ყველაზე დაბალი საპროცენტო განაკვეთი იპოთეკურ სესხებზეა. წინა წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით ცვლად საპროცენტო განაკვეთზე მიბმული სესხების საპროცენტო განაკვეთები საშუალოდ 12.63% დან 11.05%-მდეა შემცირებული. ამჯერად, მსესხებლებს საპროცენტო განაკვეთი 0.5 პროცენტული პუნქტით 7.0 პროცენტამდე გაეზარდათ. 

საქართველოს საბანკო ასოციაციის პრეზიდენტ ალექსანდრე ძნელაძის გათვლებით, თუ სესხის მოცულობა 10 ათასი ლარია, ამ სესხის მომსახურებისთვის ყოველთვიური შენატანი, ყოველ 10 ათას ლარზე, საშუალოდ, 4 ლარით გაიზრდება. 

ამასთანავე, ალექსანდრე ძნელაძის იმედოვნებს, რომ მონეტარული პოლიტიკის გამკაცრება ლარის გაცვლით კურსზე დადებითად იმოქმედებს, თუმცა, თავად საბანკო სექტორისთვის ეს გადაწყვეტილება `სასიხარულო~ არ არის. 

`აღნიშნულ გამკაცრებას სიხარულით, რა თქმა უნდა, ვერ შევხვდებოდით, არ არის კარგი ფაქტორი, მაგრამ მიზეზები ახსნა ეროვნულმა ბანკმა და არგუმენტაცია გააკეთა, თუ რატომ გამკაცრდა პოლიტიკა. მაგრამ, რა თქმა უნდა, ეს იმოქმედებს როგორც საკრედიტო პორტფელის ზრდაზე, საპროცენტო განაკვეთის ზრდაზე, კონკრეტულ ადამიანებს, ვისაც რეფინანსირებაზე აქვთ მიბმული სესხები, მათთვის გაძვირდება მომსახურება. იმედი მაქვს, რომ არ იმოქმედებს ეკონომიკური აქტივობის შენელებაზე. იმედი გვაქვს, რომ ეს დადებითად იმოქმედებს კურსზე~, – ამბობს ძნელაძე. 

არსებული ოფიციალური სტატისტიკის მიხედვით, რეფინანსირების ყველაზე დაბალი განაკვეთი 2013 წლის 14 აგვისტოს განისაზღვრა და მან 3,75 პროცენტი შეადგინა, იმ პერიოდში ქვეყანაში -0.8 პროცენტიანი დეფლაცია ფიქსირდებოდა, ხოლო რეფინანსირების ყველაზე მაღალი განაკვეთი 2008 წლის 16 აპრილს განისაზღვრა და 12 პროცენტი შეადგინა, იმ წელს საშუალი წლიური ინფლაცია 10 პროცენტის ფარგლებში მერყეობდა. ეროვნული ბანკის მონეტარული პოლიტიკის გამკაცრების ამჟამინდელი გადაწყვეტილების პირველი ეფექტი (რაც მოსახლეობის გარკვეულ ნაწილს ყველაზე მეტად აღელვებს) არის ის, რომ დოლართან ლარის გაუფასურება შეჩერდა, თუმცა, გამყარების ტენდენცია, ჯერჯერობით, არ ჩანს. რაც შეეხება სამომხმარებლო ფასებს, წლის ბოლომდე პროდუქტის გაიაფება ნაკლებად მოსალოდნელია. სეზონურობიდან გამომდინარე, მართალია შემოდგომაზე ფასები დაბლა იწევს ხოლმე ადგილობრივი მოსავლის გამო, თუმცა, უკვე შემოდგომის მიწურულს, პროდუქტის იმპორტი კიდევ უფრო იზრდება. კიდევ რა გადაწყვეტილებებს მიიღებს ეროვნული ბანკი ფასების სტაბილურობის შესანარჩუნებლად და როდის მიუახლოვდება ინფლაცია 3 პროცენტიან მაჩვენებელს, ამას მომავალი გვიჩვენებს. 

მაკა ხარაზიშვილი