შალვა კოპალეიშვილი - დაიბადა ქ. სამტრედიაში, 1971 წლის 25 მარტს.
განათლება
1990 წელი - თბილისის საფინანსო-ეკონომიკური ტექნიკუმი.
1995 წელი - ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, ეკონომიკის ფაკულტეტი.
2002 წელი - პაატა გუგუშვილის სახელობის საქართველოს ეკონომიკურ-ჰუმანიტარული ინსტიტუტის იურიდიული ფაკულტეტი.
პროფესიული გამოცდილება
2018 წლის აპრილიდან დღემდე - შემოსავლების სამსახურის დავების დეპარტამენტის უფროსი.
2013-2018 წლები - შემოსავლების სამსახურის დავების დეპარტამენტის უფროსის პირველი მოადგილე.
2012-2013 წლები - შემოსავლების სამსახურის დავების დეპარტამენტის უფროსი.
2011 წელი - შემოსავლების სამსახურის დავების დეპარტამენტის უფროსის მოადგილე.
2010 წელი - შემოსავლების სამსახურის აუდიტის დეპარტამენტის უფროსის მოადგილე.
2008-2009 წლები - შემოსავლების სამსახურის დავების დეპარტამენტის სასამართლო დავების სამმართველოს უფროსი.
2007-2008 წელი - შემოსავლების სამსახურის იურიდიული სამმართველოს სასამართლო დავების განყოფილების უფროსი.
2004-2007 წლები - საგადასახადო დეპარტამენტის იურიდიულ საკითხთა და საჩივრების განხილვის სამმართველოს სასამართლოში წარმოებული დავების კოორდინაციის განყოფილების უფროსი.
2004 წლის ივნისიდან 2004 წლის ოქტომბრამდე - საგადასახადო დეპარტამენტის იურიდიულ საკითხთა და საჩივრების განხილვის განყოფილების სპეციალისტი.
2000-2004 წლები - საგადასახადო დეპარტამენტის მთაწმინდა-კრწანისის საოლქო საგადასახადო ინსპექციის საჩივრების განყოფილების უფროსი.
1997-2000 წლები - თბილისის სახელმწიფო საგადასახადო ინსპექციის საგადასახადო პოლიტიკის გადამხდელთა მომსახურებისა და საჩივრების განხილვის განყოფილების საგადასახადო ინსპექტორი.
1995 წ. აგვისტოდან 1997 წ. ივლისამდე - თბილისის სახელმწიფო საგადასახადო ინსპექციის მეთოდოლოგიური მუშაობისა და ანალიზის განყოფილების საგადასახადო ინსპექტორი.
- ბატონო შალვა, მთელი თქვენი კარიერა დაკავშირებულია საგადასახადო სისტემასთან, მათ შორის საგადასახადო დავებთან. ჩვენი ჟურნალის მკითხველთა დიდ ნაწილს აუცილებლად ექნებოდა იმ დეპარტამენტთან ურთიერთობა, რომელსაც თქვენ ხელმძღვანელობთ. უფრო ახლოდან რომ გაგიცნოთ, მოგვიყევით თქვენ შესახებ -ვინ არის შალვა კოპალეიშვილი?
- დავიბადე ქალაქ სამტრედიაში და სკოლაც იქ დავამთავრე. 1990 წელს ჯავახიშვილის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტში ჩავირიცხე, მხოლოდ ერთი გამოცდით, მათემატიკაში ფრიადი მივიღე. მანამდე საფინანსო-ეკონომიკური ტექნიკუმი წითელი დიპლომით დავამთავრე, რის გამოც უნივერსიტეტში გამოცდების ჩაბარებისას უპირატეს მდგომარეობაში აღმოვჩნდი.
ჩემი პირველი პროფესიაა – ეკონომისტი, რომელიც ჩემს ბიოგრაფიას კვალად გასდევს. 1995 წელს, უნივერსიტეტის დასრულებისთანავე ფეხი საგადასახადო სისტემაში შემოვდგი. არ დამავიწყდება იმ დროინდელი სახელმწიფო საგადასახადო დეპარტამენტის ხელმძღვანელის ბატონი დავით სარალიძის რეზოლუცია, საიდანაც ჩემი კარიერა დაიწყო. მას შემდეგ ბევრი თანამდებობა გამოვიცვალე. ასევე მინდა აღვნიშნო, რომ ჩემს ბიოგრაფიაში უდიდესი ზეგავლენა ბატონ ზვიად როგავას ფაქტორმა იქონია. მას გამოვარჩევ იმ პედაგოგებიდან, რომელმაც ჩემს იურიდიულ პროფესიას გეზი მისცა. ასე აღმოვჩნდი 1997 წლიდან ბატონ ზვიად როგავასთან, საჩივრების სამმართველოში.
2007 წელს შემოსავლების სამსახური შეიქმნა და აქ განვაგრძე მუშაობა. მიმდინარე წლის 10 აგვისტოს 24 წელი შესრულდა, რაც საგადასახადო ორგანოს თანამშრომელი ვარ.
როგორც უკვე აღვნიშნე, 2007 წელს საქმიანობა უკვე შემოსავლების სამსახურში განვაგრძე. მაშინ დავინიშნე სასამართლო დავების განყოფილების უფროსად. ეს ჩემთვის ერთ-ერთი მიღწევა იყო, ვინაიდან ძალიან საპასუხისმგებლო მიმართულება ჩამაბარეს. მიწევდა სასამართლოსთან ურთიერთობა, სადაც ჩემს გუნდთან ერთად შემოსავლების სამსახურის სახელით გამოვდიოდი – ეს ჩემთვის დიდი პატივია.
2011 წელს დავების დეპარტამენტის უფროსად დავინიშნე. ისეთი მიმართულება ჩამბარდა, სადაც ყველა სახის დავაა თავმოყრილი. შემდეგ მოხდა ორგანიზაციული ცვლილებები, მე გადავინაცვლე ამავე დეპარტამენტის უფროსის პირველ მოადგილედ, თუმცა 2018 წლის მარტიდან ისევ უფროსის სტატუსით ვაგრძელებ საქმიანობას.
კერძო ბიზნესში არასოდეს ვყოფილვარ, მთელი კარიერის განმავლობაში ვიყავი და ვარ სახელმწიფო მოხელე. ეს არის საინტერესო გზა, რომელიც ჩემი ცხოვრების ნახევარს წარმოადგენს. 48 წლის ვარ და აქედან ზუსტად ნახევარი საგადასახადო ორგანოში გავატარე.
- დავების განხილვის საბჭოში გადაწყვეტილება როგორ მიიღება და ეს პროცესი რაიმე ცვლილებებს ხომ არ მოითხოვს?
- დავების საბჭო გადაწყვეტილების მიღებისას ეყრდნობა საგადასახადო კანონმდებლობას და საჩივრების განხილვისას ეფუძნება სამართლიანობის, ობიექტურობის, მხარეთა თანასწორობისა და მიუკერძოებლობის პრინციპებს. საქმიანობის განხორციელებისას ხელმძღვანელობს საქართველოს მთავრობის დადგენილებით დავების განმხილველი ორგანოების შესახებ – #473, ასევე შემოსავლების სამსახურის ბრძანებით – დავების განხილვის საბჭოს შესახებ – #31275.
საჩივარი დავის განმხილველ ორგანოს წარედგინება წერილობით ან ელექტრონულად. მნიშვნელოვანია ერთი გარემოება: მომჩივანი საჩივარში საკუთარ პრეტენზიას თუ არ ჩამოაყალიბებს, ამ შემთხვევაში საჩივარი განხილვას შესაძლოა არ დაექვემდებაროს. საჩივარის ფორმა არის რეგლამენტირებული, რომელიც განთავსებულია ვებ-გვერდზე – www.rs.ge. მომხმარებელს საჩივრის გამოგზავნა შეუძლია როგორც ელექტრონულად, ისე მატერიალურად. მარტივად შესაძლებელია შესაბამისი გვერდზე შესვლა: https://www.rs.ge/Default.aspx?sec_id=5671&lang=1
მატერიალური წესით მომჩივანს, თუ საჩივრის უშუალოდ წარმოდგენა სურს, ვებ-გვერდიდან ამობეჭდავს საჩივრის ფორმას, შეავსებს და შემოიტანს შემოსავლების სამსახურში. თუ საჩივარი არ აკმაყოფილებს პროცედურულ მოთხოვნებს, მომჩივანს წერილობით ეცნობება ამის შესახებ და მიეცემა არანაკლებ 5 დღე საჩივარში არსებული ხარვეზის გამოსასწორებლად. დავის განმხილველ ორგანოს უფლება აქვს, მომჩივნის მოტივირებული მოთხოვნის შემთხვევაში გააგრძელოს ხარვეზის გამოსასწორებლად მიცემული ვადა.
საჩივრის გამოგზავნა შესაძლებელია ელექტრონული ფორმითაც. შემოსავლების სამსახური საჩივრის ელექტრონული ფორმით შემოსვლას მაშინვე პროგრამულად აფიქსირებს. ანუ დოკუმენტი რეგისტრირდება ელექტრონულად, რაც პრაქტიკულად არაღიარებული თანხის ინკასირებას გამორიცხავს. შესაბამისად, ელექტრონული და მატერიალური ფორმებით საჩივრების გამოგზავნა ერთმანეთისგან იმით განსხვავდება, რომ მატერიალური საჩივრის დარეგისტრირება გარკვეულ დროს მოითხოვს, ამა თუ იმ მიზეზით ყოველი გასული დრო კი ინკასოს მიღების რისკს ქმნის. კერძოდ, მატერიალური ფორმით შემოსული საჩივარი დადგენილი რეკვიზიტების შემოწმების და სხვა მიზეზით მოძრაობს, ამიტომ თეორიულად მაინც რჩება დროითი სივრცე, რის გამოც გასაჩივრებულ მოთხოვნაზე შესაძლოა საგადასახადო ვალდებულების ე.წ. იძულებითი მექანიზმები ჩაერთოს. გარდა ამისა, საჩივრის დადგენილი ფორმის არსებულ შესავსებ ველებში წერია გადამხდელის მოთხოვნა, გასაჩივრებული აქტის რეკვიზიტები და სხვ. თუ ეს რეკვიზიტები მითითებული ზუსტად არ არის, საჩივარი საგადასახადო მოთხოვნას ვერ დაუკავშირდება და იგი დახარვეზდება. ხარვეზის გამოსწორებამდე კი საჩივარი წარმოებაში არ მიიღება. ამიტომ გადამხდელებს ვურჩევდი, რომ არჩევანი ელექტრონული ფორმის საჩივარზე გააკეთონ, ვინაიდან ეს საჩივარი იმდენად გაციფრულებულია, რომ მისი დარეგისტრირება მყისიერად ხდება. ზოგადად ამ დოკუმენტების გაციფრულება შემოსავლების სამსახურის საქმიანობის მორიგი უმნიშვნელოვანესი მიღწევაა.
დავის განმხილველი ორგანო საჩივარს წარმოებაში არ იღებს, თუ იგი არ აკმაყოფილებს შემდეგ პროცედურულ მოთხოვნებს:
ა) საჩივარში არ არის მითითებული მომჩივნის საიდენტიფიკაციო/პირადი ნომერი;
ბ) საჩივარში არ არის მითითებული მომჩივნის საკონტაქტო მონაცემები;
გ) საჩივრიდან არ ირკვევა მოთხოვნის არსი;
დ) საჩივარს არ ერთვის გასაჩივრებული გადაწყვეტილების ან მის გამოცემასთან დაკავშირებული დოკუმენტის ასლი (ასეთის არსებობის შემთხვევაში);
ე) საჩივრის ან მისთვის დართული დოკუმენტების გვერდები დაუნომრავია;
ვ) საჩივარი ან მისთვის დართული დოკუმენტაცია არ იკითხება;
ზ) საჩივარი ან მისთვის დართული დოკუმენტი არ არის შედგენილი საქართველოს სახელმწიფო ენაზე;
თ) საჩივარი ხელმოუწერელია.
ფინანსთა სამინისტროს სისტემაში დავების განხილვა ორეტაპიანია. პირველი ეტაპი არის შემოსავლების სამსახური, მეორე ეტაპი – ფინანსთა სამინისტრო. საჩივარი განიხილება მომჩივნის მონაწილეობით. ორივე ორგანო ერთი და იგივე რეგულაციით სარგებლობს. არსებითი განსხვავება მხოლოდ ისაა, რომ შემოსავლების სამსახურს უფლება აქვს, მომჩივნის დაუსწრებლად განიხილოს საჩივარი, თუ საქმეში არსებული მასალებიდან სრულად დგინდება დავის საგანთან დაკავშირებული ფაქტობრივი გარემოებები. ამიტომ ფინანსთა სამინისტროს დავების საბჭოში ყველა კორესპონდენციისა და დავის განხილვა გადასახადის გადამხდელის ჩართულობით მიმდინარეობს, შესაბამისად, საჩივრის განხილვისთვის დათმობილი დროც, რასაკვირველია, სათანადოა. დავის განმხილველი ორგანო საჩივარს განიხილავს მხოლოდ მომჩივნის მოთხოვნის ფარგლებში.
რაც შეეხება დავების სასამართლოში განხილვის სისტემას, იქ პროცესი სამეტაპიანია. პირველი ინსტანცია საქალაქო/რაიონული სასამართლო, მეორე ინსტანცია – სააპელაციო და მესამე ინსტანცია _ საკასაციო. თუმცა საკასაციო საჩივრის დასაშვებობას გააჩნია თავისი წინაპირობები. საკასაციო საჩივრის შედგენა და მისი განხილვისთვის დასაშვებობა იურისტების მხრიდან, ცხადია, მეტ კვალიფიკაციას მოითხოვს. განხილვის პროცესიც უფრო ხანგრძლივია.
ამდენად დავების განხილვა შესაძლებელია გაგრძელდეს ხუთ ეტაპად: ორი ეტაპი – ფინანსთა სამინისტროს სისტემაში, სამი ეტაპი – სასამართლოში.
- ძირითადად რა ტიპის დავებზე შემოდის საჩივრები და გადაწყვეტილების მიღებისას რამდენად ავტონომიურია თქვენი დეპარტამენტი?
- აუცილებლად უნდა აღვნიშნო, რომ გადაწყვეტილებას დავების დეპარტამენტი არ იღებს, გადაწყვეტილებას იღებს საბჭო. დეპარტამენტი წარმოადგენს საბჭოს აპარატს, ის იღებს და ამუშავებს დოკუმენტებს და ფაქტობრივ მასალას საჩივრის ირგვლივ, ხოლო საბჭოს გადაწყვეტილების მიხედვით მზადდება გადაწყვეტილების პროექტი. შემოსავლების სამსახურში წლის განმავლობაში საშუალოდ 9000 საჩივარი შემოდის, საჩივრები სტატისტიკურად აღირიცხება საგადასახადო ორგანოების (დეპარტამენტების) მიხედვით და შეეხება აუდიტის, მონიტორინგის, საბაჟოს, მომსახურების და ანალიტიკური დეპარტამენტის მიერ გამოცემულ სადავო გადაწყვეტილებებს. დავების დეპარტამენტის მოვალეობას მიეკუთვნება საბჭოს გადაწყვეტილებას ბრძანების ფორმა მისცეს და გადასახადის გადამხდელის გვერდზე განთავსება უზრუნველყოს. ის განახორციელებს კომუნიკაციას მომჩივანსა და დავების საბჭოს შორის. ამ თვალსაზრისით სამსახურის საქმიანობის გამჭვირვალების ამაღლების კუთხით მნიშვნელოვან სიახლეს წარმოადგენს ახლად შექმნილი ე.წ. დავების ორგანოს გადაწყვეტილებათა ბიბლიოთეკა – პორტალი https://wiki.rs.ge/. დამუშავდა და ხსენებულ პორტალზე გამოქვეყნებულია სამსახურის ბოლო 3 წლის განმავლობაში გამოცემული 30 ათასამდე გადაწყვეტილება, დართული აქვს საძიებო რესურსი, რაც ცხადია საშუალებას აძლევს მომჩივანს წინასწარ განჭვრიტოს სადავო საკითხის პერსპექტიულობა.
განსახილველ საკითხებზე საბჭო პოზიციას ამტკიცებს/შეიმუშავებს სხდომაზე დამსწრე საბჭოს წევრთა ხმების უმრავლესობით. დაუშვებელია ხმის მიცემისაგან თავის შეკავება. განსახილველი საკითხის სირთულის გათვალისწინებით, საბჭოს გადაწყვეტილება შესაძლებელია შეუთანხმდეს სამსახურის უფროსს. ამ შემთხვევაში, სამსახურის უფროსთან რასაკვირველია გაიმართება თათბირი და ამ ადმინისტრაციული წარმოების შედეგიც ცხადია აისახება ბრძანებაში.
- თუ არის რომელიმე საგადასახადო დავა, რომლის გადაწყვეტაშიც მონაწილეობდით, და რომელიც რაღაც გარემოების გამო სასიამოვნო, ან პირიქით, უსიამოვნო გასახსენებელია?
- რა თქმა უნდა, ასეთი გადაწყვეტილებებიც არსებობს. დავების საბჭოს უზენაეს სასამართლოში წარმატებისთვის ბევრჯერ მიუღწევია, თუმცა, მაინც გამოვარჩევდი ერთ საქმეზე გამოტანილ გადაწყვეტილებას. სხდომა უზენაეს სასამართლოში გაიმართა. სადავო საკითხი ამნისტიის და არადეკლარირებული საგადასახადო ვალდებულებებისა და ქონების ლეგალიზაციის შესახებ კანონის მე-4 მუხლის განმარტებას შეეხებოდა. გადამხდელებს ამ კანონის მე-4 მუხლის მიმართ განსხვავებული შეხედულება ჰქონდათ. მოწინააღმდეგე მხარეს ეგონა, რომ დამთავრდა ყველაფერი, მოდი გადავყაროთ ჩვენი საბუთები და ეკონომიკური ცხოვრება ახალი ფურცლიდან დავიწყოთ... ეს ასე რომ არ იყო, დავამტკიცეთ სასამართლოში, სადავო თანხა დიდი არ იყო, მაგრამ საკითხის სასამართლოს დონეზე გადაწყვეტა ძალიან მნიშვნელოვანი იყო საგადასახადო პრაქტიკის განვითარებისთვის და საგადასახადო სისტემისთვის; ასე მივაღწიეთ წარმატებას. სასამართლოს წევრთა სხდომის უმრავლესობამ მხარი ჩვენს არგუმენტებს დაუჭირა, რაც უდავოდ დიდ წარმატებად ჩავთვალეთ და დღემდე მახსოვს! ყველა სასამართლო დავას, რომელიც საგადასახადო ორგანოს სასარგებლოდ არ დამთავრდა, ბუნებრივია, ჩვენი, როგორც საჯარო მოხელეების გადასახედიდან, მარცხს ვუწოდებთ. თუმცა, ასეთი ბევრი არ არის, მაგრამ სასამართლოში განცდილი მარცხი გვაძლიერებს. ვხვდებით, როგორ შეიძლება შეიცვალოს და განვითარდეს საგადასახადო სისტემა. სასამართლო სწორედ ამ მიმართულებით გვეხმარება, ანუ მიგვანიშნებს, რომ ისე არ წავიკითხეთ კანონი, ან/და სადავო ნორმის შინაარსი ისე მკაფიოდ არ არის გადმოცემული. ეს უკვე მომავალი გამოწვევაა.
- სასამართლოში საგადასახადო დავების განხილვისას, ხშირად გვესმის, რომ კომპეტენტურ მოსამართლეთა დეფიციტია. თქვენი შეფასება როგორია ამ საკითხთან დაკავშირებით?
- საგადასახადო ორგანოსა და გადასახადის გადამხდელს შორის აზრთა სხვადასხვაობისას, უპირატესობა, ცხადია, სასამართლოს გადაწყვეტილებას ენიჭება. მხარეთა ასეთ აზრთა ჭიდილში სასამართლოც საკმაოდ განვითარდა. ზოგჯერ მოსამართლის დასაბუთებას არ ვეთანხმებით, მაგრამ რა თქმა უნდა, სასამართლოს გადაწყვეტილება ორივე მხარისთვის უზენაესია, მოსამართლეები მეტ-ნაკლებად კომპეტენტურები არიან. ბოლო დროს საგადასახადო საქმეები უფრო დეტალური განხილვით გამოირჩევა, თუმცა, საქმის უზენაეს სასამართლოში არსებითად განხილვის გზით გადაწყვეტა ხშირად აღარ ხდება.
არსებობს იურიდიული წინაპირობა, ერთგვარი ბარიერი – კასაციის დასაშვებობის ეტაპი. საჩივართა დაუშვებლობა კი, რაც ხშირია, ჩვენ გვართმევს შესაძლებლობას, ამა თუ იმ საკითხის მიმართ, უზენაეს სასამართლოს მოსამართლეთა მოსაზრებას გავეცნოთ. მაგალითად, აუდიტის აქტებზე მიმდინარე საგადასახადო დავების დროს საქმის ფაქტობრივი გარემოებები იმდენად განსხვავდება ერთმანეთისგან, რომ ყველა სასამართლო დავა, რომელიც აუდიტის აქტს უკავშირდება, სამართლის განვითარებისთვის მნიშვნელოვანია. მიმაჩნია, რომ უზენაეს სასამართლოში მეტი საქმე უნდა იყოს დასაშვებად მიჩნეული, ხოლო საკასაციო საჩივრის დასაშვებობის სტადია უნდა შეიცვალოს და რეფორმირდეს. ზოგიერთ საქმეზე ბაჟის გადაუხდელობაც კი არ უნდა გადაიქცეს საკასაციო საჩივრის განხილვის შემაფერხებელ გარემოებად...
- ფინანსთა სამინისტროს სისტემაში ზოგიერთი საგადასახადო დავა ძალიან დიდხანს გრძელდება... თქვენს პრაქტიკაში ყველაზე ხანგრძლივი საგადასახადო დავა რომელი იყო?
- დიახ, არის ხანგრძლივად მიმდინარე დავები, მაგრამ უმეტეს შემთხვევაში ეს გადასახადის გადამხდელის ინტერესში შედის. დავის განმხილველი ორგანო უფლებამოსილია საკუთარი ინიციატივით ან მხარის მოტივირებული შუამდგომლობით შეაჩეროს საჩივრის განხილვა დამატებითი ინფორმაციის ან/და დოკუმენტაციის მოსაპოვებლად ამდენად გადამხდელის დასაბუთებული შუამდგომლობა დავის წარმოების შეჩერების საფუძველს წარმოადგენს. საჩივრის განხილვის შეჩერებისას დავის განმხილველი ორგანო უფლებამოსილია დაავალოს მომჩივანს ან/ და საგადასახადო ორგანოს, წარმოადგინოს დამატებითი ინფორმაცია ან დოკუმენტაცია საჩივრის ფარგლებში განსახილველი საკითხების შესახებ. ამასთან თუ დავის განმხილველი ორგანოს დავალების შესრულება დადგენილ ვადაში ვერ ხერხდება, ამის შესახებ გონივრულ ვადაში უნდა ეცნობოს დავის განმხილველ ორგანოს.
გადამხდელების უმეტესობას დავის წარმოება და ვადები არასწორად ესმის. დავების განხილვისას დროა გამოყოფილი, მაგრამ ეს დრო შესაძლებელია შეჩერდეს; ასეთ საკითხებზე ხშირად გვესმის, რომ დავა ერთი წელი გაგრძელდა, რაც ჩემი აზრით არასწორია. შეიძლება კონკრეტულ საკითხზე გადაწყვეტილების მიღებას ერთი კალენდარული წელი დასჭირდეს, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ ამ პერიოდის განმავლობაში საკითხი უწყვეტად განიხილებოდა. განხილვისთვის დათმობილი სტატისტიკური დრო გაცილებით მოკლეა.
- როდესაც გადასახადის გადამხდელი შემოსავლების სამსახურში საგადასახადო შემოწმების შედეგებს ასაჩივრებს, ხშირია შემთხვევა, როდესაც თქვენს დეპარტამენტს დავის ნაწილობრივ დაკმაყოფილების შესახებ გამოაქვს გადაწყვეტილება და საგადასახადო შემმოწმებლებს თანხის გადაანგარიშებას ავალებს, რა დროსაც არ ჩანს, რა თანხით შეიცვლება საგადასახადო შემმოწმებლის მიერ დამატებით დარიცხული გადასახადები. ბუნებრივია, გადასახადის გადამხდელი ჯერ გადაანგარიშების შედეგებს ელოდება, ხოლო როდესაც მას მიიღებს, თუ არ დააკმაყოფილა, ფინანსთა სამინისტროსთან არსებულ დავების განხილვის საბჭოში ასაჩივრებს. იქ კი მას ელოდება `სიურპრიზი~ -გადამხდელს აღარ აქვს უფლება გაასაჩივროს საგადასახადო შემოწმების აქტის თავდაპირველი შედეგები, ხანდაზმულობის ვადის გასვლის გამო. მას მხოლოდ ნაწილობრივ გადაანგარიშების შესახებ გამოტანილი ახალი ბრძანების გასაჩივრება შეუძლია. რამდენად ნორმალურია ეს პროცესი? რატომ ხდება ასე და რას ურჩევდით გადასახადის გადამხდელებს ამ პროცესთან დაკავშირებით?
- გასაგებია ამ კითხვის შინაარსი და ეს არის ცნობილი სსკ 301-ე მუხლის „თ“ ქვეპუნქტი, რომელიც შემოსავლების სამსახურს საშუალებას აძლევს გადაწყვეტილება მიიღოს ე.წ. საკითხის განუხილველად (და არა წაუკითხავად) დატოვების შესახებ. მართლაც ხშირია შემთხვევები, როდესაც გადამხდელები პრეტენზიით მოგვმართავენ, გასაჩივრების ეტაპზე დამატებითი სადავო საკითხებზე მიუთითებენ, თუმცა, სამწუხაროდ გაშვებული ვადის პირობებში ბუნებრივია მომჩივანების ახალი პრეტენზიის განხილვა ვერ ხერხდება.
კითხვას რომ დავუბრუნდეთ, გადასახადის გადამხდელის „სიურპრიზის“ მიზეზის შესახებ – თუ გადამხდელი მიიღებს ბრძანებას, რომ მისი საჩივარი ნაწილობრივ დაკმაყოფილდა, დაუკმაყოფილებელ ნაწილში მას შეუძლია შემდეგ ინსტანციას მიმართოს და მას ამისთვის 20 დღე აქვს, მაშინ როდესაც, მაგალითად, აუდიტის დეპარტამენტს აღსრულებისთვის რეგლამენტით დათმობილი აქვს მინიმუმ 30 დღე. დადგენილი ფაქტია, რომ დავების განხილვის საბჭო საჩივარს განიხილავს შემოსავლების სამსახურში გასაჩივრებული დავის საგნის ფარგლებში.
თუმცა, ჩემი აზრით, გადამხდელების პრეტენზია ამ ნორმის მიმართ ნაწილობრივ სამართლიანია, ვინაიდან წაკითხვის პრობლემა აშკარაა და ნორმის შინაარსი გარკვეული მომჩივანისათვის ბუნდოვანია. ამდენად, სსკ 301-ე მუხლის „თ“ ქვეპუნქტი უნდა რედაქტირდეს.
ზოგიერთ სპეციალისტს, მათ შორის თქვენი ჟურნალის მთავარი რედაქტორს – გიორგი ცერცვაძეს, აქვს მოსაზრება, რომ გასაჩივრების ვადა გაგრძელდეს იმ ვადით, რა ვადაც გადაწყვეტილების აღსრულებას დასჭირდება. ეს წინადადებაც მნიშვნელოვანია, რაც ბუნებრივია დამატებით შესწავლას და განხილვას მოითხოვს.
- პირადად თუ მიგიღიათ გადამხდელთა საგადასახადო შემოწმებებში მონაწილეობა და თუ კი რომელ წლებში?
- როგორც უკვე აღვნიშნე, 1997 წლიდან ბატონი ზვიად როგავას სამმართველოში მუშაობის გაგრძელებამ მნიშვნელოვნად შეცვალა ჩემი მომავალი საქმიანობის პროფილი. ცხადია ყოველთვის დეპარტამენტის უფროსი არ ვიყავი. ვიხსენებ რა აუდიტორული საქმიანობის საბჭოს მიერ 1997 წელს გაცემულ სერტიფიკატს, ეს ფაქტი უკვე ცხადად მიანიშნებს იმაზე, რომ მონაწილეობა მიმიღია საგადასახადო შემოწმებებში.
- შემოსავლების სამსახურში მუშაობის დიდი ხნის გამოცდილება გაქვთ, მმართველი პოლიტიკური ძალების ცვლილებებთან ერთად სისტემაშიც გარკვეული ცვლილებები ხდება ხოლმე. ხომ არ შეგიძლიათ შეადაროთ შემოსავლების სამსახურის მუშაობა 2012 წლის ოქტომბრამდე და მას შემდეგ, რა შეიცვალა?
- ძალიან ბევრი ცვლილება მოხდა. თუმცა, გამოვარჩევ რამდენიმეს. უპირველესია:
– საგადასახადო სისტემის ოპერაციათა უაღრესად გაციფრულება, რაც IT გუნდის ეფექტიანი მუშაობის შედეგია; გადახდების 100% ელექტრონულად განხორციელება და გადასახადების ბარათების გაერთიანება – დღეს შემოსავლების სამსახურის უდიდესი მიღწევაა. გადასახადებს ერთი ანგარიში აქვს. ყველა გადამხდელისთვის უცხადესადაა ცნობილი რომელ ანგარიშზე ჩარიცხოს გადასახადი. ადრე თვით საბანკო დაწესებულების ოპერატორებიც კი გაურკვევლობაში იყვნენ, წარსულში დარჩა ე.წ. ბლოკნოტი ასობით ანგარიშით. როგორი გასახსენებელია – მარტო საშემოსავლო გადასახადს 20-30 ქვეანგარიში ჰქონდა;
– საჩივრების გაციფრულება, ეს არის ჩვენი გამოწვევა. დღეს საჩივრების მხოლოდ 50 პროცენტია ელექტრონული წესით და 100 პროცენტი რომ გახდეს, წინ წაიწევს საგადასახადო სისტემა და გადამხდელთათვის ეს ხვალინდელი დღეა;
– საგადასახადო ბიბლიოთეკა – wiki.rs.ge. აქ ინახება დაშტრიხული გამოცემული გადაწყვეტილებების აბსოლუტური უმრავლესობა, დაახლოებით 30000 დოკუმენტი. ბუნებრივია გადამხდელს აქვს საშუალება მოძებნოს მისი სადავო საკითხის ანალოგიური გადაწყვეტილება. უკვე დღითიდღე განჭვრეტადი ხდება დავების საბჭოს გადაწყვეტილებების შედეგიც. ეს არის მნიშვნელოვანი მათთვის, ვისაც არ აქვთ აუდიტორისა და იურისტის დაქირავების შესაძლებლობა. ჩვენთან ურთიერთობა იმდენად მარტივია, რომ რიგით მცირე მეწარმეს შეუძლია მოძებნოს არგუმენტირებული გზა, რათა საჩივარმა წარმატებას მიაღწიოს;
– სიახლეა არაღიარებული და აღიარებული გადასახადების განცალკევება. ბარათების გაერთიანებამ მოგვცა შესაძლებლობა, დავების ორგანოში შემოსული რეგისტრირებული საჩივრის მოთხოვნა ე.წ. არაღიარებულ ბარათზე გადავიდეს. ეს გახლავთ ელექტრონული საჩივრის გვერდი და ელექტრონული საჩივრის რეგისტრირებისთანავე სადავო მოთხოვნა გადადის ბარათზე, რომელზეც ე.წ. ინკასო არ ვრცელდება;
– სააღსრულებლო ორგანო აღარ ახორციელებს დაყადაღებული ქონების რეალიზაციას. თავად საგადასახადო ორგანო აყადაღებს ქონებას და აღსრულების პროცესსაც ის წარმართავს. სამართლიანად გამკაცრდა ადმინისტრირება, მათ შორის ცრუმაგიერ პირთა მიმართ (საგადასახადო კოდექსის 246-ე მუხლი) ამ ღონისძიების მიზანია საგადასახადო ვალზე „თანაგადამხდელად“ გადაიქცეს ის პირიც, ვინც პასუხისმგებელია ამ ვალის წარმოქმნაზეც და გარიდებული ქონების მიმართაც მოხდეს იძულებითი აღსრულება.
- ისეთი შემთხვევა თუ ყოფილა, გადასახადის გადამხდელი დავის დროს გამტყუნდა, მაგრამ გარკვეული დროის გასვლის შემდეგ გიფიქრიათ, რომ იმ შემთხვევაში სადავო საკითხი გადასახადის გადამხდელის სასარგებლოდ უნდა გადაწყვეტილიყო?
- რასაკვირველია, არის ასეთი გადაწყვეტილებები, ასეთია დავების განმხილველი ორგანოების გამოწვევები. გარკვეული დროის შემდეგ ასეთი საგადასახადო დავები შემდეგში გადამხდელის სასარგებლოდ გადაწყვეტილა – კანონმდებლის მიერ რედაქტირებული ნორმის „რეტროაქტიურად“ ამოქმედებით. მაგალითად, ბოლო დროს ძალიან რეზონანსული იყო ე.წ. ტრანზიტში მოსაქცევი საქონლის მიმართებით მიწოდებული მომსახურების დღგ-ით დაბეგვრა (იხ. 28.06.2019 წ. №4906 კანონი). ტრანზიტის პროცედურაში მოქცეული ან ტრანზიტისათვის განკუთვნილი საქონლის (რაც დასტურდება საქონლის თანმხლები დოკუმენტებით) გადაზიდვა და ამ გადაზიდვასთან უშუალოდ დაკავშირებული მომსახურების გაწევა საგადასახადო კოდექსში განხორციელებული ცვლილებით ჩათვლის უფლებით განთავისუფლდა დღგ-ისგან, ხოლო ამ ქვეპუნქტის მოქმედება გავრცელდა 2011 წლის 1 იანვრიდან წარმოშობილ სამართლებრივ ურთიერთობებზე.
- 2018 წელს ფინანსთა სამინისტროს დავების განხილვის საბჭოში დაახლოებით 2000 საჩივარი შევიდა, საჩივრების ასეთი დიდი რაოდენობა 2011 წლის შემდეგ არ ყოფილა. ამასთან ერთად საჩივრების მხოლოდ 30% დაკმაყოფილდა სრულად ან ნაწილობრივ, ბოლო წლების განმავლობაში ესეც ყველაზე დაბალი მაჩვენებელია, შეგიძლიათ აგვიხსნათ, რას უკავშირდება ეს ფაქტი?
- ამასთან დაკავშირებით არსებულ მიზეზთაგან გამოვარჩევდი და შეინიშნება ერთგვარი ტენდენცია: საგადასახადო დავების მომდევნო და მორიგ ეტაპებზე გადატანით მომჩივნების მიერ მიიღწევა მიზანი – გადასახადის ვალდებულების შესრულების „ვადის გაჭიმვა“. ცნობილია, რომ 2012 წლის ბოლოს ამოქმედდა ცვლილება, რომლის მიხედვითაც აღარ ხდება პირველი ინსტანციის სასამართლოების გადაწყვეტილების აღსრულება. ანუ კანონმდებლობაში წარსულში მოქმედი რედაქციით გადამხდელი პირველ ინსტანციაში თუ წააგებდა საქმეს, მაშინვე მყისიერად იწყებოდა გადაწყვეტილების აღსრულება. 2013 წლიდან ბიზნესს მიეცა ერთგვარი ბიძგი – ვიდავებ, აღსრულება მაინც არ მოხდება. მომჩივნებს უმეტეს შემთხვევაში მოგების იმედი აღარ აქვთ და დავებს აჭიანურებენ იმისთვის, რომ ინკასო არ დაედოს და ფულის ამოღება არ მოხდეს, ანუ დავებში გააჩერეს ფული. აქედან გამომდინარე ჩემი მოსაზრებით მომჩივანს საჩივრის გადატანა მომდევნო ეტაპზე ხელს აძლევს ხსენებული „მიზნის“ მიღწევაში.
დასახელებულ სტატისტიკას რაც შეეხება, ჩემი აზრით, გასაანალიზებელია საჩივრის სტრუქტურა. ვინაიდან ამა თუ იმ გადაწყვეტილებების გასაჩივრებისას გადამხდელებს ხშირად ეშლებათ ადრესატი და ფინანსთა სამინისტროსთან არსებულ დავების განხილვის საბჭოში ასაჩივრებენ შემოსავლების სამსახურის მიერ მიღებული გადაწყვეტილების აღსრულებისას გამოცემულ საგადასახადო მოთხოვნებს, რის გამოც ასეთი საჩივარი რაღა თქმა უნდა კუთვნილებისამებრ გადმოეცემა შემოსავლების სამსახურს. ამასთან მახსენდება ასევე ერთ-ერთი კომპანიის დავაც, რომელიც საბაჟო ორგანოს გადაწყვეტილებას უკავშირდება ე.წ. დანაკარგებთან მიმართებით. ანუ დანაკარგების ნორმის არ არსებობის პირობებში კომპანიის მიერ ფინანსთა სამინისტროსთან არსებულ დავებში წარდგენილი საჩივრების რაოდენობა (შედგენილ თითოეულ სამართალდარღვევის ოქმზე) წელიწადში აჭარბებდა 300 ერთეულს. მიმდინარე წლის ივნისში უზენაესმა სასამართლომ ამ დავაზე და ნორმასთან დაკავშირებით საბოლოო გადაწყვეტილება მიიღო, რის შემდეგ სამსახურმა ივნისშივე განაახლა და დაადგინა სათანადო ნორმა, რაც წელსვე აღმოფხვრის საჩივრის მიზეზს.
შემოსავლების სამსახურში შემოსული საჩივრების შემოსვლის მაჩვენებელს რაც შეეხება, ის სტაბილურია. შემოსავლების სამსახურში 2018 წელს დაახლოებით 9 ათასი საჩივარია შემოსული. აქედან გამოცემულ გადაწყვეტილებათა 67,7% პოზიტიურია. სტატისტიკური მონაცემები დავების შესახებ ქვეყნდება ყოველწლიურად და მათ შორის 2018 წლის შედეგები ასევე გამოქვეყნებულია და შესაძლებელია მკითხველი გაეცნოს სამსახურის ვებ გვერდზე https://www.rs.ge/4905.
- სხვა საკითხზე გადავიდეთ -მონაწილეობთ თუ არა ე.წ. „მენუალების“ შემუშავებაში? თუ კი, რა ფორმით?
- შემოსავლების სამსახურში არსებობს რამდენიმე კომისია, რომელთა წევრი მეც გახლავართ. ეს კომისიებია – დავების საბჭო, სათათბირო საბჭო, ე.წ. დანაკარგების დამდგენი კომისია, „მენუალების“ კომისია, წინასწარი გადაწყვეტილებების კომისია. ამ კომისიებზე დაბეგვრასთან დაკავშირებული ამა თუ იმ საკითხის მიმართ მეთოდოლოგიური მიდგომა დგინდება. დეპარტამენტში, რომელსაც ვხელმძღვანელობ, არსებული ინფორმაციები მნიშვნელოვანია კომისიებისთვის. კერძოდ, ითვალისწინებენ თუ როგორ წყდება სასამართლოში ესა თუ ის დავა და ამა თუ იმ ნორმასთან მიმართებით როგორი შეფასება აქვს სასამართლოს. ამის შესახებ აღნიშნული კომისიების ინფორმირება მნიშვნელოვანია.
„მენუალები“ ქვეყნდება, მათ შორის შემოსავლების სამსახურის ვებგვერდის მეშვეობითაც და მისი ნახვის საშუალება ყველას აქვს. „მენუალი“ გახლავთ სიტუაციური სახელმძღვანელო – კონკრეტულ სიტუაციაში აუდიტორმა გარემოებათა შეფასება როგორ გააკეთოს. ამიტომაც „მენუალს“ აქვს სამი ნაწილი – ფაქტობრივი გარემოებანი, შეფასებითი ნაწილი და პასუხისმგებლობის ზომები. „მენუალში“ რედაქტირების პროცესი ყოველთვის მიმდინარეობს და მასში დრო და დრო ცვლილების შეტანა აუცილებელობითაა განპირობებული. სიტუაციური სახელმძღვანელო მიუთითებს ყოველ კონკრეტულ სიტუაციაში აუდიტორი როგორ უნდა მოიქცეს. აქედან გამომდინარე, რასაკვირველია, სადავო საკითხზე მიმართულების მისაცემად გასათვალისწინებელია ფინანსთა სამინისტროს სათათბირო და სამინისტროსთან არსებული დავების საბჭოს შეხედულებანი; ცხადია საგადასახადო კოდექსის 306-ე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად დავის განმხილველი ორგანოს ძალაში შესული გადაწყვეტილების შესრულება სავალდებულოა.
- როგორ ახსნით იმ ფაქტს, რომ ზოგჯერ რაღაც საკითხზე, წლების განმავლობაში, დამკვიდრებულია ერთი სახის საგადასახადო პრაქტიკა, მაგრამ უეცრად იღებენ `მენუალს~ ან სხვა გადაწყვეტილებას, რომელიც ადრინდელი პრაქტიკის საწინააღმდეგოა? მაგალითისთვის შეგვიძლია გავიხსენოთ 2014 წელს შეცვლილი დამოკიდებულება გრძელვადიანი კონტრაქტების მიმართ, ან სულ ახლახანს მიღებული `მენუალი~ უსასყიდლოდ მიღებულ საქონელზე/მომსახურებაზე დღგ-ის ჩათვლების შესაძლებლობის შესახებ...
- ეს მიდგომა ეფუძნება დავების განმხილველი ორგანოების მიერ შეცვლილ საგადასახადო პრაქტიკას, სასამართლოს გადაწყვეტილებას. ანუ ნორმის მიმართ სასამართლომ თუ განსხვავებული განმარტება და გადაწყვეტილება მიიღო, საგადასახადო სისტემის ხედვაც რასაკვირველია შეიცვლება. ისმის კითხვა – რა აზრი აქვს ისეთ დავაზე წასვლას, რომელსაც იცი რომ წააგებ?
დიახ, არსებობს შემთხვევები და „მენუალები“ საგადასახადო სამართლის განვითარებასთან ერთად იცვლება... როგორც კანონში შეტანილი ცვლილებებით, ასევე ამ ნორმათა ინტერპრეტაციებით, რომელიც დავების განმხილველი ორგანოს, სასამართლოს პრეროგატივაა. შესაბამისად, არ გამოირიცხება „მენუალები“ შეიცვალოს, ასევე შეიცვალოს ის ხედვა, რაც საგადასახადო სისტემას წარსულში ჰქონდა. „მენუალში“ შესატანი სარედაქციო გადაწყვეტილება ცხადია მიიღება კომისიის წევრთა მოსაზრებების/დასკვნების შეჯერებით. „მენუალების“ კომისიაში ჩართულები არიან მოწინავე აუდიტორები, გადამხდელები. ხშირია გასვლითი შეხვედრები, დაინტერესებულ პირთათვის სიახლეების გაცნობის მიზნით.
მაგალითად ავიღოთ მოგების გადასახადით დაბეგვრის „ესტონური~ მოდელი. შემუშავებულმა „მენუალებმა“ ამ პროფილით მიმდინარე და დაკავშირებული დავები ძალიან გაამარტივა და რაოდენობაც ფაქტობრივად, მინიმუმამდე შეამცირა. ასეთ სადავო საკითხებზე გადამხდელი დაშვებულ შეცდომებზე მხოლოდ პატიებას ითხოვს. ეს საკითხი „მენუალებით“ იმდენად დაფარულია, რომ პოლემიკის საჭიროება, იშვიათი გამონაკლისების გარდა, პრაქტიკულად აღარ არის. გასული წლის მანძილზე შემოსული 9000 საჩივრიდან 100-მდე საჩივარი თუ მოიძებნება, რომელიც მოგების გადასახადის ხსენებულ მოდელს შეეხება.
- საკმაოდ შრომატევადი სამუშაო გაქვთ. გადაღლილობის დროს თქვენთვის განტვირთვის საშუალება რა არის, ან თქვენი გატაცება? ასევე, ვინ არიან თქვენი ოჯახის წევრები?
- მყავს მეუღლე და ორი ვაჟი. ჩემი გატაცება პილიგრიმული ტურებით მოგზაურობაა. `სამყარო წიგნია და ვინც არ მოგზაურობს, მხოლოდ ერთ ფურცელს კითხულობს ამ წიგნისა~, – ამბობდა ნეტარი ავგუსტინე. ეკლესია ჩემი ცხოვრების მნიშვნელოვანი შტრიხია. მიმაჩნია, რომ პიროვნების, ადამიანის სულიერების სტაბილურად განვითარებისთვის მომლოცველობით ტურებში მონაწილეობა მნიშვნელოვანია. ბუნებრივია არ ვუშვებ ხელიდან შესაძლებლობას, რათა ვიმოგზაურო ათონის მთაზე, იერუსალიმში. ეს ჩემი ცხოვრების ნაწილია.
ესაუბრა მაკა ხარაზიშვილი
