ირაკლი შავიშვილი - დაიბადა 1965 წლის 27 თებერვალს ქ. თბილისში. 

1982 წელს დაამთავრა თბილისის მე-60 საშუალო სკოლა. 

1987 წელს დაამთავრა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ეკონომიკის ფაკულტეტი. 

1988 წლიდან მუშაობდა სს „ეკრანში“ ბიუროს უფროსად, მარკეტინგის მენეჯერად, ფილიალის დირექტორად. 

1996 წელს გაიარა აუდიტორთა კვალიფიკაციის კურსი აუდიტორული საქმიანობის საბჭოში და მიიღო აუდიტორის სერტიფიკატი ზოგად აუდიტში. 

1997 წლიდან იყო შპს „ლიბო-აუდიტის“ აუდიტორი. 

2004 წლიდან - შპს „აი-ენ აუდიტის“ დირექტორი. 

2017 წლიდან - შპს „უნიფინ კონსალტინგის“ დირექტორი. 

2002 წელს ავტორთა ჯგუფთან ერთად შეიმუშავა „საქართველოს ახალი საგადასახადო კოდექსის პროექტი“. 

2005-2007 წლებში ავტორთა ჯგუფთან ერთად გამოსცა „საქართველოს საგადასახადო კოდექსის კომენტარები“. 

2005 წლიდან არის პროფესიონალ ბუღალტერთა ინსტიტუტის ლექტორი „საგადასახადო დაბეგვრაში“, საქართველოს ბუღალტერთა და აუდიტორთა ფედერაციის საგადასახადო საკითხთა კომისიის წევრი.

- ბატონო ირაკლი, ფინანსურ წრეებში თქვენი სახელი ბევრისთვის ცნობილია, თუმცა კარგი იქნება, თუ მოგვიყვებით თქვენი ბიოგრაფიის საინტერესო დეტალებზე. 

- 1965 წელს თბილისში დავიბადე. დავამთავრე მე-60 საჯარო სკოლა. 1982-87 წლებში ვისწავლე ივანე ჯავახიშვილის სახელმწიფო უნივერსიტეტში და მივიღე ეკონომისტის კვალიფიკაცია. სწავლის დამთავრების შემდეგ მუშაობა სხვადასხვა ორგანიზაციაში გავაგრძელე _ ზოგან ბუღალტრად, ზოგან დირექტორად. ფაქტობრივად, სახელმწიფო ორგანიზაციაში არ მიმუშავია, თუ არ ჩავთვლით იმას, რომ გარკვეული პერიოდი ტელევიზორების ქარხანაში ვიმუშავე, რომელიც სახელმწიფოს ბალანსზე იყო. 1997 წლიდან ვიყავი აუდიტორი, ამჯერად კი, კომპანია ,,უნიფინ კონსალტინგის~ დირექტორი ვარ. 

- 2000-ანი წლებიდან აქტიურად მონაწილეობდით ახალი საგადასახადო კოდექსის შემუშავებაში. დღეს ხშირად გვესმის, რომ საქართველო ერთ-ერთი ლიდერია მოქნილი და ლიბერალური საგადასახადო სისტემით. თქვენი შეფასება როგორია? 

- 2002 წელს ავტორთა ჯგუფის მიერ საქართველოს ახალი საგადასახადო კოდექსის პროექტი შემუშავდა. ამ გუნდს ხელმძღვანელობდა განსვენებული ნიკო ორველაშვილი. ეს პროექტი ხელისუფლებას შევთავაზეთ და პარლამენტმა 2003 წელს პირველი მოსმენით მიიღო იგი. შემდეგ ცნობილი ამბების შედეგად პროექტი თითქოს მიაგდეს. თუმცა, ახალ საგადასახადო კოდექსში, რომელიც 2005 წლიდან ამოქმედდა, ბევრი რამ ჩვენი კოდექსიდან იყო აღებული. ამ კოდექსზე საავტორო უფლება გვქონდა გაფორმებული, ამიტომ მთავრობა პლაგიატში რომ არ დაგვედანაშაულებინა, იმდროინდელი ფინანსთა მინისტრი და შემდეგ პრემიერ-მინისტრი, ზურაბ ნოღაიდელი ამბობდა, რომ ის კოდექსი აღარავის ახსოვდა. 

2004 წელს ასევე ვმონაწილეობდი ახალი საგადასახადო კოდექსის შემმუშავებელ საკონსულტაციო ჯგუფში, რომელიც ასევე განსვენებული კახა ბენდუქიძის ინიციატივით გუდაურში შეიკრიბა. ამ ჯგუფში, პირველ ეტაპზე ვიყავი, შემდეგ წამოვედი იმის გამო, რომ ხელისუფლებამ სახელმძღვანელოდ ფინანსთა სამინისტროს ვარიანტი აირჩია. იქაც ჩვენი 2002 წლის პროექტის ბაზაზე შეიქმნა ახალი პროექტი, თუმცა ხელისუფლებამ ისიც უარყო და ისევ ფინანსთა სამინისტროს პროექტს დაეყრდნო. 

ასევე ავტორთა ჯგუფთან ერთად, 2006-07 წლებში, მოქმედი საგადასახადო კოდექსის პუნქტობრივი კომენტარები გამოვეცით. 2 გამოცემა გამოვიდა, შემდეგ დამატება, თუმცა საბოლოოდ შევწყვიტეთ ამის კეთება. საგადასახადო კოდექსში ცვლილებები იმდენად სწრაფად შედის, რომ კომენტარის გაკეთებას ვერ ვასწრებდით. სანამ კომენტარს გააკეთებ, დაბეჭდავ, დაარედაქტირებ, გამოცემ _ ის ნორმა უკვე შეცვლილია. თუმცა, იმ კომენტარებში თეორიული საკითხებიც არის განხილული და შეიძლება ვინმეს დღესაც გამოადგეს. ახსნილია გადასახადების მოქმედების პრინციპები და ასე შემდეგ. 

რაც შეეხება დღევანდელ საგადასახადო კოდექსს, იგი არის ცუდი. ზოგადად, ჩემი შეფასებით, ყოველი ახალი კოდექსი წინამორბედთან შედარებით უარესია, ბევრი პარამეტრის გათვალისწინებით _ იურიდიული გაუმართაობა, ორაზროვნება, არასტაბილურობა და სხვა. რაც მთავარია, უფლებრივი უკუსვლები გვაქვს. ამ კოდექსით გადამხდელის უფლებები თანდათან მცირდება, ხოლო ხელისუფლებისა _ იზრდება. სტაბილურობას რაც შეეხება, 2011 წელს ამოქმედებულ საგადასახადო კოდექსში, დაახლოებით, 150 ცვლილებაა შესული. ახლა კიდევ ერთი პროექტი მომზადდა, დღგ-ის ნაწილი მთლიანად იცვლება, ასეთი რაღაცები ცოტა გაუგებარია. 

- უფრო კონკრეტულად, რა იცვლება ამ ახალი პროექტით, რომელსაც პარლამენტი უკვე განიხილავს? 

- ამ პროექტის შეფასება ცოტა გამჭირდება, იმ თვალსაზრისით, რომ მიღებამდე მასში კიდევ ბევრი რამ შეიცვლება. თუმცა, ხაზგასასმელია ის, რომ დღგ-ის ნაწილში ტერმინოლოგია იცვლება. გამოგვივა ის, რომ მთლიან საგადასახადო კოდექსში ერთი და იმავე ცნების აღსანიშნავად სხვა ტერმინოლოგია გვაქვს, დღგ-ის ნაწილში კი _ სხვა გვექნება. 

მაგალითად, ტერმინი „გადასახადის გადამხდელი“ დღგ-ის ნაწილში იცვლება ტერმინით „დასაბეგრი პირი“. საინტერესოა, რა არსებითი შინაარსობრივი განსხვავებაა ამ ორ ტერმინს შორის? ხოლო თუ განსხვავება არ არის, მაშინ „რა საჭიროა ეს ორი სათაური“? გარდა ამისა, „დასაბეგრი პირი“ იძულების შინაარსს შეიცავს, მაშინ, როცა „გადასახადის გადამხდელი“ ამ თვალსაზრისით ნეიტრალურია. თანაც, ამ კონტექსტში, სიტყვები „დასაბეგრი“ და „დასაბეგვი“ ერთმანეთს მხოლოდ ფონეტიკურად არ წააგავს. ეს კი ხელისუფლებისთვისაც მთლად მომგებიანი არ უნდა იყოს. შესაძლოა, ეს დეტალებია, მაგრამ _ რატომ? რისთვის არის საჭირო ამგვარი ცვლილება? გასაგებია, რომ ევროკავშირის კანონმდებლობასთან ჰარმონიზაციისკენ მივისწრაფით, მაგრამ მოდი, ისიც ვთქვათ, რომ ევროკავშირში ქართული ენა არ მოქმედებს და მათი ტერმინების ზუსტი თარგმნა არ არის აუცილებელი. ასეთი რაღაცები ცოტა გაუაზრებლად კეთდება. გარდა ამისა, ეს ცვლილებები შეეხება სამოქალაქო კოდექსის ტერმინოლოგიასაც _ უძრავი ქონების განმარტების ნაწილში და ასე შემდეგ, რაც ასევე არ არის სასურველი და ბევრ გაუგებრობას გამოიწვევს. 

სტაბილურობას დავუბრუნდები _ თავის დროზე, იმ კოდექსის პროექტით, რომელიც 2002 წელს შევიმუშავეთ, ხელისუფლებას ასეთი მექანიზმი შევთავაზეთ _ საგადასახადო კოდექსში ცვლილება ყოველთვის ახალი საბიუჯეტო წლის დასაწყისიდან, ანუ პირველი იანვრიდან ამოქმედდეს. 

ამასთან, გამოქვეყნებასა და ამოქმედებას შორის პერიოდი 6 თვეზე ნაკლები არ უნდა იყოს. მაგალითად, თუ საგადასახადო კოდექსში ცვლილებები 2019 წლის პირველ ივლისამდე შევა, მაშინ ისინი 2020 წლის პირველი იანვრიდან ამოქმედდება, 2019 წლის სექტემბერში შესული ცვლილებები კი _ 2021 წლის პირველი იანვრიდან. ეს ხელისუფლებისთვისაც კარგია, ვინაიდან საბიუჯეტო პროცესი უფრო დაზუსტდება. ფინანსთა სამინისტროს წინასწარ ეცოდინება, რა გარემოში უწევს ბიუჯეტის დაგეგმვა. 

საგადასახადო კოდექსში პირველ იანვარს ასამოქმედებელ ცვლილებას 28 დეკემბერს რომ მიიღებ, ამ პირობებში ფინანსთა სამინისტრომ ბიუჯეტი როგორ უნდა დაგეგმოს? თუ მას წინასწარ აქვს გათვლილი, რომ 28 დეკემბერს ცვლილებებს შეიტანს, მაშინ გადასახადის გადამხდელები ვართ ცუდ მდგომარეობაში. ამიტომ ეს ისეთი საკითხებია, რომელსაც მოწესრიგება სჭირდება. 

გარდა ამისა, ხშირად გაიგონებთ, რომ ქართველები ცუდები ვართ, წინ არ ვიხედებით, მომავალს ვერ ვგეგმავთ. როგორ უნდა დავგეგმოთ მომავალი, როდესაც თვეში ორ-სამჯერ კანონმდებლობაში ცვლილებები შედის. გასაგებია, რომ განვითარებადი ქვეყანა ვართ, მაგრამ თუ სწრაფი განვითარება გვინდა, ამ თვალსაზრისით, გარკვეულ ხარჯი უნდა გავიღოთ. ეს იგივეა, ფეხბურთის სათამაშოდ გახვიდეთ მოედანზე და მსაჯმა მეორე ტაიმში თამაშის წესები შეგიცვალოთ.

მეწარმემ როგორ გავაკეთო 5-6 წლიანი გათვლა, თუ არ ვიცი, თამაში როგორი წესებით მომიწევს? აქ რედაქციულ ცვლილებებზე კი არ არის ლაპარაკი, არამედ - ძირეულზე, თუნდაც ისეთზე, რომელიც ახლა მზადდება. კარგია, რომ დღგ-სთან დაკავშირებით პროექტი გამოგვიქვეყნეს, მაგრამ არ ვიცით, კიდევ რა ცვლილებები შევა იმ პროექტში, რომელსაც პარლამენტი 27-28 დეკემბერს მიიღებს. კი, ცვლილებების მიმართულებას დაახლოებით ვხედავთ, მაგრამ ,,ეშმაკი დეტალებშია~. შეიძლება, ისეთი რამ ჩააკვეხონ, რომელიც მანამდე არ განხილულა. 

- ხელისუფლება ამბობს, რომ მათი პრიორიტეტი ბიზნესთან პარტნიორული ურთიერთობაა, თქვენ თუ ხედავთ ასეთ ურთიერთობას? 

- მე პარტნიორულ ურთიერთობას ვხედავ მსხვილ ბიზნესთან. საშუალო და მცირე ბიზნესთან მსგავსი რამ არ ჩანს. ყველა ცვლილება, რომელიც საგადასახადო კოდექსში, ან თუნდაც სხვა კანონმდებლობაში შედის, მსხვილი ბიზნესის ინტერესებს იცავს. 

მაგალითად, მოგების გადასახადის ,,ესტონური მოდელი~ ავიღოთ (აქ გამოვრიცხოთ ფინანსური ინსტიტუტები _ ბანკები, სადაზღვევო კომპანიები თუ სხვები ,,ესტონურ მოდელზე~ არ გადასულან), განაკვეთების თვალსაზრისით არაფერი შეცვლილა. თითქოს ერთი მხრივ კარგია, რომ პირი მოგების გადასახადს მაშინ იხდის, როდესაც დივიდენდს სახლში წაიღებს. წვრილი ბიზნესი მსხვილი ბიზნესისგან იმით განსხვავდება, რომ თუ მეწარმემ მთელი მოგება სახლში არ წაიღო, ცხოვრება გაუჭირდება, ვინაიდან მას სხვა შემოსავალი არ აქვს. მსხვილი ბიზნესის მფლობელებს კი ამის საშუალება აქვთ, მიღებულიც არის, რომ ფინანსური მოგების დიდი ნაწილი საწარმოში დარჩეს და კომპანიის შემდგომ ზრდას მოემსახუროს, ანუ მთელი მოგება არ განაწილდეს. გამოდის, რომ დაბეგვრის თვალსაზრისით, წვრილი ბიზნესისთვის, მინიმუმ, არაფერი შეცვლილა, შეღავათი მსხვილმა ბიზნესმა მიიღო, მას მანამდე მთელი მოგება ებეგრებოდა, ახლა მხოლოდ ის ნაწილი ებეგრება, რომელსაც სახლში წაიღებს. 

- მაშინ, მოგების გადასახადთან დაკავშირებით, ყველასთვის ხელსაყრელი ცვლილება როგორი უნდა ყოფილიყო? 

- მოგების გადასახადი საერთოდ არ გვჭირდება, ეს გადასახადი უნდა გაუქმდეს. არსებობს საშემოსავლო გადასახადი და ნებისმიერი პირი, რომელიც ფიზიკურ პირზე განაცემებს აკეთებს, მას საშემოსავლო გადასახადით დაბეგრავს. ჩვენ ხომ სინამდვილეში მოგების გადასახადი არ გვაქვს, ეს არის განაცემებზე, ანუ დანახარჯებზე გადასახადი. ამ თვისებით ეს უფრო არაპირდაპირი გადასახადია და უფრო ახლოს არის დღგ-სთან. ამიტომ მოგების გადასახადი საერთოდ უნდა გაუქმებულიყო და ეს ტვირთი საშემოსავლო გადასახადზე გადასულიყო. თუმცა, აქვე მინდა ვთქვა, რომ საშემოსავლო გადასახადის განაკვეთი ძალიან მაღალი გვაქვს. საქართველოს პირობებისთვის 20-პროცენტიანი განაკვეთი ძალიან მაღალია. გადასახადის განაკვეთებს, ხშირად, ევროპულ განაკვეთებს ვადარებთ. მაშინ, მოდი ესეც შევადაროთ _ ევროკავშირის ქვეყნებში მშპ ერთ სულ მოსახლეზე წელიწადში, საშუალოდ, 35 40 ათასი დოლარია. საქართველოში იგივე მაჩვენებელი 3500-4000 დოლარის ფარგლებში მერყეობს, ანუ 10-ჯერ ნაკლებია. თუ ადამიანს აქვს 40 ათასი დოლარის შემოსავალი, მას შეუძლია 20 ათასი დოლარის გადასახადის გადახდა და დარჩენილი თანხით სხვა მოთხოვნილებების დაკმაყოფილება. ხოლო როდესაც ადამიანის შემოსავალი 4 ათასია, ეს თანხა პირველადი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებისთვისაც კი არ ყოფნის, აქედან დაახლოებით 30 პროცენტს რომ წაართმევ, ეს ნიშნავს, რომ ის ადამიანი შიმშილით სიკვდილისთვის გყავს განწირული. ამიტომ არის ამდენი პრობლემა, ამდენი გაჭირვებული. ყველაზე სწრაფად ის ქვეყნები ვითარდებიან, სადაც გადასახადები დაბალია. 20-30 წლის წინ დუბაი უდაბნოში აშენებული რაღაც წარმონაქმნი იყო და დღეს როგორია, ვხედავთ. იგივე ლას-ვეგასი, ატლანტიკ-სიტი... ჩვენ სწრაფი განვითარება გვჭირდება, თუ სწრაფად არ ვვითარდებით, ეს იმას ნიშნავს, რომ საერთოდ არ ვვითარდებით. 

დღეს მშპ-ის მიმართ საგადასახადო ტვირთი დაახლოებით 30 პროცენტის ფარგლებშია. ეს ტვირთი უნდა განახევრდეს, ისე სწრაფ ზრდას ვერ მივაღწევთ. ვტრაბახობთ, რომ 5-პროცენტიანი ზრდა გვაქვს, ეს ნიშნავს, რომ თბილისის იზრდება 7-8 პროცენტით, ხოლო რეგიონებში ზრდა მინიმალურია, ან საერთოდ არ არის. 

- საგადასახადო ადმინისტრირების პროცესს როგორ შეაფასებთ, გადასახადების ამოღების მიმართულებით გარკვეული რეფორმები გატარდა. დღეს გადასახადების დამალვა კიდევ შესაძლებელია? 

- გადასახადების დამალვა ყოველთვის იყო და ყოვლთვის იქნება. ილუზიებში ნუ ჩავვარდებით და ნუ ვიტყვით, რომ ჩვენთან გადასახადებს აღარ მალავენ. გადასახადებს მალავენ ყველგან და ყოველთვის. რაც შეეხება ადმინისტრირების პროცესს, გარკვეული პროგრესი არის, შემოსულია ელექტრონული ადმინისტრირება, დეკლარირება. ბევრი რამ გამარტივებულია. ანგარიშ-ფაქტურებისა თუ ელექტრონული დეკლარირების პირობებში საგადასახადო ორგანოს საწარმოში მისვლა აღარ სჭირდება. იგივე სალარო აპარატების, ელექტრონული ზედნადებების, ანგარიშ-ფაქტურების მეშვეობით ანალიტიკა ბევრად უფრო მარტივია და შემოსავლების სამსახურში გადასახადის გადამხდელის შესახებ, ფაქტობრივად, ყველანაირ ინფორმაციას ფლობენ. 

მოდით ამ პროცესს სხვა კუთხით შევხედოთ. ადმინისტრირება სანქციების დაკისრებასაც გულისხმობს და სანქციები ჩვენთან ასევე ძალიან მაღალია. მართალია, გარკვეული სანქციები თანდათანობით მცირდება, მაგრამ ბიუჯეტში სანქციებიდან შემოსავალს საკმაოდ დიდი ადგილი უჭირავს. 

ასევე პრობლემაა ორაზროვანი კანონმდებლობა. ინტერპრეტაციის ძალიან ბევრი შესაძლებლობა არსებობს როგორც საგადასახადო კოდექსში, ისე მომიჯნავე კანონმდებლობაში. ხშირად საგადასახადო კოდექსში ერთი მუხლი მეორესთან წინააღმდეგობაში მოდის. ასევე ხშირად, ამა თუ იმ ნორმის ინტერპრეტაცია იცვლება მომიჯნავე კანონმდებლობაში. მაგალითად, საგადასახადო კოდექსში ძველი ტერმინი რჩება, ხოლო მეწარმეთა, ან სამოქალაქო კოდექსებში იგივე ტერმინი სხვა მნიშვნელობას იძენს. გადამხდელს ხშირად ამის იდენტიფიკაციის საშუალება არ აქვს და შარში ეხვევა. 

ერთ მაგალითს გეტყვით, კოდექსში გვაქვს მუხლი, რომელიც ამბობს, რომ ინდივიდუალური საგადასახადო შეღავათების დაწესება არის აკრძალული, თუმცა იმავე კოდექსში გვაქვს ცალკე თავი, რომელსაც „საგადასახადო შეთანხმება“ ჰქვია. ამ თავში წერია, რომ შეთანხმების მიზანია კონკრეტული გადასახადის გადამხდელისთვის საგადასახადო ვალდებულებების შემცირება. ანუ პირდაპირ ინდივიდუალურ შეღავათს აწესებს. გასაგებია, რომ იმ საგადასახადო შეთანხმებით ბევრი გადასახადის გადამხდელი სარგებლობს და ხშირ შემთხვევაში ეს ერთ-ერთი გზაა საგადასახადო ორგანოების მხრიდან უსამართლო გადაწყვეტილებების თავიდან ასაცილებლად, მაგრამ რა ვუყოთ ხსენებულ წინააღმდეგობას? 

მეორე მაგალითი _ გადასახადის განმარტებაში წერია, რომ გადასახადი ფულადი შენატანია ბიუჯეტში. ეს იმპერატიული ნორმაა და იგი გადახდის სხვა ფორმებს არ უშვებს. ამასთანავე, ამავე კოდექსში გვაქვს ნორმა, რომლის მიხედვითაც თუ გადამხდელის დავალიანება აღემატება მისი ქონების ღირებულებას, ეს ქონება პირდაპირ შეიძლება გადავიდეს სახელმწიფოს საკუთრებაში. გამოდის, რომ გადასახადი არაფულადი ფორმითაც შეიძლება იქნეს გადახდილი. ასეთი რამ, ჩემი აზრით, დაუშვებელია. 

- თქვენ აღნიშნეთ, რომ 1997 წლიდან ხართ აუდიტორი, თუმცა ამჯერად აუდიტორის ლიცენზიის გაგრძელებაზე უარი თქვით. რატომ მიიღეთ ეს გადაწყვეტილება? 

- იმ ახლად შექმნილ საბჭოში აღარ დავრეგისტრირდი იმის გამო, რომ ამ სფეროში შექმნილ რეგულაციებს არ ვეთანხმები. „სარასის“ სახით, ფაქტობრივად, პოლიციური ორგანო შეიქმნა. ჩვენთან ასეთი ტრადიციაა _ ევროკავშირს ვაბრალებთ ყველაფერ ცუდს, რაც ქვეყანაში კეთდება _ რა ვქნათ, ევროკავშირის მოთხოვნაა ასეთიო _ ვამბობთ. კი, მაგრამ, თუ ცუდ რამეებს გვთხოვს ეს ევროკავშირი, დავანებოთ მაშინ მას თავი. ევროკავშირის რეკომენდაცია იყო, შექმნილიყო დამოუკიდებელი მარეგულირებელი ორგანო. ჩვენ კი ეს ორგანო კი ფინანსთა სამინისტროს სტრუქტურულ ერთეულად ვაქციეთ. სადღაა „დამოუკიდებლობა“? და უკვე ვიტყუებით, რომ ასეთ რაღაცებს ევროკავშირი გვთხოვს. 

მე რომ მკითხოთ, არავითარი სახელმწიფო რეგულირება აუდიტორულ საქმიანობას არ ჭირდება, მაგრამ რაკი ევროკავშირი რაღაცის რეგულირებას გვთხოვს, ამას სხვაგვარად გავაკეთებდი: „სარასს“ ფინანსთა სამინისტროსაც და მთლიანად მთავრობასაც მოვაცილებდი ისევე, როგორც სხვა მარეგულირებლები არიან. მას ორ ფუნქციას დავავალებდი _ აუდიტორთა რეესტრის წარმოებას და აუდიტორული საქმიანობის ხარისხის კონტროლს. ამ რეესტრში ჩაირთვებოდა ნებისმიერი პირი, რომელიც აცხადებს, რომ ეწევა მხოლოდ აუდიტორულ და მასთან დაკავშირებულ საქმიანობას. ამ პირის დასახელების გასწვრივ რეესტრში აღნიშნული იქნებოდა, გავლილი აქვს მას ხარისხის კონტროლი თუ არა, ხოლო თუ გავლილი აქვს _ როდის; აქვს თუ არა დაზღვეული აუდიტორის პასუხისმგებლობა და თუ აქვს _ რა ზომით და ა.შ. 

ამ შემთხვევაში ხარისხის კონტროლის გავლა ცალკეული აუდიტორისთვის კონკურენტული უპირატესობა იქნებოდა, რაც მას იმავე სადაზღვევო კომპანიასთან ურთიერთობას გაუადვილებდა, რადგან ეს სადაზღვევო კომპანიისთვის აუდიტორის პროფესიონალიზმის ერთ-ერთი მაჩვენებელი იქნებოდა. თავად აუდიტორი კი დაინტერესებული იქნებოდა ხარისხის კონტროლში. მეტიც _ ის ამაში თანხასაც გადაიხდიდა, რაც „სარასის“ დაფინანსების ერთ-ერთი წყარო იქნებოდა. იმის მსგავსი, რაც აქვს, ვთქვათ, შემოსავლების სამსახურს. ჩვენ კი კონკურენტული უპირატესობა საყოველთაო ვალდებულებად ვაქციეთ. მოიტანს ეს კარგ შედეგს? - ჩემი აზრით - არა! „ოდეს ტურფა გაიაფდესო...“, ნათქვამია. 

- თქვენ ფიქრობთ, რომ ხარისხის კონტროლის გავლაც ნებაყოფლობითი უნდა იყოს? 

- ბუნებრივია, ნებაყოფლობითი უნდა იყოს. ეს ჩემთვის კონკურენტული უპირატესობაა. მე როცა ხარისხის კონტროლი მაქვს გავლილი, სადაზღვევო კომპანიასთანაც უფრო ადვილად ვლაპარაკობ, ხოლო როდესაც აუდიტორის პასუხისმგებლობას ვაზღვევ, ასევე მარტივია მოლაპარაკებების წარმართვა კლიენტებთან. გარდა ამისა, იგივე წვრილ მეწარმეს უნდა ჰქონდეს საშუალება, რომ აუდიტი ნაკლები დანახარჯით ჩაატაროს. აირჩევს ისეთ აუდიტორს, რომელსაც შეიძლება არ აქვს ხარისხის კონტროლი გავლილი, მაგრამ მის მოთხოვნას აკმაყოფილებს. ასეთი რეესტრის გაკეთება კომპანიის დარეგისტრირებისას საჯარო რეესტრშიც შეიძლება. ეს ყველაფერი კონკურენტული უპირატესობებია, მაგრამ როდესაც ჯოხით აკეთებ და საყოველთაო ვალდებულებად აცხადებ, მაშინ კონკურენცია აღარ არის. 

რაც შეეხება ამ რეფორმის სხვა მიმართულებებს _ კომპანიების 4 ზომით კატეგორიად დაყოფა და ფინანსური ანგარიშგებების გამოქვეყნების ვალდებულება... ეს კიდევ ცალკე თემა. ეს ფინანსური ანგარიშგებები, რომელსაც კომპანიები „სარასში“ წარადგენენ, ვის და რაში ჭირდება? ესეც კონკურენტული უპირატესობაა, შევქმნი რაღაც ვებგვერდს, სადაც ყველას ექნება წვდომა და გამოვაქვეყნებ ფინანსურ ანგარიშგებებს. კომპანიას ანგარიშგების გამოქვეყნების ვალდებულება არა სახელმწიფომ, არამედ შეიძლება ბირჟამ დააკისროს, სადაც მისი აქციები იყიდება; ან ბანკმა _ კრედიტის გაცემისას. განვითარების სერიოზული გეგმების მქონე კომპანიას თავად აინტერესებს საკუთარი ანგარიშგების გამოქვეყნება, რათა პოტენციურ ინვესტორს მასთან ურთიერთობა გაუადვილდეს. სახელმწიფოს ნებისმიერი კომპანიის ფინანსურ ინფორმაციაზე წვდომა ისედაც აქვს _ თუნდაც საგადასახადო ურთიერთობების ფარგლებში. 

- რეფორმის ამ ნაწილის ერთ-ერთ მიზნად კაპიტალის ბაზრის განვითარება სახელდება, ასევე ის, რომ კომპანიებს ფინანსური რესურსის მოზიდვა გაუადვილდეთ... 

- კაპიტალის ბაზრის განვითარებას კონკურენციის გაფართოება ჭირდება და არა მისი შეზღუდვა. ნებისმიერი ახალი რეგულაცია კი სწორედ შემზღუდავი შინაარსისაა და არა გამაფართოებლის. ხელისუფლება თვლის, რომ ის ბიზნესმენზე უფრო ჭკვიანია მისი ბიზნესის გადაწყვეტაში და მან უკეთესად იცის, რა სჭირდება ბიზნესს, ვიდრე თავად ბიზნესმენმა. ასეთ ქვეყანაში, რომელსაც საბჭოთა კავშირი ერქვა, უკვე ვცხოვრობდით და პირადად მე არ მომწონდა! სწორედ მაშინ წყვეტდა სახელმწიფო, ვის რა ბიზნესი, როგორ ეკეთებინა. ვიღებდით ასეთ შედეგს, თუ თოხის ყიდვა გინდოდა, თბილისში უნდა ჩამოსულიყავი, ვინაიდან თბილისში თოხზე მოთხოვნა ნაკლები იყო, ხოლო თბილისსა და სოფელს თოხი ერთნაირი რაოდენობით მიეწოდებოდა. ხოლო თუ პიჯაკის ყიდვა გინდოდა, სოფლის მაღაზიაში უნდა მისულიყავი, ვინაიდან იქ პიჯაკზე მეტად თოხი სჭირდებოდათ. ,,ჭკვიანი~ სახელმწიფოს პირობებში უკვე ვიცხოვრე და იქ დაბრუნების სურვილი არ მაქვს. 

- ისევ საწარმოთა ამ ზომით კატეგორიებს რომ დავუბრუნდეთ, ხელისუფლებამ სექტემბრის ბოლოს მეოთხე კატეგორიის ბიზნესისთვის ანგარიშგების ახალი წესით წარდგენის ვადა გადაავადა, რასაც არაერთგვაროვანი შეფასებები მოჰყვა. თქვენ როგორ აფასებთ ამ საკითხს? ფინანსთა მინისტრმა ეს გადაწყვეტილება უკვე გამოაცხადა. 

- კანონში ცვლილება არ შესულა და მხოლოდ ფინანსთა მინისტრის გადაწყვეტილება კანონს ვერ შეცვლის. იმედი მაქვს, რომ ოდესმე ამ კანონში ცვლილებას შეიტანენ და მას უკუქცევით ძალას მიანიჭებენ, მაგრამ დღეისათვის, ყველა, ვისაც ფინანსური ანგარიშგება არ წარუდგენია, კანონდამრღვევია. 

ჯერ ერთი, ამაზე ლაპარაკი 25 სექტემბერს რატომ დაიწყეს, როცა ვადის ამოწურვამდე ერთი კვირა რჩებოდა? თავიდანვე რატომ ვერ მიხვდნენ, რომ წვრილი საწარმოებისთვის ეს ზედმეტი ხარჯი იყო? კომპანიას, რომელსაც 20, ან 50 ათასი ლარის ბრუნვა აქვს, რაში სჭირდება დამატებითი ხარჯის გაწევა? გასაგებია, რომ წვრილმა საწარმოებმა თავისი აღრიცხვა უნდა მოაწესრიგონ, მაგრამ მე დიდი ეჭვი მეპარება, ამგვარი „მოწესრიგება“ მაღალი ხარისხის იყოს. მათ უბრალოდ სცადეს მორგება ამ ანგარიშგების ფორმაზე, ხოლო ვისაც ანგარიშგება მოწესრიგებული არ ჰქონდა, არც მომავალში ექნება, სანამ არ მიხვდება, რომ მოწესრიგებული აღრიცხვა მისი პირადი ინტერესია და არა სხვისი, მათ შორის, ხელისუფლებისა. 

ანგარიშგების მომზადებაზე სავალდებულო მოთხოვნა არც ერთი კატეგორიის საწარმოსთვის არ უნდა იყოს. ამ ზღვა ინფორმაციაში, რომელიც ხელისუფლებასთან მიდის, ვინ ერკვევა, ან თუ ერკვევა, რაში იყენებს? მეორე მხრივ, ამ ინფორმაციის დასამუშავებლად ვქმნით დამატებით ბიუროკრატიულ სტრუქტურას, თითქოს ქვეყანაში ბიუროკრატია გვაკლდეს. 

სავალდებულო აუდიტის პერიოდი უკვე გავლილი გვაქვს და მან კარგი შედეგები არ მოიტანა. 90-იანი წლების ბოლოსა და 2000-იანი წლების დასაწყისში მოგების გადასახადის წლიურ დეკლარაციაზე აუდიტორული დასკვნა სავალდებულო იყო. ეს იყო 10-ლარიანი დასკვნები, ხოლო ასეთი დასკვნების გამცემი აუდიტორები თავს იმისთვისაც კი არ იწუხებდნენ, რომ ეს დასკვნა თითოეული კლიენტისთვის ცალ-ცალკე ამოებეჭდათ. ერთი შაბლონი ჰქონდათ, ათასჯერ გადაქსეროქსებული და პასტით აწერდნენ კომპანიის დასახელებას. 

იმ პერიოდში მე ვიყავი ერთ-ერთი, ვინც სავალდებულო აუდიტის გაუქმებას ითხოვდა. მიუხედავად იმისა, რომ აუდიტორი ვიყავი და აუდიტის სავალდებულოობა ჩემთვის კარგი უნდა ყოფილიყო. ბაზარზე გზა ხარისხობრივი თვისებებით უნდა გაიკვლიო და არა _ გადაქსეროქსებული დასკვნებით და სულელური შტამპებით. ჩემი ხელმოწერით ასეთ დასკვნას ვერ ნახავთ და ჩემი დასკვნები მაინცდამაინც საპირველაპრილო არ ყოფილა. ისევ აქამდე მივალთ და გული ძალიან მწყდება. 

- ბოლო პერიოდში ქვეყანაში პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების კლება აღინიშნება. იმავდროულად, ხელისუფლებისგან გვესმის, რომ საუკეთესო საინვესტიციო გარემო გვაქვს და ამაზე საერთაშორისო რეიტინგებიც მიუთითებს. თქვენი აზრით რატომ არ ინტერესდებიან უცხოელი ინვესტორები საქართველოთი? 

- ქვეყანაში არასტაბილური გარემოა, როგორც პოლიტიკური, ისე ეკონომიკური თვალსაზრისით. ეკონომიკურ არასტაბილურობაზე უკვე ვისაუბრეთ. ბიზნესის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ხარჯვითი ელემენტი არის გადასახადი. თუ მან არ იცის, გრძელვადიან პერსპექტივაში ეს გადასახადი როდის რამდენი უნდა გადაიხადოს, ბუნებრივია მას ბიზნესის საკეთებლად გარისკვა არ უნდა. ასევე არსებობს საშინაო და საგარეო პოლიტიკური რისკები. ქვეყანას თანმიმდევრული ეკონომიკური პოლიტიკა არ გააჩნია. წარამარა იცვლება მთავრობა და ქვეყნის განვითარების მიმართულებები. ამასთანავე გვაქვს ტერიტორიული პრობლემები, რუსეთთან თითქმის საომარ მდგომარეობაში ვიმყოფებით, ესეც რისკებია. 

მეორე საკითხია, როდესაც გარეთ დავეძებთ ინვესტორებს და ვცდილობთ მათ სხვადასხვა შეღავათი მივცეთ, საკუთარ ინვესტორებს რას ვერჩით? 

- ჩვენ ადგილობრივი მსხვილი ინვესტორი ბევრი გვყავს? 

- ინვესტორი მაინც და მაინც მსხვილი უნდა იყოს? მე რომ 10-20 ათასიან კომპანიას ვაფუძნებ, ეს ინვესტიცია არ არის? საქართველოს ბაზარი არ არის ისეთი დიდი, რომ მილიარდიანი ინვესტიციები ერთბაშად აითვისოს. საინვესტიციო გარემო მაშინ იქნება კარგი, როდესაც სომეხი და აზერბაიჯანელი თავის ქვეყანაში შეკოწიწებულ 5 ათას ლარს საქართველოში დააბანდებს. თორემ მსხვილ ბიზნესს საინვესტიციო გარემო სულ არ აინტერესებს, ის თავის გზას ყველგან პოულობს. მისთვის ადვილია ადგილობრივ ხელისუფლებებთან გარიგება და თავისი ინვესტიციის დაცვა. მთავარია წვრილი მეწარმე, აქტიური ადამიანი უცხოეთში რომ გარბის, მას მისცე საშუალება, რომ თანხა აქ დააბანდოს, ეს არის მნიშვნელოვანი ინვესტიცია. ეს არის დოვლათის შემქმნელი ინვესტიცია. ჩვენ კი რას ვაკეთებთ? - უცხოეთის მოქალაქე ქართველებს საქართველოში მიწის ყიდვას ვუკრძალავთ და თან მოვუწოდებთ, რომ სამშობლოში დაბრუნდნენ. ვის ვატყუებთ? 

მცირე და საშუალო ბიზნესის ხელშეწყობის კუთხით სახელმწიფო სხვადასხვა პროექტს ახორციელებს, ეს მექანიზმი ეფექტიანი არ არის? 

აღნიშნული პროექტები ხელშემწყობია იმ პირებისთვის, რომლებსაც სახელისუფლებო სტრუქტურებთან კონტაქტები აქვთ. ვისაც ეს კონტაქტები არ აქვს, შეიძლება 1000 შეტანილი პროექტიდან 2 დაფინანსდეს. მე რა ინფორმაციაც მაქვს, უამრავი ხალხი ვიცი, რომელსაც თუნდაც ჩემი წარმოდგენით, ძალიან კარგი პროექტი ჰქონდა, მაგრამ დაფინანსება ვერ მიიღეს. 

გარდა ამისა, მეორე საკითხია, სახელმწიფო უნდა აკეთებდეს ამას თუ არა. ჩემი აზრით, არ უნდა აკეთებდეს. სახელმწიფოს საკუთარი ფული არ აქვს. ის ფული, რომელსაც სახელმწიფო მცირე ბიზნესს სთავაზობს, ამავე ბიზნესიდან აქვს ამოღებული. თუმცა, ამავე ბიზნესიდან 1000 ლარს თუ იღებს, უკან მხოლოდ 100 ლარს აბრუნებს. დანარჩენი 900 ბიუროკრატიის შენახვას სჭირდება. ჩვენ თუ მცირე ბიზნესის განვითარება გვინდა, მცირე ბიზნესს ფული უნდა დავუტოვოთ და ის თავად გადაწყვეტს, როგორ და რა სჭირდება. ბიზნესი რისკიანი საქმეა, ამ ადამიანებს შეცდომის დაშვების უფლება უნდა ჰქონდეთ. გადაწყვეტილებების მიღებისას, ან პრიორიტეტების განსაზღვრისას სახელმწიფო შეცდომას თუ უშვებს, ამ შეცდომაზე პასუხს მთელი ქვეყანა აგებს. ხოლო თუ ბიზნესი უშვებს შეცდომას, ამაზე პასუხისმგებლობა მხოლოდ მას ეკისრება. ჩვენ ეს გამოვლილი გვაქვს, როდესაც ხელისუფლების სულელურ გადაწყვეტილებებზე პასუხს მთელი ქვეყანა ვაგებდით და დღესაც ვაგებთ. ნებისმიერმა მეწარმემ იცის, რომ არასტაბილურ გარემოში ბიზნესის დივერსიფიკაცია უნდა გააკეთოს, გახსნას რამდენიმე კომპანია და სხვადასხვა მიმართულება ერთმანეთში არ აურიოს, რათა ერთი კომპანიის რისკი მეორეს არ შეეხოს. ქვეყნის მასშტაბით რატომ არ ვაკეთებთ ამ დივერსიფიკაციას, ყველაფერი ხელისუფლებამ რატომ უნდა გადაგვიწყვიტოს? 

- ინტერვიუს ბოლოს, ჩვენს ტრადიციულ კითხვას დავსვამ: თავისუფალ დროს რას აკეთებთ, რა არის თქვენი ინტერესის სფერო? 

- აქ ბანალური პასუხი მექნება, ან ვკითხულობ, ან კომპიუტერში ვეძებ რაღაცას. თუ მაქვს დრო, მეგობრებთან და ოჯახთან ერთად ვატარებ. 

ესაუბრა მაკა ხარაზიშვილი