მინი დოსიე

ნოდარ ჩინჩალაძე – დაიბადა 1964 წლის 31 მარტს, ზესტაფონში. 

განათლება

1970-1978 – ზესტაფონის საჯარო სკოლა; 

1978-1981 – ვ. კომაროვის სახელობის თბილისის ფიზიკა-მათემატიკური სკოლა; 

1981-1989 – თბილისის ივანე ჯავახიშვილის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, ფიზიკის ფაკულტეტი, ინფორმატიკა და მართვის სისტემების სპეციალობით. 

სამუშაო გამოცდილება  

1989-1993 – ბოლნისის რაიონის სოფელ თამარისის საჯარო სკოლა, ფიზიკა-მათემატიკისა და ინფორმატიკის მასწავლებელი; 

1993-1995 – საქართველოს კონტროლის პალატა, კვალიფიკაციის ამაღლების დეპარტამენტის უფროსი ინსპექტორი; 

1995-დან – სხვადასხვა ბიზნეს საქმიანობა; 

1996-2006 – კომპიუტერული ტექნოლოგიების ცენტრი „მზიური“; 

1999-დან – ავეჯის მასალების ბიზნესი; 

2008-დან – შპს „იმერი-7“, დამფუძნებელი და პარტნიორი; 

2014-დან – საჯარო ლექციები „საქართველოს უნივერსიტეტში“ 

უცხო ენები

ინგლისური, რუსული. 

ჰყავს მეუღლე და ორი შვილი.

– ბატონო ნოდარ, სანამ დღევანდელ ბიზნესამდე მოხვიდოდით რა გზა გამოიარეთ? 

– ჯერ კომაროვის სკოლა, შემდეგ კი უნივერსიტეტის ფიზიკის ფაკულტეტი დავამთავრე, მიკროპროცესორული სისტემების სპეციალობით. ბიზნესზე არ ვფიქრობდი მაშინ, ჩემი სპეციალობით ვაპირებდი მუშაობას და ცხოვრებას. თუმცა, 90-ანი წლების გაჭირვებამ აქეთ მიბიძგა. 

– თქვენი პირველი სამსახური რა იყო? 

– ბოლნისის რაიონის დაბა თამარისის სკოლის დირექტორი მისულა უნივერსიტეტში, ფიზიკის ფაკულტეტის დეკანატში და იქ უთხოვია, მასწავლებელი არ გვყავს და იქნებ ვინმე მირჩიოთო. დამიკავშირდნენ. დავთანხმდი და 1989-დან 1993 წლამდე თამარისის სკოლაში ვასწავლიდი ფიზიკას, მათემატიკას, ინფორმატიკას. შემდეგ უკვე კონტროლის პალატაში ვიმუშავე 2 წელი. 

– კონტროლის პალატაში როგორ აღმოჩნდით? 

– მაშინ კონტროლის პალატის ხელმძღვანელად რეზო შავიშვილი დაინიშნა. წესიერი ადამიანი იყო და კარგი ხალხის შემოკრება უნდოდა. ეგ უწყება იმისთვის შექმნა, რომ ბიუჯეტის ფული არ გაიფლანგოს. მეც ამ მოტივით აღმოვჩნდი სიაში. ტესტირება გავიარე და ამიყვანეს. რაღაც პერიოდის მერე მივხვდი, რომ რეალურ საქმეს ვერ ვაკეთებდი. 

– ფორმალურად არსებობდა სამსახური? 

– ფუნქციას ვერ ასრულებდა. მოკვლეული მასალები პროკურატურის თაროებზე იდებოდა და მხოლოდ ზოგიერთს ეძლეოდა მსვლელობა, როგორც ჩანდა, ვიღაცის ინტერესის მიხედვით. 

– კონტროლის პალატიდან წამოსვლის შემდეგ დაიწყეთ ბიზნესი? 

– ჩემს ძმასთან ერთად დავიწყე რაღაც ბიზნესებში მონაწილეობა. ბევრი რამე ვცადეთ ყიდვა-გაყიდვაში. 

– გქონდათ წარმატება თუ ზარალზე წახვედით? 

– ზარალზე არ წავსულვართ, რადგან ოჯახს ვინახავდით და ასე თუ ისე ვცხოვრობდით. სერიოზულ წარმატებასაც ვერ დავარქმევთ. უფრო სწავლის პერიოდი იყო, ვიდრე საქმის განვითარების. საბოლოოდ, ნელ-ნელა როგორღაც მოვახერხეთ საქმის აწყობა. 

რაც შეეხება დღევანდელ საქმიანობას, ასეთი ბიზნესი მეგობართან ერთად დავიწყეთ, მერე რაღაც გაუგებრობა მოხდა და გავიყავით. ახლა ჩემს ძმებთან ერთად ვაკეთებ ამ საქმეს. 

– კონფლიქტი გქონდათ? 

– კონფლიქტი და ჩხუბი არ ყოფილა, გაუგებრობა მოხდა. მშვიდობიანად გავიყავით – მოდი რადგან ერთად ვერ ვმუშაობთ, შენ შენთვის, მე ჩემთვისო. 

იმ ჩემმა მეგობარმა რამდენიმე წელი იმუშავა ამ საქმეზე და მერე საერთოდ შეეშვა. ჩვენ დავრჩით ოთხნი – სამი ძმა ვართ და ერთი ჩემი მამიდაშვილია. 

– ოთხმა დააფუძნეთ „იმერი-7“? 

– იურიდიულად „იმერი-7“ პირადად მე დავაფუძნე. მანამდე ინდმეწარმის ფორმით ვფუნქციონირებდით. ჩემმა მეორე ძმამ კიდევ ერთი კომპანია დააფუძნა. საბოლოო ჯამში რამდენიმე ფირმაა, რომელიც ერთ საქმეს აკეთებს. 

– კომპანია „იმერი-7“ როდიდან არსებობს? 

– 2008 წლიდან. 

– რამდენიმე კომპანია გაქვთ, თუმცა, ძირითადი საქმიანობა ავეჯს უკავშირდება? 

– ერთი საქმიანობაა, ავეჯის მიმართულება. ოღონდ, თვითონ ეს სეგმენტიც საკმაოდ ტევადია. „შურუპიდან“ დაწყებული მერქან-ბურბუშელოვანი ფილების ჩათვლით, ყველანაირი მასალა გვაქვს. 

– ძირითადად მასალები შემოგაქვთ თუ ადგილზე წარმოებაც გაქვთ? 

– მასალები შემოგვაქვს, დანადგარები გვაქვს, ვუმზადებთ კლიენტებს მათი მოთხოვნის მიხედვით, იმათ მიაქვთ და ადგილზე აწყობენ. ეს იყო ჩვენი საქმიანობა. ბოლო ორი-სამი წელია ავეჯის წარმოებაც დავიწყეთ, რბილი ავეჯიდან დაწყებული სამზარეულოს ავეჯის ჩათვლით. 

– განვითარების მანძილზე რა პრობლემებს აწყდებოდით? 

– ძნელია ჩამოთვლა. გარედან მთავარი ხელისშემშლელი ხელისუფლებაა, იყო კორუფცია თუ სხვა ზემოქმედება ჩვენზე, ან ჩვენს კონკურენტებზე შეღავათის მიცემა, ასევე მოუწესრიგებელი და ძნელად პროგნოზირებადი გარემო. შიგნიდან ჩვენი გამოუცდელობა, მართვის სირთულეები, კადრების კვალიფიკაცია და სხვა. 

ყველა ეტაპი საკმაოდ მძიმედ გავიარეთ. წარმატებისთვის ადვილად და სწრაფად არ მიგვიღწევია. 

– სიტყვამ მოიტანა, დღევანდელმა მთავრობამ საბანკო რეგულაციებით ხალხს გაურთულა სესხის აღება, რომ ვალებში არ ჩაეფლონო. რეგულაციებთან დაკავშირებით თქვენი პოზიცია როგორია? 

– ეგ პრინციპულად არასწორია. სამწუხაროდ, არც პარლამენტარები და არც მთავრობის წევრები არ ფიქრობენ, რამდენად სწორია ასეთი რეგულაციები ადამიანის თავისუფლებასთან მიმართებაში. ადამიანი არა მარტო უნდა იყოს თავისუფალი, არამედ პასუხისმგებელიც უნდა იყოს თავის ქცევაზე. არავინ არის ვალდებული ის დააზღვიოს. აიღო ვალი და არ გაისტუმრა? თვითონ უნდა აგოს პასუხი და არა მე. როდესაც ერთს უზღუდავ სესხის აღებას, რომ რამე სისულელე არ ჩაიდინოს და ვთქვათ კაზინოში არ წააგოს ის ფული, იმავდროულად შენ უზღუდავ სესხის აღებას იმასაც, ვინც ფულს პასუხისმგებლობით გამოიყენებდა და თავის ცხოვრებას აიწყობდა. 

– თქვენ რამე პრობლემები შეგიქმნათ ამ რეგულაციებმა? 

– პრობლემები არ შეგვქმნია, რადგან შეზღუდვა 100 000 ლარამდე სესხზეა და ჩვენ გაცილებით მეტი გვაქვს. თან რეგულაცია კერძო პირებს ეხებოდა და არა კომპანიებს. როგორც კერძო პირს, სესხი არც მქონია. უბრალოდ ხაზს ვუსვამ, რომ ამ (და სხვა მსგავსი) რეგულაციის თავად იდეა, კონცეფცია არის არასწორი. 

– რაც ბიზნესში ხართ, რამდენიმე ხელისუფლება გამოიცვალა. საკუთარი ფინანსების ნაკლებობის გარდა სხვა რა სირთულეები გამოიარეთ? 

– დღესაც კი, ზოგჯერ, ამბობენ, რომ შევარდნაძის დრო სჯობდაო. მაშინ მოვიდოდა რევიზია და გეუბნებოდა, ბრუნვა გქონდა დავუშვათ, 100 000 ლარი, 2000 ლარი უნდა გადაიხადო ჯარიმა, აქედან 1000 მე, 1000 ბიუჯეტსო. არ გაწვალებდნენ ბევრს, პირდაპირ მოთხოვნა ჰქონდათ, მოდი არ შეგამოწმებ, შენ თვითონ ნახე 1000 ლარის შესაბამისი დარღვევა, რომ ბიუჯეტში შეიტანო და ამდენივე მე მომცეო. „შემოწმებაც“ 1-2 კვირაში მთავრდებოდა. 

ჩვენ, შევარდნაძის დროსაც კი „თეთრად“ ვმუშაობდით (რამდენადაც ეს იმ დროში იყო შესაძლებელი) და ამის გამო გვექმნებოდა ხოლმე პრობლემები. მაგალითად: საბაჟოზე ტვირთი რომ შემოგვქონდა, მებაჟეები არ იყვნენ კმაყოფილი ინვოისით, გვეუბნებოდნენ – ნაკლები ფასი ჩაწერეთ ინვოისში, ნაკლების გადახდა მოგიწევთ – ნაწილს ჩვენ მოგვცემ და ნაწილიც თქვენ დაგრჩებათო. 

სააკაშვილის დროს ეს კორუფციული სისტემა აღმოფხვრეს, რაც ჩემთვის ხელსაყრელი იყო. კორუფციის აღმოფხვრის გარდა განბაჟების პროცესიც ძალიან დაჩქარდა და ბევრი დადებითი ნაბიჯი გადაიდგა. 

თუმცა, არის მეორე მხარეც, რაც სამწუხაროდ ამის პარალელურად თუ მერე აკეთეს: ადამიანების დაშინება, დაშანტაჟება, შეკერილი საქმეები და ა. შ. ეს ყველამ იცოდა, ამიტომ როცა დაგიბარებდნენ „ნაციონალური მოძრაობის“ ოფისში და მოითხოვდნენ ფულის შეწირვას მათთვის, უკვე მზად იყავი, რომ რაღაც უნდა გადაგეხადა. 

– მოგიწიათ ფულის მიცემა? 

– კი. ჩვენ შევეცადეთ, რაც შეიძლებოდა მინიმუმით გამოვსულიყავით. საერთოდ რომ არ გადაგვეხადა, ალბათ ვერ ვიარსებებდით. არ ვიცი, ამას რა ჰქვია – რეკეტი? ტკბილი სიტყვით გეუბნებიან და სანამ ასე გელაპარაკებიან, ჯობია მისცე, თუ არ გინდა საერთოდ დაკარგო ყველაფერი. 

– საქმიანობაში რამე ხარვეზი გიპოვნეს და „თვალის დახუჭვაში“ მოგთხოვეს თანხა? 

– ხარვეზი რა შუაშია, არჩევნებისთვის გვჭირდება და დაგვეხმარეთო. 

– რამდენი მოგთხოვეს? 

– ვიცი, რომ დიდ კომპანიებს გაცილებით მეტს სთხოვდნენ. ჩვენ მაგალითად 20 000-მდე მოგვთხოვეს ერთ-ერთი არჩევნებისთვის, შევევაჭრეთ და 7000-ში გამოვედით. 

ძალიან ცუდად ვგრძნობდი თავს. ისიც კი ვიფიქრე, საერთოდ არ მივცე-მეთქი, მაგრამ, როცა აწყობილი საქმე გაქვს, ამდენი ხალხი მუშაობს, უცებ უნდა დაინგრეს ეს ყველაფერი?! – ძნელია ამაზე წასვლა. ჯობია გადაიხადო, ვიდრე აწყობილი საქმე დაანგრიო. 

– შემდეგი ხელისუფლების პერიოდში? 

– შემდეგი ხელისუფლების პირობებში ეგეთი რამე არ ყოფილა, რაც რა თქმა უნდა ამ ხელისუფლების პლუსია. თუმცა, ამ ხელისუფლების პერიოდში, განსაკუთრებით ბოლო 2 წლის განმავლობაში უამრავი მავნე რეგულაცია შემოვიდა. თავს იმით იმართლებენ, ევროპაშიც ასეაო. ძალიან საკამათოა ეს არგუმენტი. ევროპაში რომ ასეა, ევროპის ქვეყნების საშუალო წლიური ზრდა არის 1-1,5%. საქართველოსთვის კი ასეთი ტემპით ზრდა დამღუპველია, მუდმივად სიღარიბეში დარჩენას ნიშნავს. უნდა გვესმოდეს, რომ იქ ერთ სულ მოსახლეზე 40 000 დოლარია შემოსავალი, ჩვენთან 4 000. ათჯერ წინ არიან ჩვენზე. 

იმ რეგულაციებს კი არ უნდა მივბაძოთ, რომელიც 40000-დოლარიან ქვეყანას აქვს, არამედ იმას, რომელიც ამ ქვეყანას ჰქონდა, როცა ერთ სულ მოსახლეზე შემოსავალი ჩვენ მსგავსად, 4000 დოლარი იყო. 

– სადაც ჭარბი რეგულაციებია, იქ შედეგებიც არასახარბიელოა. 

– სოციალიზმი გულისხმობს ეკონომიკის სრულად რეგულირებას, რაც გასაგებია რასაც იწვევს. უამრავი მაგალითია, თუ დანახვა უნდა ადამიანს. ავიღოთ სოციალიზმის ერთ-ერთი ბოლო მაგალითი – ვენესუელა, 30 წლის წინ სამხრეთ ამერიკაში ყველაზე მდიდარი ქვეყანა იყო. მერე სოციალიზმი მოუნდათ და აქვთ კიდეც სოციალიზმი. რეგულაციების მავნებლობა იმდენად ცალსახაა, რომ შეუძლებელია გონიერმა ადამიანმა ვერ დაინახოს. 

ბევრისგან გამიგია – სოციალიზმი ძალიან კარგი იყო, უბრალოდ, პრაქტიკაში ვერ იმუშავაო. სინამდვილეში, სოციალიზმი ყველაზე უზნეო სისტემაა. კარგად თუ დაუკვირდები, სოციალიზმი არის მონათმფლობელური საზოგადოების ერთ-ერთი სახე, სადაც გაბატონებული მმართველი კლასები, გაჭირვებულთა დახმარების მოტივით, ლეგალურად ძარცვავენ ყველაზე წარმატებულ ადამიანებს. თანაც, დახმარების მოტივი, მხოლოდ მოტივად რჩება და გაჭირვებულებს რეალურად არავინ ეხმარება. 

წარმატებულის ძარცვა კი რას ნიშნავს? – თუ ადამიანი წარმატებისთვის გაძარცვე, ის აღარ შეეცდება იყოს წარმატებული, ანუ აღარ შეეცდება რაიმეს გაკეთებას და განვითარებას. 

რეალურად, როდესაც გაქვს იმის განცდა, რომ შენ საქმეს აკეთებ და ვიღაცა უსაქმურები შენი შრომის შედეგს გართმევენ ან უბრალოდ ხელს გიშლიან, ძალიან ცუდი მომენტია არა მარტო შენთვის, არამედ ყველასთვის. 

ზოგადად, ყოველი დამატებითი რეგულაცია, ამცირებს მოტივაციას. მოტივაციის შემცირების გამო ნაკლები საქმე კეთდება ქვეყანაში, ანუ ნაკლები ქარხანა შენდება, ნაკლები მოსავალი მოჰყავთ, ნაკლები ადამიანი ცდილობს ისწავლოს საქმის კეთება! საერთო ჯამში კი ვღარიბდებით მთელი ქვეყანა. 

– პრაგმატული თვალსაზრისით რომ შევადაროთ, ახლა უკეთესია ბიზნესის კეთება თუ მაშინ, როცა ხარკი მოგთხოვეს? 

– რთული საკითხია. ხარკი ძალიან უსიამოვნო მომენტი იყო, ნამდვილად. თუმცა ახლანდელს რომ შევეხოთ, აქაც გვაქვს პრობლემები, ოღონდ უკვე ლეგალიზებული. მაგალითად – რასაც ამათ საპენსიო რეფორმა დაარქვეს, გულისხმობს თანხის დაგროვებას 2+2+2 პრინციპით. შევხედოთ ამას სამი პოზიციიდან: 

1 – ვისთვისაც ეს გროვდება. დავუშვათ დღეს ხელფასიდან 20 ლარს ატოვებინებენ და სანაცვლოდ 30 წლის მერე 200 ლარს პირდებიან. 30 წლის მერე 200 ლარით იყიდის კი იმდენს, რასაც დღეს 20 ლარით (16 ლარით) იყიდდა? ვინ იძლევა ამის გარანტიას? 

2 – მეწარმეებს ცალსახად არ აწყობთ, რადგან 2%-ით სახელფასო ხარჯი გაეზარდათ. რა მნიშვნელობა აქვს რა დაერქმევა, სამუშაო ადგილის ფასი იზრდება, რაც ნიშნავს რომ ან ყოველი 100 კაციდან 2 უნდა გაათავისუფლოს, ან ხელფასები შეამციროს 2%-ით, ან საბოლოო პროდუქტის ფასი გაზარდონ. 

3 – დაგროვებითი პენსია 20-30 წლის შემდეგ სახელმწიფოს დააყენებს ფისკალური პრობლემების წინაშე, რადგან ახლავე ცხადია, რომ საკმარისი ფული ამ ფონდში ვერ მოგროვდება (ნაწილი, თუ მთლიანად არა, გაიფლანგება) და მერე საიდანღაც ხომ უნდა მოიტანონ პენსიების გასაცემად? 

ძნელია თქმა, რომელი უარესია, წინა მთავრობის ქმედებები, თუ დღევანდელის: ის იყო ფულის შეწერვა, ხოლო ეს არის ლეგალიზებული ყაჩაღობა. 

– საპენსიო ფონდში შესული თანხა დღემდე დეპოზიტზე დევს ბანკში და არავითარ დიდ შემოსავლიან პროექტებში არ არის დაბანდებული. 

– კი. და თუ კერძო პირს აწყობს ბანკში დეპოზიტზე ფულის დადება, თავად ვერ გააკეთებს ამას? ამასთან, სახელმწიფოს საერთოდ რა უფლება აქვს დააბანდოს ფული კომერციულ (ანუ რისკიან) პროექტებში? როდის აქეთ არის სახელმწიფო კარგი ბიზნეს-მენეჯერი? ერთი სიტყვით, ეს საპენსიო რეფორმა უნდა გაჩერდეს და იმედია საკონსტიტუციო სასამართლო მიიღებს მაგ გადაწყვეტილებას. 

ეს და სხვა მრავალი უგუნური ქმედება ბიზნესგარემოს აუარესებს. ყველამ უნდა ვთქვათ, რომ გვინდა არა ისეთი ბიზნესგარემო, რაც ახლა არის გამდიდრებულ ქვეყნებში, არამედ ისეთი გარემო, რაც მათ ჰქონდათ მანამდე, სანამ გამდიდრდებოდნენ. უნდა გავიაროთ ის გზა, რაც გაიარა გერმანიამ, შვედეთმა თუ ნებისმიერმა მდიდარმა ქვეყანამ. თან, ჩვენ, მათთან შედარებით, გვაქვს ერთი უპირატესობა, რომლის გამოყენებაც შეგვიძლია. როდესაც მაგალითად, შვედებმა მე-19 საუკუნეში დაიწყეს რეფორმები, მათ თითქმის არანაირი მაგალითი არ ჰქონდათ, მარტო ინგლისის გამოცდილება ჰქონდათ წინ. ჩვენ კი შეგვიძლია მათი შეცდომები დავინახოთ, გავითვალისწინოთ და რასაც ევროპის განვითარებულმა ქვეყნებმა 100 წელი მოანდომეს, ჩვენ 10 წელში გავიაროთ. მაგრამ რა შედეგს მივიღებთ, თუ იმას, რაც სწორად გააკეთეს, არ გავაკეთებთ და რაც შეეშალათ, იმას გადმოვიღებთ? 

– თქვენ ფირმაზე გკითხავთ – რამდენი ადამიანია თქვენთან დასაქმებული? წეღან თქვით, რომ ბიზნესს რომ დავანებო თავი, ბევრი ადამიანი დარჩება უმუშევარიო. 

– საერთო ჯამში დაახლოებით 200 თანამშრომელია. 

– კომპანიის ბრუნვა და ზრდის ტენდენცია როგორია? 

– იზრდება კი ჩემი კომპანია? ლარებში გამოსახული, კი, იზრდება. მაგრამ, რეალურად ვიზრდებით? შარშანდელი და შარშანწინდელი რომ დავთვალე, ლარებში ოდნავ მეტია ბრუნვა, მაგრამ, დოლარში გადაყვანილი? შეუძლებელია ზუსტი შედეგის დანახვა – წარმოიდგინეთ, რითიც ზომავ, არასტაბილურია. როგორ გინდა ორი რაღაცის სიგრძე შეადარო ერთმანეთს და ტენდენცია დაინახო, როცა თავად სახაზავის ზომა მუდამ იცვლება? არასტაბილური ლარი დიდი პრობლემაა. 

– არსებობს მოსაზრება, რომ ლარი არ იყოს ქვეყანაში ერთადერთი საგადამხდელო საშუალება. 

– კი, არსებობს ეგეთი მოსაზრება, რომ საგადამხდელო საშუალებების არჩევა უნდა შეიძლებოდეს შეუზღუდავად. ამ შემთხვევაში, როდესაც იქნება კონკურენცია ვალუტებს შორის, ლარიც კი შეიძლება სტაბილური იყოს. თუ არ იქნება საგადამხდელო საშუალება სანდო, ადამიანები მას არ აირჩევენ და საერთოდ დაკარგავს ფუნქციას. ამიტომ, სახელმწიფო შეეცდება, რომ მისი ფული სანდო იყოს, ანუ შეიძლება გვქონდეს მყარი ვალუტა. 

არსებობს სხვა მეთოდიც, მაგალითად, ლარი იყოს „მიბმული“ დოლარზე ან ევროზე. 

არის აგრეთვე ლარის ოქროზე „მიბმის“ ვარიანტიც. 

შეგვიძლია პირდაპირ დოლარზე ან ევროზე გადავიდეთ. მაგალითად, მონტენეგრო რომ გამოეყო სერბეთს, გერმანული მარკა აიღო საგადამხდელო საშუალებად, შემდეგ კი პირდაპირ ევროზე გადავიდა. მიუხედავად იმისა, რომ არ არის არც ევროზონის და არც ევროკავშირის წევრი, ამაში ხელი არავის შეუშლია მათთვის. შესაბამისად არც ეროვნული ბანკი აქვს, არც სავალუტო საბჭო, საერთოდ არ უდგას ეს პრობლემა. შეიძლება ყველაზე სწორი ეგ არის. რად გვინდა შევინახოთ ამხელა სტრუქტურა ეროვნული ბანკის სახით, რომელიც იმის მაგივრად, რომ მდგომარეობას შველოდეს, პირიქით, ამძიმებს? კანონით ეროვნულ ბანკს ინფლაციის კონტროლი ევალება, თუმცა სანამ 7% არ გახდა მისი მაჩვენებელი, მანამდე არ მიუღია რაიმე ზომა მის შესაჩერებლად, პირიქით, ზრდიდა ფულის მასას. 

გასაგებია, მთლად „მყარი“ დოლარიც არ არის. შედარებისთვის: 1995 წლის 100 დოლარი უდრის ახლანდელ 164 დოლარს. მაგრამ მაშინდელი 100 ლარი ახლანდელ 380 ლარს შეესაბამება. თითქმის 4-ჯერ გაუფასურდა ლარი. 

– თქვენ ბიზნესს დავუბრუნდეთ – რა მდგომარეობაა კონკურენციის მხრივ იმ სეგმენტზე, სადაც თქვენ საქმიანობთ? 

– ჩვენი საქონელი საშუალო და მაღალი სეგმენტისთვისაა. რა ავეჯიც შემოდის ქართულ ბაზარზე, მათ შორის ჩვენის ხარისხი უკეთესია.

თუმცა, ზოგიერთი მიმართულებით გვაქვს პრობლემებიც, რომელთა გამოსწორებასაც ვცდილობთ. 

– ბაზარზე მაღალია კონკურენციაა? 

– საკმაოდ. ძნელია იპოვნო ისეთი რამე, რაზეც მოთხოვნა არსებობს და მიწოდება არა. ყოველ შემთხვევაში ჩვენ არ ვაკლებთ მცდელობას, რომ ვიპოვოთ ახალი ნიშა ჩვენ სეგმენტში, რამაც შეიძლება იმუშაოს. 

– დიდი მოთამაშეები ბევრია ბაზარზე? 

– 5-6 კომპანიაა, ვისაც მზა ავეჯი შემოაქვს. თუმცა, ისინი მაინც მხოლოდ ყიდვა-გაყიდვით არიან დაკავებული. ვისაც მთელი ციკლი აქვს, მასალებიც შემოაქვს და ამზადებს კიდეც, ასეთი ალბათ 3-4 მსხვილი კომპანიაა. შედარებით პატარა ფირმები კი ბევრია. 

– ძირითადად რომელი ქვეყნებიდან შემოგაქვთ ან მასალები, ან მზა ავეჯი? 

– მასალებს გააჩნია. პირველი ჩვენი პარტნიორი თურქეთი იყო. ახლაც დიდი წილი მასზე მოდის. დანარჩენი შემოგვაქვს ჩინეთიდან, მალაიზიიდან, იტალიიდან, ესპანეთიდან და სხვა ქვეყნებიდან. მანქანა-დანადგარები გერმანიიდან მოგვაქვს. 

– რუსული პროდუქცია არ გაქვთ? 

– გვაქვს, თუმცა ძალიან ცოტაა საერთო რაოდენობაში. 

– პირობითად რომ დავყოთ, თქვენ ბიზნესში რა წილი უჭირავს მასალების და მზა ავეჯის შემოტანას და აქ ავეჯის დამზადებას? 

– მასალების წილი შეადგენს ჩვენი იმპორტის 80-90%, დანარჩენი მოდის მზა ავეჯზე. შემოტანილი მასალები მთლიანად ადგილზე მუშავდება, ნაწილი – ჩვენ მიერ, ნაწილი – ჩვენი მყიდველების მიერ (ცხადია იწარმოება ავეჯი). 

– ადგილზე წარმოებასა და მზა ავეჯის ჩამოტანას შორის რა თანაფარდობაა – შესაძლოა აქ წარმოებას არც აქვს მეტი სარგებელი, ვიდრე პირდაპირ მზა ავეჯი რომ ჩამოიტანოთ და გაყიდოთ? 

– ჩვენ მაგას ვითვლით ყოველ კონკრეტულ ავეჯზე. როცა მიმწოდებელი მთავაზობს რაღაც ფასად, ვანგარიშობ, აქ წარმოება რა დამიჯდება. 

– არის შემთხვევა, როცა აქ წარმოება უფრო მომგებიანია? 

– რა თქმა უნდა. 

– ბოლო წლებში ამუშავდა სახელმწიფო პროგრამები ადგილობრივი წარმოების მხარდასაჭერად, მაგალითად, „აწარმოე საქართველოში“ და ა.შ. თქვენი აზრით, ასეთი პროგრამები რეალურად ეხმარება ეკონომიკის განვითარებას? 

– სინამდვილეში, ეგეთი „ხელშემწყობი“ პროგრამები მხოლოდ იმისთვის არის, რომ რაც შეიძლება მეტი ფული გაიფლანგოს და თან პოპულისტურად. რეალურად ის ფული საიდან მოდის? – მოქალაქეების მიერ გადახდილი გადასახადებია. ბიუჯეტის ფულს აძლევენ ისეთ სარისკო საქმეებისთვის, რომლებსაც ბანკები არ აფინანსებენ. ბანკები რატომ არ აფინანსებენ? არ არის სანდო და იმიტომ. ანუ სახელმწიფო ფულს აძლევს ისეთ რამეში, რაც თავისთავად სანდო არ არის, ანუ ის ფული უმეტესად დაიკარგება. 

– არის მოსაზრება, რომ საქართველოში უსამართლოდ ძვირია კრედიტი. 

– უსამართლოდ ძვირი კრედიტი არ არსებობს. კრედიტი უნდა ღირდეს იმდენი, რა ფასსაც ბაზარი დაადგენს. რადგან ლარში მეტი რისკია, უფრო ძვირი ღირს. ალბათ კიდევ უფრო ძვირიც უნდა ღირდეს, იმდენად არასანდო ვალუტაა, სამწუხაროდ. ის, რომ ბანკთაშორის ბირჟაზე ეროვნული ბანკი რეფინანსირების სესხებს იძლევა, ეგ ინარჩუნებს კრედიტის დაბალ განაკვეთს. ეგ რომ მოიხსნას, მაშინ კომერციული ბანკი გადავა რესურსის კომერციულ მოზიდვაზე. რამდენადაც აიღებს მოსახლეობიდან დეპოზიტებს, იმის მიხედვით გასცემს სესხებსაც. რეალურად ეგ არის ბანკის ფუნქცია და არა ის, რომ სახელმწიფომ მისცეს მას „იაფი რესურსი“. ბანკმა ბაზარზე რესურსი უნდა შეიძინოს რამდენადაც შეუძლია იაფად და გაყიდოს რამდენადაც შეუძლია ძვირად, შეძენასა და გაყიდვას შორის განსხვავებით კი უნდა დაფაროს თავისი ხარჯებიც და მოგებაც დარჩეს. რადგან რესურსების შეძენის და გაყიდვის დროს მას უწევს სხვა ბანკებთან კონკურენცია, ფასების ე. წ. გაბერვა ვერ მოხდება და იქნება ის, რასაც დაადგენს ბაზარი მიმდინარე ვითარებაში. 

– თქვენი პროდუქციის მომხმარებლები ვინ არიან? 

– კერძო პირებიც და ორგანიზაციებიც. მაგალითად, ადამიანები ყიდულობენ სახლისთვის, ან კომპანიები ოფისებისთვის. სახელმწიფო ორგანიზაციებთანაც გვითანამშრომლია. სახელმწიფო ტენდერებში პრინციპულად არ ვმონაწილეობთ. წლების წინ გვქონდა ერთი მცდელობა და „ატკატზე“ გადაგვიკრეს სიტყვა. ამის შემდეგ აღარც გვიცდია. 

– თქვენი აზრით, მთავარი ხელისშემშლელი რა არის ბიზნესისთვის დღეს, რაც შეუძლია ხელისუფლებამ გამოასწოროს, რომ უკეთესი ბიზნეს-გარემო შეიქმნას? 

– ბევრი რამ, ჩამოწერილიც მაქვს ჩემთვის მათი ნაწილი, თუმცა ეს ხელისუფლება მაგის გამკეთებელი არ არის: გადასახადები უნდა შემცირდეს, მიუხედავად იმისა რომ არ არის ძალიან მაღალი, კიდევ მეტად შემცირებაა საჭირო; ბიუროკრატია უნდა შემცირდეს 5-ჯერ მაინც; სამართალწარმოების სისტემა უნდა გაიმართოს – იგულისხმება საჩივრის შეტანა, მოკვლევა, სასამართლო და აღსრულება. წლები კი არ უნდა გრძელდებოდეს, შედეგის მიღება დღეების საქმე უნდა იყოს. როდესაც ფაქტის დადგენა პრობლემა არ არის, რატომ უნდა გაგრძელდეს დიდხანს? რადგან მოსამართლეს უამრავი საქმე აქვს? ბიუროკრატია უნდა შემცირდეს, თუმცა, მოსამართლეების რაოდენობა უნდა გაიზარდოს (კერძო არბიტრაჟებსაც ვგულისხმობ). ზოგადად, სახელმწიფო არ უნდა ჩაერიოს იმ საქმეში, რომელიც ბუნებით მისი საქმე არ არის. ბევრი რამე მთლიანად უნდა გადავიდეს კერძო სექტორში. 

– მაგალითად? 

– მაგალითად, სახელმწიფო საერთოდ არ უნდა ერეოდეს განათლებაში, ჯანდაცვაში, სპორტში, კულტურაში და სხვა. სახელმწიფოს საქმე მხოლოდ უსაფრთხოების უზრუნველყოფაა (ადამიანების ძალადობისგან დაცვა, კრიმინალების ალაგმვა და საგარეო საფრთხეების განეიტრალება). 

– ოპონენტები გეტყვიან, რომ მკაცრი რეგულაციები თუ არ იქნება, რომელიმე ბოროტი მეწარმე ისე დაიწყებს ბუნებრივი რესურსების ათვისებას, რაც გამოიწვევს ეკოლოგიურ კატასტროფას. 

– ეგ არის არგუმენტი, რომელიც ძალიან მარტივად გაბათილდება, თუკი ადამიანი დაფიქრდება. ხომ ვთქვით, რომ სამართალწარმოების სისტემა უნდა იყოს კარგად გამართული? დავუშვათ ვინმემ გააკეთა ქიმიური ქარხანა და არ შეიძინა სპეციალური ფილტრები, რომელიც 100 000 ლარი დაუჯდებოდა. შესაბამისად იქიდან გამოჟონა მომწამვლელმა ნივთიერებამ და მე დამაზიანა. მე შემაქვს სარჩელი და კომპანია მინაზღაურებს ზიანს სრულად (სამართალწარმოების სისტემა უნდა იყოს კარგად გამართული!). დავუშვათ ეს ანაზღაურება მას დაუჯდა 10 000 ლარი. როგორ ფიქრობთ, ეს კომპანია საბოლოო ჯამში ფინანსურად მოგებული დარჩება? – ვერ დარჩება, რადგან იგივე ზიანისთვის სხვებიც უჩივლებენ და ყველასთვის მოუწევს კომპენსაციის მიცემა. საბოლოო ჯამში შეიძლება მილიონი დაუჯდეს ის, რაზეც 100 000 დაზოგა. ანუ, ნებისმიერი კომპანია, რომელიც გამართული სამართალწარმოების სისტემის პირობებში მუშაობს, აუცილებლად გაითვალისწინებს ამას, ფილტრებსაც დააყენებს და სტანდარტების დაცვასაც უზრუნველყოფს. 

რეგულაციების ხარჯზე შედეგი არ მიიღწევა, ისევე, როგორც სავალდებულო ტექდათვალიერებით ავტომობილების გაუმჯობესება არ მოხდება. 

მკაცრი რეგულაციები საქმეს არ შველის. საქმეს შველის ადამიანებისთვის იმის თქმა, რომ შენ ხარ პასუხისმგებელი შენს ქმედებაზე. თუ ვინმეს ზიანს მიაყენებ, სასამართლო აუცილებლად დაგავალდებულებს შესაბამისად ანაზღაურებას და მოგიწევს გადახდა. ასეთ შემთხვევაში ყველა ეცდება, რომ მანქანაც გამართული ჰქონდეს, ქარხანაც და საერთოდ, თავისი ქმედებით ზიანი არავის მიაყენოს. 

– თუ გაქვთ რამე დავა და სასამართლო სისტემის უკამაყოფილო თუ ხართ? 

– სასამართლოსთან თითქმის არ მქონია შეხება, ერთი შემთხვევა მქონდა მხოლოდ: რამდენიმე წლის წინ რეგულაცია შემოვიდა გარემოში მავნე ნივთიერების გაფრქვევაზე. ჩემთან მოვიდნენ და მაჩვენე საბუთი, რომ თქვენს წარმოებას მავნე გაფრქვევა არ აქვსო. ვეუბნები, ჩემთან ყველა დანადგარი არის ელექტრო, არაფერს აფრქვევს-მეთქი. არა, საბუთები მაინც უნდა გქონდესო და დამიწერეს ჯარიმა, 500 ლარი. მაგ საქმეზე ვიყავი სასამართლოში. საბუთები თუ გაქვს, გააფრქვიე რამდენიც გინდა. ეს შემთხვევა აჩვენებს, თუ როგორ „უწყობს ხელს“ რეგულაცია გარემოს დაცვას. 

– სასამართლო მოიგეთ? 

– მოსამართლეს ავუხსენი საქმის ვითარება. იმ სამსახურის წარმომადგენლებმა კიდევ, მაინც უნდა ჰქონდეს საბუთებიო. როცა მე ვუთხარი, დაწყებული მაქვს საბუთების მოწესრიგების საქმე მეთქი, მომცა რაღაც ვადა დასრულებისთვის. ანუ ჯარიმა არ გადამახდევინეს. ეს ალბათ მოგებად უნდა ჩაითვალოს. 

– არიან ბიზნესმენები, ვინც ადგილობრივი წარმოების ხელშესაწყობად საბაჟო ტარიფების შემოღებას ითხოვენ, რომ ადგილობრივი წარმოება უპირატეს პოზიციაში იყოს და განვითარდეს. 

– ასე მას ჰგონია, ვისაც ეკონომიკა არ ესმის. ილია ჭავჭავაძეს აქვს ნათქვამი, რომ მყიდველმა უნდა იყიდოს ის, რაც იაფია ყოველგვარი შენ-ჩემობის უკითხავადო. თუ რაიმე პროდუქტს უფრო იაფად ვიღაცა აკეთებს და შენ მაინც დაიწყებ იგივეს წარმოებას პროტექციონიზმის იმედით, ეს ნიშნავს, რომ რესურსებს ფლანგავ. 

ილიას პურზე უწერია: აქ რატომ უნდა მოვიყვანოთ, როცა ოდესაში 8 კაპიკად არის ფუთი და ჩვენ კიდევ აქ 16 კაპიკი გვიჯდებაო. ხორბალი იქიდან მოვიტანოთ, სამაგიეროდ ჩვენ მიწაზე ისეთი რამე ვაწარმოოთ, რასაც უკეთ გავყიდითო. 

ბოლო დროს იყო, ცემენტის ადგილობრივი მწარმოებლები ამბობდნენ, უცხოური ცემენტის შემოტანა შეიზღუდოსო. ანუ, მომხმარებლებმა იაფად არ უნდა იყიდონ უცხოეთიდან შემოტანილი ცემენტი, ჩემგან უნდა იყიდონ ძვირადო!.. ისევ, ილია ჭავჭავაძეს რომ დავუბრუნდეთ, ამაზე ამბობს: „დღეს თითქმის ყველგან პროტექციონობის გაძლიერებას ვხედავთ, თუმცა მეცნიერებისაგან კი ანდერძაგებულია და დაწუნებული“. ანუ, მიუხედავად იმისა რომ პოლიტიკოსები ამ მეთოდს მიმართავენ, ეს სულაც არ არის მეცნიერულად გამართლებულიო, ანუ სწორი გზა არ არისო. მართალი იყო ილია. 

ცნობილ ფრანგ ეკონომისტს, ბასტიას უწერია, რომ თუ საზღვრებს ვერ კვეთს საქონელი, მერე საზღვრებს გადაკვეთს ჯარიო. ილია იზიარებდა ბასტიას ამ პოზიციას და შესანიშნავი ანალიზი აქვს გაკეთებული მსგავს პოლიტიკაზე (ბისმარკის პოლიტიკაზე აქვს გამოქვეყნებული წერილი, ასეთი პოლიტიკით გერმანია ომამდე მივაო). 

დავუკვირდეთ რას ნიშნავს პროტექციონისტული პოლიტიკა? – მე რაღაცას ვაწარმოებ და მიჯდება 10 ლარი. იმავდროულად, ვიღაცას შეუძლია ქვეყანაში იგივე პროდუქცია 5 ლარად შემოიტანოს და სახელმწიფომ შემოტანა აუკრძალა. ეს ნიშნავს, რომ მომხმარებელი იძულებული იქნება 5-ის ნაცვლად 10 ლარი გადაიხადოს ამ პროდუქტში. 

კიდევ ბევრნაირად შეიძლება ახსნა, მაგრამ თუ ადამიანს უნდა გაგება, მე მგონი გაიგებს. 

– თუმცა, საბაჟო ტარიფების მომხრეები ამბობენ, რომ ამ გზით ადგილობრივ წარმოებას შეეწყობა ხელი. 

– და ხალხი მოვატყუოთ? თუ იგივე ცემენტს უფრო იაფად ვიყიდი, დარჩენილი ფულით ხომ კიდევ რაღაცას შევიძენ? ანუ სხვა რაღაცის წარმოებას ვუწყობ ხელს. არცერთ ვარიანტში არ შეიძლება პროტექციონიზმი გამართლებული იყოს, ის უბრალოდ იცავს ადგილობრივ მწარმოებელს კონკურენციისგან. ეს კი კარგი ვერ იქნება, ასეთ დაცვას მივყავართ პროდუქტის გაძვირებისკენ და ხარისხის გაუარესებისკენ. 

– თქვენ საქმიანობაში ამ მხრივ რა მდგომარეობაა? 

– ჩვენ სეგმენტზე არავითარი შეზღუდვა არ არის იმპორტზე. 

– ადგილობრივი წარმოება უცხოურს კონკურენციას უწევს? 

– კი. 

– მაგალითად, აქაური სოფლის მეურნეობის პროდუქცია ვერ უწევს კონკურენციას თურქულს. 

– სოფლის მეურნეობა აქ ყოველთვის უფრო ძვირი დაჯდება, სანამ პატარ-პატარა მიწებია. როგორ გინდა კონკურენცია გაუწიო თოხით და ბარით იმ ფერმერებს, რომლებიც თანამედროვე ტექნიკას იყენებენ? შენ თუ თურქულ პროდუქტს საზღვარს ჩაუკეტავ, მსგავს ტექნიკას არ შემოიტან, რომ კონკურენციაში შეხვიდე, გამოდის, შენ უნდა დარჩე ამ თოხის და ბარის იმედად სამუდამოდ. 

ამიტომ, შემოტანა კი არ უნდა შეზღუდო, უნდა მიხვდე რაშია პრობლემა. პატარ-პატარა ნაკვეთები უნდა გახდეს დიდი. თუ მიწის თავისუფალ ყიდვა-გაყიდვას დაუშვებ, რაც აუცილებელია, ეს პატარ-პატარა ნაკვეთები ნელ-ნელა გადავა გამრჯე და მეურნე ადამიანის ხელში. მერე კი ის მოახერხებს, შემოტანილ პროდუქტსაც გაუწევს კონკურენციას და ექსპორტზეც გაიტანს. თორემ, როგორ შეიძლება თურქეთიდან შემოტანილმა კარტოფილმა აჯობოს ადგილობრივს, როცა შემომტანს თანხის გადახდა უხდება ტრანსპორტირებაში. პრობლემა იმაშია, რომ არასწორად გვაქვს მეურნეობა აწყობილი და არასწორად ვანაწილებთ რესურსებს. 

– მაგაზე ამბობენ, რომ თურქეთის სახელმწიფო ასუბსიდირებს თავისი სოფლის მეურნეობას და იმიტომ არის იაფი. 

– მაშინ გამოდის, რომ თურქი გადასახადის გადამხდელი მე მაძლევს საქონელს იაფად. მიიღე და შეირგე, სანამ ის ამ ჭკუაზეა, ისარგებლე მაქსიმალურად და შენ სხვა რამე აწარმოე. თოვლის ბაბუას რომ საჩუქრები მოჰქონდეს უფასოდ, ან იმაზე იაფად, ვიდრე ჩვენ დაგვიჯდება მისი წარმოება, რატომ არ უნდა გამოვართვათ? 

ამბობენ, აი, დემპინგური ფასებით ჩაძირავენ ყველაფერ ქართულს და მერე უცებ გააძვირებენო. როცა გააძვირებენ, მერე დაიწყე იგივე საქმიანობა, რა პრობლემაა? 

– თუ მიგაჩნიათ, რომ არსებობს ბიზნესის რაიმე სახეობა, რომელიც პოტენციურად მომგებიანია და საქართველოში არავინ აკეთებს? 

– მაგის განსაზღვრა წარმოუდგენელია. მაგალითად, საქართველოში კომპიუტერების აწყობა იქნებოდა თუ არა მომგებიანი? ეგ დამოკიდებულია ქვეყანაში რა ვითარება იქნება მატერიალური და ინტელექტუალური რესურსების მხრივ. დავუშვათ, ცუკერბერგი რომ საქართველოში დაბადებულიყო და ინტელექტი და ინტერნეტი იგივენაირად ჰქონოდა, აქ ვერ გააკეთებდა „ფეისბუკს“? „სკაიპი“ ესტონეთში გააკეთეს, მისი შემქმნელი რომ სხვა ქვეყანაში დაბადებულიყო და რესურსებზე წვდომა ჰქონოდა, სხვაგან ვერ გააკეთებდა? რა თქმა უნდა, გააკეთებდა. 

სანამ „სკაიპი“ შეიქმნებოდა, მანამდე შეეძლო ვინმეს წინასწარმეტყველება, რომ ესტონეთში გააკეთებდნენ? – არა, არავის შეეძლო ამის წარმოდგენა, მაგრამ გაკეთდა. ამიტომ შეუძლებელია პროგნოზები, შეუძლებელია გეგმური ეკონომიკით რამე სერიოზულად კარგი შედეგის მიღწევა. ადამიანებს თვითონ უნდა ჰქონდეთ მოტივაცია, რომ შექმნან. ჩვენთან გაკეთდება ის, რისი შესაბამისი რესურსის კონცენტრაციაც მოხდება შესაბამისად უნარიანი ადამიანის ხელში. 

– თქვენ ხომ არ ფიქრობთ რაიმე მიმართულების განვითარებას? 

– მე ბევრ სხვადასხვა ბიზნესზე მაქვს ნაფიქრი, დაწყებული პარკინგის სისტემის მოწესრიგებიდან, დამთავრებული ბიზნეს-საკონსულტაციო კომპანიით. ყველაფერი შეიძლება გააკეთო და ნებისმიერზე მაქვს ჩემი მოსაზრება. თუმცა ყველაფრის მოსწრება, რაზეც მიფიქრია, შეუძლებელია. 

– პოტენციურად მომგებიან საქმიანობაზე – ორიოდე წლის წინ ბიძინა ივანიშვილმაც თქვა, რომ სახელმწიფო შესაძლოა კანაფის მწარმოებელი გამხდარიყო და აქედან მილიონები მიეღო. 

– არ ვეთანხმები. სახელმწიფოს საქმე არ არის იმის გადაწყვეტა, თუ ვინ რა უნდა აკეთოს (თვითონ სახელმწიფომ მით უმეტეს არ უნდა აკეთოს ბიზნესი). უბრალოდ უნდა მოიხსნას ყოველგვარი შეზღუდვა და აკრძალვა კანაფზე და მერე გამოჩნდება, თუ მომგებიანია მისი კულტივაცია, გაკეთდება, თუ არა და – არა. 

რაც შეეხება იმ არგუმენტს, რომ მერე ვიღაცები თურმე მოსაწევად გამოიყენებენ, ეს ასევე არ არის სახელმწიფოს საქმე. ადამიანი სიგარეტს მოწევს, ღვინოს დალევს თუ წამალს გაიკეთებს, მისი პირადი გადასაწყვეტია და არავისი სხვისი. სხვას თუ ზიანს არ აყენებს, შენ ვინ გეკითხება? 

იმას კი არ ვამბობ, რომ კანაფის მოწევა კარგია და უნდა მოწიონ! მე ვამბობ, რომ არ შეიძლება ადამიანს აუკრძალო. არც ლოთობაა კარგი, მაგრამ ეგ ხომ არ ნიშნავს, რომ ვინც სვამს, დავაპატიმროთ და ღვინოც ავკრძალოთ? სანამ კანაფზე ეს აკრძალვები დაიწყებოდა, ის ფართოდ გამოიყენებოდა ჩვენთან: მისგან ქსოვდნენ ჭილოფებს, იყენებდნენ სახლის გადასახურად, იყენებდნენ კულინარიაში. ასევე, კანაფიდან შესაძლებელია ქაღალდის წარმოება და ბევრად უკეთესი და იაფია, ვიდრე ხისგან მიღებული ქაღალდი. ტყეების გაჩეხვის ნაცვლად კანაფის გამოყენება შეიძლება ამ მიზნით. მრავალი მიმართულებით გამოყენებადი პროდუქტია და ყველაფერი გადაყრილია წყალში, იმიტომ რომ ვიღაცები თურმე არასწორად იყენებენ. ვიღაცამ რომ კარაქის არასწორად გამოყენება დაიწყოს, კარაქი უნდა აიკრძალოს? 

– რაც შეეხება კანაფის მოყვანის ბიზნესს? 

– სავარაუდოდ კარგი ბიზნესი იქნება, ოღონდ, სახელმწიფოს ხელში არ უნდა იყოს. სახელმწიფოს ხელში არ უნდა იყოს არანაირი ქმედება, რაც მოგებაზეა ორიენტირებული. სახელმწიფო არის ერთადერთი სტრუქტურა, რომელსაც აქვს ძალადობის ლეგიტიმური უფლება, ამიტომ მთელი კონცენტრაცია იმაზე უნდა იყოს, რომ ეს ძალადობა იყოს ადეკვატური, ძალა მხოლოდ იმ შემთხვევაში უნდა გამოიყენოს, თუ ის საჭიროა სხვა დაუშვებელი ძალადობის აღსაკვეთად. ეს არის სულ მისი ფუნქცია. 

– საქართველოში უცხოური ინვესტიციები კლებულობს. თქვენი აზრით, რისი ბრალია და რა არის საჭირო, რომ უცხოელ ინვესტორს აქ თანხის ჩადება მოუნდეს? 

– საქართველომ ინვესტორს სხვა ქვეყანაზე უკეთესი პირობები უნდა შესთავაზოს. ჩვეულებრივი კონკურენციაა. რატომ უნდა ჩადოს ინვესტორმა ფული აქ და არა მაგალითად, ისეთ ქვეყნებში, როგორიც ბულგარეთი და რუმინეთია? ბულგარეთში რუსის ჯარ არ დგას, ევროპასთან უფრო ახლოს არის, ანუ აქვს გარკვეული უპირატესობები. გამოდის, ჩვენ უკეთესი გარემო უნდა შევთავაზოთ, რომ რისკის გაწევად უღირდეს ინვესტორს. რუსის ჯარის გაყვანა ამ ეტაპზე არ შეგვიძლია. ამიტომ, უნდა თქვა, კი ბატონო, ეს რისკი არსებობს, მაგრამ სამაგიეროდ, მე გადასახადები მაქვს ბევრად დაბალი, ბევრად იოლია ადმინისტრირება, ბევრად უფრო დაცულია ბიზნესი. თუ ამას მოვახერხებთ, ინვესტორიც მიიღებს საჩვენო გადაწყვეტილებას. 

– შემცირება რამ გამოიწვია? 

 

– რეგულაციებმა. რაც მეტ რეგულაციას შემოიღებ, მით ნაკლები ინვესტიცია შემოვა. ევროპაში არსებული რეგულაციების გამო სურს ბევრ ინვესტორს ფულის გატანა სხვაგან. იქ უსაფრთხოება კი დაცულია, მაგრამ, რეგულაციებს და მაღალ გადასახადებს გაურბიან. თუ შენ აქაც ბევრს დაახვედრებ, მაშინ რატომ უნდა მოვიდეს? 

– თქვენი ბიზნესის სამომავლო გეგმებზე რას იტყვით? 

– გვინდა წარმოების პროცესი უკეთ გავმართოთ, გავფართოვდეთ. დანადგარები გერმანიიდან შემოგვაქვს, რადგან ამ მიმართულებაზე გერმანია საუკეთესო მწარმოებელია. გვინდა კონკურენტუნარიანი პროდუქცია გვქონდეს და არ ვითხოვ არანაირ პროტექციონიზმს. თუ უფრო იაფად ვერ ვაწარმოებ, მაშინ ჯობია უცხოეთიდან შემოვიტანო. ჩემი ამოცანაა, უფრო იაფად ვაწარმოო, ვიდრე უცხოელი აკეთებს. 

ფილიალები გვაქვს თბილისში აქ, აღმაშენებლის ხეივნის მე-10 კმ-ზე და ერისთავის ქუჩაზე, ასევე ქუთაისში. გვინდა მაღაზიებიც დავამატოთ. არც ექსპორტზე ვიტყვით უარს, თუ იქნება ხელსაყრელი ვარიანტი. 

– ოჯახს და ბიზნესს ერთმანეთს როგორ უთავსებთ? 

– ჩემთვის ეგ განუყოფელია. 

– საქმიანობიდან გამომდინარე, ალბათ ხშირად გიწევთ მოგზაურობა. 

– მოგზაურობა ძირითადად გამოფენებზე მიწევს. უნდა ნახო სიახლეები, გაარკვიო დეტალები, უშუალოდ შეხვდე კომპანიების წარმომადგენლებს, რომ დაინახო, კიდევ რისი გაკეთება შეიძლება. 

– ოჯახის წევრები გიდგანან მხარში? 

– პრინციპში ყველა ამ საქმიანობაშია ჩართული. ჩემი ცოლი და ორივე შვილი. 

– თქვენი ჰობი რა არის და ასევე, თავისუფალ დროს რას უთმობთ? 

– ჰობი სტუდენტებთან ურთიერთობაა, ოღონდ იმ სტუდენტებთან, ვისაც რაღაცის გაგება და გააზრება უნდა. სხვა შემთხვევაში, ლექციების წაკითხვის სურვილი არც მექნებოდა. ასევე მიყვარს კითხვა, უკეთ გაგება, თუ როგორ მუშაობს სამყარო და როგორ მუშაობს ადამიანური ურთიერთობები. საღამოობით ფეხით სიარული მიყვარს, ფეხით სიარული და ფიქრი. 

ესაუბრა თემურ იობაშვილი