მინი დოსიე 

დავით კოხრეიძე დაიბადა 1967 წლის 28 მაისს, თბილისში. 

განათლება: 

1973-1984 – თბილისის №139 საჯარო სკოლა; 

1984-1989 – თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, კიბერნეტიკისა და გამოყენებითი მათემატიკის ფაკულტეტი. 

სამუშაო გამოცდილება: 

1989-1995 – გამოყენებითი მათემატიკის ინსტიტუტი, მეცნიერ-თანამშრომელი; 

1991-1995 – თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, ლექტორი; 

1995-1999 ფარმაცევტული კომპნია „გეომედი“, დამფუძნებელი და ხელმძღვანელი; 

1999-დან შპს „იმპექსფარმი“, დამფუძნებელი და დირექტორი. 

ჰყავს მეუღლე და ორი შვილი. 

უცხო ენა: რუსული, ინგლისური. 

– ბატონო დათო, თქვენ პროფესიით მათემატიკოსი ხართ, თუმცა, დიდი ხანია ფარმაცევტულ ბიზნესში საქმიანობთ. მოკლედ გვიამბეთ თქვენი განათლების შესახებ და შემდეგ უკვე საქმიანობის შესახებაც ვისაუბროთ. 

– დავიბადე თბილისში და 1984 წელს დავამთავრე 139-ე საშუალო სკოლა. პირველივე წელს ჩავაბარე უნივერსიტეტში, კიბერნეტიკისა და გამოყენებითი მათემატიკის ფაკულტეტზე. უნივერსიტეტი 1989 წელს დავამთავრე. 

– ეროვნული მოძრაობის გაძლიერების პერიოდში. 

– ის დრო იყო, როცა ჩვენ, ახალგაზრდობა უნდა გამოვსულიყავით ასპარეზზე და მაშინ დაიწყო დისიდენტობა, რასაც მოჰყვა 9 აპრილი და მერე საბჭოთა კავშირის დანგრევა. კარდინალურად შეიცვალა ჩვენი მოსაზრებები სიტუაციაზე. ყველანი ეროვნული დამოუკიდებლობის იდეით ვიყავით განმსჭვალულნი, მოიშალა სახელმწიფო სტრუქტურები.

 

აღმოჩნდა, რომ 1992-ში საბჭოთა კავშირი საერთოდ აღარ არსებობს, აღარც ის სოციალისტური გარემოა, სადაც დავიბადეთ და პრიორიტეტად მეცნიერება იყო გამოცხადებული. უნივერსიტეტი რომ დავამთავრე, მათემატიკის ინსტიტუტში ვმუშაობდი მეცნიერ-თანამშრომლად და პლუს ვკითხულობდი ლექციებს უნივერსიტეტში. 1992 წლის მერე ისე შეიცვალა გარემო, ახალგაზრდა ადამიანი, რომელსაც რაღაც პერსპექტივები მქონდა, მთლიანად სხვა სამყაროში აღმოვჩნდი. ფსიქოლოგიურად ძალიან რთული იყო. გინდოდა გაგეგრძელებინა სამეცნიერო მიმართულებით და ამ დროს აღარ არის არც დაფინანსება, არც მეცნიერება, არც არაფერი. ხედავ შენ გარშემო ხალხს სერიოზულად გაუჭირდა, მეცნიერები ყიდიან თავის აგარაკებს, მანქანებს... 

ვხედავდი, უკვე არსებული პროფესორები რა დღეში იყვნენ. არადა, მათ დონემდე მისასვლელად კიდევ 20 წელიწადი დაძაბული შრომაა საჭირო. მაშინ დავსვი კითხვა – კი მაგრამ, სწორი მიმართულებით მივდივარ? 

ვერავინ გამცა პასუხი – ვერც ნათესავებმა და ვერც ცნობილმა ადამიანებმა. 1993 წელს ველური კაპიტალიზმის ელემენტები რომ გაჩნდა, ვისაც ჭკუა მოეკითხებოდა არავინ იყო აზრზე, რა წყობა შემოვიდა და მომავალში რა იქნებოდა. 

– თან, ჯერ თბილისში, მერე ცხინვალში და აფხაზეთში ომი... 

– ომები, ხელისუფლებაში არიან ქურდები და განგსტერები. არადა, მინდოდა მეცნიერებას გავყოლოდი, მაგრამ არავითარი პერსპექტივა აღარ ჩანდა. არ ვიცოდი რა გამეკეთებინა. 

სწორედ მაშინ, ალბათ ბედისწერა იყო, არაფრიდან და მოულოდნელად ცუდად გავხდი. გამოკვლევამ აჩვენა, რომ საოპერაციო ვარ. საბჭოთა პერიოდში მედიცინა უფასო იყო, 1993 წელს კი, როცა საავადმყოფოში მოვხვდი, აღარც მედიცინა იყო უფასო და ფასითაც ვერ შოულობდი წამალს. ოპერაციის შემდეგ დაახლოებით ერთი თვე ვიწექი. ვხედავდი, რა წამალიც მჭირდება, არ არის. ექიმი მეუბნებოდა, იქნებ ვინმეს რუსეთიდან ჩამოატანინოო. ჩემს დღეში ბევრი ავადმყოფი იყო. ზოგი წამლის უქონლობის გამო კვდებოდა კიდეც. 

სწორედ მაშინ დავინტერესდი, გამოვკითხე ექიმებს, საიდან ვის და როგორ შემოჰქონდათ ესა თუ ის წამალი, რომელი მედიკამენტი რას შველის – მთელი თვე ამ კითხვებს ვუსვამდი და ვაგროვებდი ინფორმაციას. აღმოჩნდა, რომ ელემენტარული წამლებიც კი დეფიციტშია. ხალხს ნაცნობების მეშვეობით თუ ჩამოაქვთ. ამასობაში გამომწერეს და მაშინ მივიღე გადაწყვეტილება, რომ დამეწყო ერთი მხრივ კეთილშობილური საქმე, წამლის შემოტანა მეცადა. 

– ბიზნესის კუთხით ჯერ არ შეხედეთ? 

– მაშინ ვაჭრობის გარდა არაფერი ხდებოდა – თუ რამეს გააკეთებდი, ვაჭრობა უნდა ყოფილიყო. ზოგს სიგარეტი შემოჰქონდა, ზოგს ბენზინი, მანქანები. ამას დაემატა, რომ ბენზინით და სიგარეტით ვაჭრობაში ათასი ჯურის ხალხი, „წითელი“ თუ „შავი“ იყო ჩართული, მედიკამენტებში კი ინტელიგენტი ხალხი – ექიმები, ჩემნაირი მოაზროვნე ხალხია, ვისთანაც კომუნიკაცია შემიძლია. 

ამიტომ, ავირჩიე სამედიცინო დარგი და კონკრეტულად ფარმაცევტული. ფსიქოლოგიურად მძიმე გადაწყვეტილება იყო, ჩემს თავს დიდხანს ვებრძოდი, იქნებ არასწორს ვაკეთებ-მეთქი. 

პირველი ნაბიჯები „არამიანცის“ საავადმყოფოს ექიმებთან ლაპარაკით დაიწყო – ვეკითხებოდი ესა თუ ის წამალი რისთვის იყო საჭირო. გარკვეული პირველადი განათლება დამიგროვდა. მათემატიკოსობამ მომცა, რომ ნებისმიერ მიმართულებაში მოკვლევა შემიძლია, როგორ მოვიძიო წყაროები, როგორ განვვითარდე. ნელ-ნელა მოვიძიე მასალები, დავიწყე და აღმოვჩნდი წამლების ბიზნესში. 

– პირველი საქმიანობა როგორ დაიწყეთ? 

– 90-იანი წლებია, არ არსებობს საბაჟო კოდექსი, სფერო რეგულირებადი არ არის, ყველაფერი ველურად ხდება. სწორედ მაშინ, სამი ადამიანი შევიკრიბეთ, შევაგროვეთ ფული და გადავწყვიტეთ პირველი ოფიციალური და ლეგალური იმპორტის განხორციელება. წარვადგინეთ დოკუმენტები და ლიტვის რესპუბლიკიდან ჩამოვიტანეთ მედიკამენტები – ვიტამინები ამპულებში. 

– ვინც შეიკრიბეთ მეგობრები იყავით? 

– არა, თითოეულმა ჩვენგანმა როცა დავიწყეთ წამლების მოძიება, ამ დროს აღმოჩნდა, რომ ერთს უკვე აქვს ეს წამალი და გაყიდვა უნდა, მეორეს სხვა მედიკამენტი ჰქონდა... გინდა-არ გინდა, კავშირები ყალიბდება. მერე დადგა საკითხი, მოდი, თვითონ შემოვიტანოთ და უფრო იაფი დაგვიჯდებაო. 

– საწყისი თანხა დაგჭირდებოდათ. 

– საწყისი თანხა 10 000 დოლარამდე შეიკრიბა. პირველი იმპორტი თვითმფრინავით განვახორციელეთ და საქმიანობას უკვე სოლიდური ფორმა მიეცა. 

– პირველივე ოპერაციამ მოიტანა მოგება? 

– ერთ კვირაში მოხდა მედიკამენტების რეალიზაცია. ფული სწრაფად „ამოტრიალდა“. ვინც ვიყავით შეკრებილები, მოგვიანებით ვთქვით, რომ მოდი, ჩამოვაყალიბოთ კომპანიები და ამ მიმართულებით წავიდეთო. 1995 წელს პირველი ოფიციალური კომპანია, „გეომედი“ ჩამოვაყალიბე, დავიწყეთ ოფიციალურ დონეზე იმპორტის განხორციელება. „გეომედის“ დროს, ჩვენ ერთ-ერთმა პირველმა გავაკეთეთ იმ დროისთვის საუკეთესო სტილის აფთიაქი. 4 წლის მანძილზე ვსაქმიანობდით, ვისწავლეთ ორგანიზაციული თემები – როგორ გვეყიდა, შემოგვეტანა, გაგვეყიდა. 

მერე, 1999 წელს უკვე დავაარსე კომპანია „იმპექსფარმი“ თავისი ორგანიზაციული სტრუქტურით – საწყობებით, კადრებით და ა.შ. „ავერსი“ და „პეესპე“ ცოტა ადრე, 1995-96 წლებში ჩამოყალიბდნენ. რეალურად, ჩვენ ვართ ერთ-ერთი უძველესი კომპანია დღეს არსებული ფარმაცევტული კომპანიებიდან. 20 წელზე მეტს ითვლის ჩვენი ისტორია. 

– სხვა ბიზნესებში მონაწილეობთ? 

– არაფერში. რაც გადავწყვიტე, რომ ფარმაცევტული მიმართულებით წავსულიყავი, 1995 წლიდან ვარ წამლების იმპორტში, 1999 წლიდან „იმპექსფარმი“ ჩამოვაყალიბე და ვავითარებ ამ კომპანიას.

 

– თავდაპირველად ვისთან ერთადაც დაიწყეთ იმპორტი, იმ ხალხმაც საკუთარი ბიზნესი წამოიწყეს თუ შეეშვნენ ფარმაცევტულ ბიზნესს? 

– ფაქტობრივად ყველანი შეეშვნენ. არამარტო ისინი, ვისთანაც ვთანამშრომლობდი, ზოგადად, ბევრნი იყვნენ იმ პერიოდში, ვინც 90-იან წლებში საქმიანობდა და უმრავლესობა ჩამოშორდა. შეიცვალეს პროფესიაც და ბიზნესსაც დაანებეს თავი. დარჩა მხოლოდ „ავერსი“, „პეესპე“ და „ჯიპისი“. ჩვენ ვართ მეოთხე მსხვილი და ძველი კომპანია, ვინც ვინაწილებთ საქართველოს ბაზარს. მათ 25-წლიანი ისტორია აქვთ, ჩვენ 22-წლიანი. ეს ოთხივე კომპანია ქართული ბიზნესია, უცხოური დახმარების გარეშე განვითარებული. საქართველოს ბაზარზე ვინც ლიდერებია, თუნდაც საბანკო სფეროდან, ყველანი 90-იანებიდან მოდიან. ეს კომპანიებია, ვინც გაუძლო ყველა არეულობას, მთავრობების ცვლილებას, რევოლუციებს. ყველა დასაფასებელია, მათ შორის ჩემი კონკურენტებიც. 

– ფარმაცევტული ბიზნესის განვითარებაში რა ხელისშემშლელი პირობები გქონდათ? 

– ქართული ბიზნესი ძირითადად თვითკმარი რესურსით ვითარდებოდა. ყველაფერი ბიზნესმენის ნიჭზე და მარიფათზე იყო დამოკიდებული. ამიტომ, ყველა ვერ გადარჩა. საბოლოო ჯამში, კონკურენციამ უფრო მეტი გავლენა მოახდინა განვითარებაზე, ვიდრე სხვა ფაქტორებმა. ინვესტიციას არავინ გვაძლევდა, სხვა დიდ ფარმაცევტულ კომპანიებს რომ ჰკითხოთ, იმათაც ალბათ 1-2 ათასი დოლარით დაიწყეს და ნელ-ნელა შეძლეს განვითარება. 

– მოგება ალბათ ისეთივე დიდი არ იყო, როგორც მაგალითად, ბენზინის ბიზნესში. 

– 90-იან წლებში მოგების მარჟა მაღალი იყო, რადგან ბაზარზე იყო დეფიციტი, მაღალი ინფლაცია – კუპონი და რუბლი ყოველდღიურად უფასურდებოდა. არასტაბილური გარემო ყველას აიძულებდა სწორად დაეთვალა. ვიღაცები რატომ ვერ გადარჩნენ? ვერ გათვალეს. 

2000-იანი წლებიდან გარემო დასტაბილურდა, სფეროც რეგულირებადი გახდა და მედიკამენტების რეალიზაციაში მოგების მარჟაც შემცირდა.

 

– თუმცა, დღეს ხშირად გვესმის, რომ წამალი ძვირია. 

– წამალი ძვირი იქნება, რადგან მაღალტექნოლოგიური, დიდი მეცნიერული შრომით შექმნილი პროდუქტია. ქვეყანა როცა ვითარდება და ხალხს მეტი შემოსავალი უჩნდება, წამალსაც იყიდის და საკვებსაც. წამალი ვერ ეღირება იაფი. უცხოეთში მყიდველმა თითქმის არ იცის წამალი რა ღირს. დაზღვევის სისტემაზეა მიბმული ყველაფერი. სადაზღვევო კომპანია ანაზღაურებს ხარჯების 99%-ს. მიდიხარ აფთიაქში, მიგაქვს რეცეპტი, წამალს ითხოვ და გაძლევენ. შენ თავის დროზე ფულს უხდი დაზღვევას და მანდ მთავრდება ყველაფერი. 

– რადგან მედიკამენტების სიძვირეზე ვლაპარაკობთ, არის ზოგიერთი წამალი, რაც მაგალითად, მეზობელ თურქეთში უფრო იაფია, ვიდრე საქართველოში. რატომ? 

– ჩვენს სამეზობლოში – რუსეთში, სომხეთში, აზერბაიჯანში, მათ შორის თურქეთშიც წამლები არ ღირს უფრო იაფი. მაგალითად, „პარაცეტამოლი“ რომ ავიღოთ, ჩვენთან ცოტა უფრო იაფია, ვიდრე თურქეთში. მაგრამ, რა არის თურქეთში ბევრად იაფი? ეს გახლავთ ძირითადად ძვირადღირებული პროდუქტები. მათ შორის ონკოლოგიური მედიკამენტები, რომლებზეც სახელმწიფო დოტაციაა. ონკოლოგიური მიმართულების წამალი თუ ღირს დავუშვათ, 100 დოლარი, სახელმწიფო ამბობს, რომ მე 90%-იან დოტაციას ვიძლევი, რადგან ეს არის ჩვენთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი თემა და ვაფინანსებ ამ მედიკამენტს. რომ შემოაქვს იმპორტიორს, 90%-ს სახელმწიფო უნაზღაურებს, რათა საცალო ქსელში, აფთიაქში ეს წამლის ძვირი არ იყოს. 

თურქეთში ასეთ სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ტიპის წამლებზე, დაახლოებით 200-300 დასახელების მედიკამენტზე სახელმწიფო დოტაცია მოქმედებს, მათ ეს გააკეთეს საკუთარი მოქალაქეებისთვის. 

– მე რომ ჩავიდე, არ მომყიდიან? 

– ოფიციალურად ვერ შემოიტანთ, წამლის თურქული მარკირება არ არის რეგიტრირებული საქართველოში. მაგრამ, ჩვენ ვნახეთ გამოსავალი. არის ასეთი დაშვებული „ფორმა 100“. კონკრეტულად შენ თუ გჭირდება წამალი და ექიმი გამოგიწერს, შენთვის შემიძლია ის ერთი წამალი შემოვიტანო და არა სხვისთვის. შესაბამისად გაცილებით იაფი დაგიჯდება, ვიდრე იგივე წამალი, რომელიც ოფიციალურად არის დარეგისტრირებული საქართველოში. 

– დოტაციური წამლები იყიდება მხოლოდ საცალო ქსელში და არა საბითუმოში? 

– დოტაციური მედიკამენტები მხოლოდ საცალო ქსელში, კონკრეტული მომხმარებლისთვის არის განკუთვნილი. 

– ამ შემთხვევაში, გამოდის მადლობა უნდა ვუთხრათ თურქ გადასახადის გადამხდელებს, თუკი საქართველოში დოტაციურ მედიკამენტს შემოვიტანთ. 

– ასე გამოდის. კანონმდებლობა გვაძლევს საშუალებას, რომ „ფორმა 100“-ით შემოვიტანოთ წამალი. 

– რომელიმე მედიკამენტის შემთხვევაში გამორიცხავთ, რომ საქართველოში უფრო ძვირი იმიტომ ღირდეს, რადგან რეგულაციების ტვირთი აქ უფრო მაღალია? 

– არ არსებობს. ჩვენთან ლიბერალური კანონმდებლობაა. პლუს, დაშვებულია პარალელური იმპორტი ევროკავშირის ქვეყნებიდან. კონკრეტული პრეპარატის მწარმოებელ ქარხანას გერმანიაში სხვა ფასი აქვს, იტალიაში სხვა და პოლონეთშიც სხვა. ჩვენ კანონმდებლობა საშუალებას გვაძლევს, გერმანიიდან და იტალიიდან კი არა, მაგალითად, პოლონეთიდან შემოვიტანო იგივე წამალი, რომელიც 2-ჯერ იაფია, ვიდრე გერმანიაში. ამიტომ, საქართველოში წამლის ფასები რომ შევადაროთ ევროპის, ან მეზობელ ქვეყნებში არსებულ ფასებს, ყველაზე იაფი ჩვენთანაა. 

მეორე თემაა – რა არის ძვირი. მკურნალობისას როდესაც პაციენტს სჭირდება მაგალითად, „პარაცეტამოლი“, შეუძლია ყველაზე იაფი შეარჩიოს და იყიდოს. მაგრამ, პრობლემა ის არის, რომ ზუსტად იგივე შემადგენლობის მედიკამენტი, რომლის სახელი პირობითად შეიძლება იყოს „დათო“ და ღირდეს „პარაცეტამოლზე“ 2-3-ჯერ ძვირი, სწორედ ეგ გამოწეროს ექიმმა. პაციენტსაც, მკურნალობა 2-3-ჯერ უძვირდება. ეს პრობლემა რომ არსებობს, იცის ყველამ, მთავრობამაც და სექტორმაც. ექიმსა და წამლის შემომტანს შორის ხდება ცუდი გარიგება, რაც პაციენტს მკურნალობას უძვირებს. თავის მხრივ, პრობლემაა, რომ ექიმს კარგი ანაზღაურება არ აქვს. საბოლოო ჯამში, საჭიროა ჯანდაცვის სექტორის მთლიანი რეფორმა. 

– სამწუხაროდ, არაერთი ექიმია, ვინც ბავშვსაც კი უწერს ძვირადღირებულ ანტიბიოტიკს, რომელიც მკურნალობისთვის არ სჭირდება, მაგრამ ეს ექიმი წამლის გამყიდველისგან იღებს სარგებელს. 

– ეს პრობლემაა, რომელიც თუ გადაწყდება, მკურნალობა ბევრად გაიაფდება. პაციენტს უნდა ჰქონდეს არჩევანის საშუალება ერთი და იგივე შემადგენლობის წამლებს შორის იაფი ამოირჩიოს. მაგრამ, როდესაც ექიმი გინიშნავს ძვირ პრეპარატს, მიდიხარ და ყიდულობ, რადგან გჯერა ექიმის და გგონია, რომ რაც გამოგიწერა, ის აუცილებლად უკეთესია. პლუს, პრობლემაა, რომ ექიმი ნიშნავს იმაზე მეტ მედიკამენტებს, ვიდრე საჭიროა. ჯამში ეს იწვევს შენი მეტი თანხის დახარჯვას და მკურნალობა გიჯდება ძვირი.

 

– გამოდის, მედიკამენტის სიძვირეზე მეტი პრობლემა ზოგიერთი ექიმის მონდომებაშია, რომ რაც შეიძლება მეტი წამალი აყიდვინოს პაციენტს. 

– კლინიკურ ნაწილში არის რეფორმა გასატარებელი. მაგალითად, ევროპაში მიღებულია, რომ ექიმი დამინიშნავს იმავე ნივთიერების შემადგენლობის მქონე მედიკამენტს, ჯენერიკებს და არა კონკრეტული დასახელების წამალს. ამ შემთხვევაში, მივდივარ აფთიაქში და მაგალითად, „პარაცეტამოლს“ ვიყიდი – მინდა ინგლისური წარმოების „პანადოლს“ 3 ლარად, ან ვიყიდი ბელორუსული წარმოების „პარაცეტამოლს“ 30 თეთრად. ჩემი გადასაწყვეტი იქნება, სიცხეს ერთიც დამიწევს და მეორეც. მაგრამ, მე თუ მინდა, რომ მაინცდამაინც ვიყიდო ინგლისური პრეპარატი, როგორც მაგალითად, ვატარო მაინცდამაინც „აიფონი“ და არა მაგალითად, „ჰუავეი“, მაშინ ვიყიდი ძვირ მედიკამენტს. 

ამის საწინააღმდეგო არგუმენტი რა აქვთ ექიმებს? არ ვიცი, ეს ჯენერიკი, ბრენდთან მიმართებაში, არის თუ არა ისეთივე ბიოეკვივალენტობის მქონეო და სწორიც არის. ქვეყანას არა აქვს ლაბორატორია, რომელიც ხარისხს უზრუნველყოფს. ჯანდაცვის მინისტრმა გააკეთა განცხადება, რომ წლის ბოლომდე ქვეყანაში ასეთი ლაბორატორია იქნება. თუ ლაბორატორია ამუშავდა და თითოეული წამლის ხარისხი შემოწმდა, ექიმს დაევალება, რომ დანიშნოს ჯენერიკული დასახელების წამალი, ჩათვალეთ, მკურნალობის ფასი კიდევ დაიკლებს. 

თუ სახელმწიფო იკისრებს პასუხისმგებლობას, რომ ქვეყანაში შემოსული ნებისმიერი ჯენერიკული დასახელების მედიკამენტი გარანტირებულად ხარისხიანია, მაშინ ექიმს შეეძლება მისი გამოწერა. 

– დღეს ბაზარზე უკვე არსებულ მედიკამენტებს რომ დაშვებისთვის ლაბორატორიული შემოწმება დასჭირდეს, არ გამოიწვევს დეფიციტს და შემოწმებაგავლილი მედიკამენტის გაძვირებას? 

– სწორი შენიშვნაა. დღეს ბაზარზეა მაგალითად, 50 სახეობის „პარაცეტამოლი“ რეგისტრირებული, კონკურენცია ფასს ამცირებს. ბაზარზე თუ დარჩება მხოლოდ 5 სახეობა და წამალი არ იქნება საკმარისი – მიმწოდებლები მედიკამენტს გააძვირებენ. მანდ ოქროს შუალედის პოვნაა საჭირო. ასევე, ხარისხის კონტროლი თუ სახელმწიფომ თავად არ იკისრა და ბიზნესს ხარჯი გაეზარდა, ეგეც გაძვირებას შეუწყობს ხელს. ნებისმიერ შემთხვევაში, შეიძლება კონკრეტული ბრენდი გაძვირდეს, მაგრამ, მკურნალობა მაინც უფრო იაფი დაჯდება, რადგან იაფი ალტერნატივაც გაჩნდება. 

– თქვენ უკვე მესამე პოლიტიკური ხელისუფლების პირობებში საქმიანობთ. როგორ შეაფასებდით საქართველოში ბიზნსგარემოს ცვლილებას სხვადასხვა ხელისუფლების პერიოდში? 

– ყველა მმართველობამ თავისი დადებითი როლი შეასრულა. მაგალითად, ზვიად გამსახურდიას დისიდენტურმა მოძრაობამ ქვეყანას მოუტანა დამოუკიდებლობა და მსოფლიომ გაგვიცნო როგორც დამოუკიდებელი ქვეყანა. გამსახურდიას მთავრობა რომ არ ყოფილიყო, ხომ შეიძლება ბელორუსიის მსგავსად დავრჩენილიყავით? გამსახურდიას ბევრ რამეზე აკრიტიკებენ, მაგრამ მან შეასრულა მთავარი როლი, ქვეყნის დამოუკიდებლობა მისი დამსახურებაა. რა თქმა უნდა, დაუშვა შეცდომები მართვაში, სხვა პრობლემებიც იყო... 

ედუარდ შევარდნაძეს ბევრი რამის გამო აკრიტიკებენ, მაგრამ მან შექმნა სახელმწიფო ელემენტები და გლობალური იდეა, რომლითაც მსოფლიო დააინტერესა. გამსახურდიას წყალობით დაბადებულ ქვეყანას, საშუალება მისცა გაზრდილიყო. მას რომ სახელმწიფო ელემენტები არ განემტკიცებინა, დავრჩებოდით ჯაბა იოსელიანის და კიტოვანის ხელში. შევარდნაძის იდეები დღესაც მუშაობს. იგივე ბაქო-ჯეიჰანის ნავთობსადენი მისი იდეა იყო. გლობალურად გათვალა, რომ დამოუკიდებელი საქართველო თუ არ იქნებოდა საინტერესო მსოფლიოსთვის, ქვეყანას განვითარების შანსი არ ექნებოდა. პირადად ხვდებოდა ქვეყნების ლიდერებს, დაარწმუნა მსოფლიო ლიდერები, რომ ნავთობსადენი საქართველოზე გაეტარებინათ. ასე მოექცა საქართველო მსოფლიოს ინტერესში. გაიზარდა უსაფრთხოების ხარისხი და გაჩნდა პერსპექტივა. გლობალური იდეები თუ არ აქვს სახელმწიფოს, მხოლოდ წვრილი ვაჭრობით და ყიდვა-გაყიდვით ქვეყანა ვერ განვითარდება. 

მიხეილ სააკაშვილმა, სახელმწიფო ელემენტების რა საფუძველიც არსებობდა, განამტკიცა. ჩამოაყალიბა ლიბერალური ეკონომიკა. კორუფცია, `შავი ბაზარი~, ქურდები – აღკვეთა. კორუმპირებული და მაფიოზური ქვეყნიდან მან გააკეთა ევროპული მოდელის სახელმწიფო. 

რაც შეეხება უშუალოდ ბიზნესგარემოზე გავლენას, გამსახურდია მანამდე ჩამოაგდეს, სანამ ბიზნესს დავიწყებდი. შევარდნაძის დროს კორუფცია, ქურდები და კრიმინალი ავიწროებდა ბიზნესს. 

სააკაშვილის პერიოდში ყველაფერი „გათეთრდა“, მხოლოდ სახელმწიფოს უხდიდი ოფიციალურ გადასახადს.  

სააკაშვილის მმართველობის პირველი ვადა იყო წარმატებული. დამთავრდა ყაჩაღობა. პოლიცია გაკეთილშობილდა. რეფორმა ჩატარდა და ძალიან კარგად ვგრძნობდით თავს. დაიკეტა კონტრაბანდა, სწრაფად გაგვეზარდა ბრუნვა. მაგრამ, სააკაშვილის მეორე ვადაში წამოვიდა პრობლემები. 2008 წლის ომის მერე ქვეყანაში ფულის პრობლემა დადგა, გლობალური კრიზისიც დაერთო, დონორებიც ალბათ აღარ აძლევდნენ ფულს. ამიტომ, მიადგნენ ბიზნესს. 2010-11 წლები საშინელება იყო. შემოდიოდა პროკურატურა, სახელმწიფო ბიუჯეტში გადაგარიცხინებდა ფულს, თორემ დაგიჭერდა. 

– მსგავსი თანხის გადახდაც მოგიწიათ? 

– კი, ეგ ეტაპიც გავიარეთ. ალბათ, ბიზნესთან მაგ დამოკიდებულების გამო შემცირდა სააკაშვილის მხარდაჭერა ამერიკიდან. 

სააკაშვილის შემდეგ ხელისუფლებაში მოვიდა ბიძინა ივანიშვილის „ოცნება“. ამათ პლუსია, რომ ბიზნესზე წნეხი შეწყდა. ბოლო 8 წლის მანძილზე მე არ მიგრძნია წნეხი სახელმწიფოსგან. ბიზნესმა ნამდვილად ამოისუნთქა. მაგრამ, დღევანდელ ხელისუფლებას დარჩათ მტკივნეული საკითხი – სასამართლო რეფორმა არ გაატარეს. მომავალში ვინც მოვა ხელისუფლებაში, მოუწევს სასამართლო რეფორმის გატარება.

 

ყველა ხელისუფლებას ჰქონდა თავისი დადებითი და უარყოფითი მხარეები. კარგი იქნებოდა, ყველაფერი 10 წელიწადში გაგვევლო და არა 30-ში, მაგრამ, პროგრესი მაინც გვაქვს. 

– თქვენი კომპანია რამდენ აფთიაქს აერთიანებს? 

– 90 აფთიაქი მუშაობს, 10 რემონტშია. წარმოდგენილი ვართ თითქმის ყველა რაიონში, სადაც თუნდაც 50 000-იანი მოსახლეობაა. 

– თქვენი საქმიანობა მხოლოდ პროდუქციის შემოტანა-რეალიზაციაა, თუ „პეესპეს“ და „ავერსის“ მსგავსად წარმოებაც გაქვთ, ან აპირებთ?

 

– ჩვენ ვართ მხოლოდ საცალო და საბითუმო ვაჭრობაში. სხვა დამატებით მიმართულებას, მაგალითად, დაზღვევას, წარმოებას, საავადმყოფოებს არ ვგეგმავთ, რადგან ვთვლით, რომ როდესაც ექიმიც მე ვარ, წამალიც ჩემია და დაზღვევაც – ნაკლებად გენდობიან. 

– სარეალიზაციო პროდუქციაში იმპორტირებული და ადგილობრივი პროდუქციის წილი როგორ იცვლება? 

– მცირედით, მაგრამ იზრდება ადგილობრივი ნაწარმის რეალიზაცია. ამჟამად დაახლოებით 10/90-ია თანაფარდობა იმპორტის სასარგებლოდ. 

2022 წლის 1 იანვრიდან ყველა მწარმოებელი ვალდებულია გადავიდეს GMP სტანდარტზე, რაც ევროპაშია. თუ ამ სტანდარტს დააკმაყოფილებს ადგილობრივი მწარმოებელი, ჩათვალეთ, რომ იგივე ხარისხი ექნება, რაც ევროპელ მწარმოებელს აქვს. ქართულმა წარმოებამ დაიწყო რეალური განვითარება. ის აღარ არის, რაც ადრე იყო. 

– რამდენად სამართლიანია კონკურენცია ბაზრის მსხვილ და შედარებით მცირე ზომის მოთამაშეებს შორის? წინა ხელისუფლებების დროს ხშირად ისმოდა პრეტენზიები, რომ მსხვილ ქსელებს მონოპოლიები ჰქონდათ შექმნილი და არასამართლიანი კონკურენცია იყო ბაზარზე. 

– შევარდნაძის პერიოდში მთავრობა თუ შეეკვრებოდა რომელიმე ბიზნესს, სხვას აღარ გაახარებდა. გარკვეული მონოპოლიაც ჩამოყალიბდა. სააკაშვილის მმართველობის პირველ პერიოდში ამას თითქოს არ აქცევდნენ ყურადღებას, მაგრამ მეორე ვადაში სერიოზული რეფორმები ჩატარდა. ბევრი ისეთი კანონი მიიღეს, რაც ბაზარზე მონოპოლიას გამორიცხავს. 

კახა ბენდუქიძემ გააკეთა ფარმაცევტული სექტორის ძალიან მნიშვნელოვანი რეფორმა. 2010 წლიდან მოყოლებული, პირდაპირი მონოპოლია უბრალოდ აღარ არსებობს. არის საბაზრო ეკონომიკა: ვიღაცა ლიდერია და ვიღაცა არა. არის ჯანსაღი კონკურენცია, რაც ყველა მონაწილეს აიძულებს იყოს ფხიზლად, თორემ შეიძლება მარტივად გაკოტრდეს. 

– თუმცა, თქვენც არ ხართ პატარა მოთამაშე. 

– ჰო, მაგრამ, 10 წლის წინ მეც ხომ არ ვყოფილვარ დიდი საბაზრო წილის მქონე? მაშინ ბაზარზე „იმპექსფარმის“ წილი თუ 2% იყო, დღეს 10%-ია. განვითარების საშუალება რომ არ მქონოდა, ხომ ვერ გავიზრდებოდი? თემა, რომ მსხვილი მოთამაშეები დღეს ხელისუფლებასთან იყვნენ შეკრული და მცირე მოთამაშეები ამის გამო იჩაგრებოდნენ – გამორიცხულია. 

მცირე და საშუალო ბიზნესს ნაკლები ხელმისაწვდომობა აქვთ რესურსზე, როცა მსხვილ მოთამაშეებს საკუთარი რესურსი აქვთ. ამ მხრივ, მსხვილ ბიზნესთან შედარებით, შეიძლება წვრილი მოთამაშეები იჩაგრებიან. მაგრამ, ეგ კონკურენციაა. 

ასევე, თუ შედიხარ ისეთ ბაზარზე რომელიც უკვე გაჯერებულია, მაშინ ცხადია ბაზრის მსხვილ მოთამაშეებთან დაიჩაგრები. 

– ფარმაცევტული ბაზარი დღეს გაჯერებულია? 

– ვფიქრობ, არის. სამი ქსელიდან თითოს აქვს 300 აფთიაქი, ჩვენ გვაქვს 100. ამას გარდა, კიდევ უამრავი პატარა აფთიაქია. ყველა უბანშია აფთიაქები და ქვეყანაში კი მხოლოდ 4 მილიონამდე ადამიანი ცხოვრობს.

 

– საინვესტიციო მიმზიდველობა აქვს ფარმაცევტულ სფეროს? ხელისუფლებაში მოსვლისთანავე, ივანიშვილი ფარმაცევტულ ბიზნესს რომ შეხვდა, უსაყვედურა, ზედმეტად მაღალი მოგება გაქვთ და სწრაფად მდიდრდებითო. 

– რა თქმა უნდა, ბიძინას ვიღაცამ ჩასჩურჩულა, ესენი ზედმეტად მდიდრდებიანო. ამიტომ, ბიძინამ გადაწყვიტა, შეექმნა ცალკე კომპანია, რომელიც დიდ მოგებაზე არ იქნებოდა, მაგრამ დააგდებინებდა ფასებს არსებულ აფთიაქებს. „აწარმოე საქართველოში“-ს ეგიდით შექმნეს კომპანია „ჰუმანითი ჯორჯია“, რომელსაც გეგმა ჰქონდა, რომ ფასები დაეწია. დააფინანსეს 30 მილიონი ლარით. როგორც ჩანს, ინვესტორებს უთხრეს, შემოდი ფარმაცევტულ სექტორში, შენც დადე ფული, აქ იაფადაც გასესხებთო. მაგრამ, რა მოხდა? როგორც კი დაიწყეს მოძრაობა და შეეჩეხნენ რეალობას, აღმოჩნდა, რომ საქართველოს ფარმაცევტულ სექტორში არავითარი დიდი მოგება არ არის და 2 წელიწადში მოუწიათ ბაზრიდან გასვლა. 

ყველაზე კარგი მაგალითია ფინანსური მაჩვენებლების ნახვა. ჩვენს ბიზნესში 5%-ია წლიური მოგება. ვიღაცამ შეიძლება თქვას, რომ რატომ 5%, 2%-იც საკმარისიაო, მაგრამ კომპანია ხომ უნდა განვითარდეს? ჩვენ არავის შემოსვლის წინააღმდეგი არ ვართ, მაგრამ არავინ შემოვა. 

– საინვესტიციო მიმზიდველობა არ არის. 

– წლიურად 5% მოგება არ არის ის მაჩვენებელი, რაც ინვესტორს მოიზიდავს. 

– რამდენი ადამიანი მუშაობს თქვენთან და თანამშრომლებს როგორ არჩევთ? 

– ჩვენთან 1000 თანამშრომელზე მეტია. დასაქმების მხრივ 50 უმსხვილეს კომპანიაში შევდივართ. კვალიფიციური კადრების პრობლემა გვაქვს. ჩვენი ბიზნესი რეგულირებადია და განათლებით ფარმაცევტი თუ არ არის, აფთიაქში ვერ იმუშავებს. აქაც პარადოქსია. სახელმწიფო უშვებს უამრავ ექიმს, რამდენიც არ სჭირდება და არ აფინანსებს ფარმაცევტების სწავლას – არ აქვს რესურსი და ტექნიკური ბაზა. შედეგად, პროვიზორების დეფიციტია. რომ იყოს, კიდევ 500 პროვიზორს დავასაქმებდი. 

– ფარმაცევტულმა ბიზნესმა თავად რომ დაიწყოს კადრების მომზადება? 

– გამოდის, რომ უკვე სხვა, განათლების სფეროში შედიხარ. შეიძლება არც გამოირიცხოს ეგ თემა. ფაქტია, რომ ფარმაცევტების მიმართულებით განათლების სისტემა არის მოშლილი. პრობლემა გვექმნება ყველას. ვინც მოდის კურსდამთავრებული, მინიმალური განათლება რომ მაინც მივცეთ, 6 თვის მანძილზე ხელახლა ვასწავლით ჩვენ ტრენინგ-ცენტრში. ასევე პრობლემაა კადრების გადინებაც – სადაც მეტს უხდიან, იქ გადადიან. 

– დასაქმებულების საშუალო ანაზღაურება რამდენია? 

– 800 ლარია საშუალო ანაზღაურება აფთიაქში. მთლიან კომპანიაში თუ დავთვლით, საშუალო დაახლოებით 1200 ლარი გამოვა. 

– ბოლო წლებში ზოგი ბიზნესის ბრუნვა მნიშვნელოვნად შემცირდა. თქვენთან რა მდგომარეობაა? 

– სტაბილურად მზარდია. წელიწადში დაახლოებით 20%-ით ვიზრდებით. ბრუნვა 100 მილიონი ლარია წლიურად. 50 უმსხვილეს კომპანიაში ვართ შესული ბრუნვის მიხედვით. 

– წლების წინ, რამდენიმე ჯგუფის მედიკამენტები მხოლოდ რეცეპტით გაყიდვას დაექვემდებარა. მაშინ ზოგიერთმა აფთიაქმა თავისთან ექიმიც დასვა და იმას აწერინებდნენ რეცეპტებს, კანონი რომ არ დარღვეულიყო წამლის გაყიდვისას. როგორ შეაფასებდით რეცეპტების შემოღებას დღევანდელი გადასახედიდან? 

– რეცეპტების შემოღებას ვემხრობი, მაგრამ სახელმწიფომ რეფორმა დაიწყოს ბოლოდან – აფთიაქების რეგულირებით. პრობლემა შეიქმნა, რომ სოფლებში და რაიონებში ექიმებმა რეცეპტები ვერ გამოწერეს. კომპიუტერი და ინტერნეტი არ ჰქონდათ. ზოგან იმუშავა რეცეპტებმა, ზოგან არა. შედეგად, ჩავარდა რეფორმა. 

– წამლების „შავი ბაზარიც“ მომენტალურად გაჩნდა, სადაც რეცეპტის გარეშე შეიძლებოდა წამლის ყიდვა. 

– როცა არათანმიმდევრული ქმედებაა, ნებისმიერი კარგი იდეა შეიძლება ცუდად გადაიქცეს. რეფორმას მაშინ აქვს აზრი, როცა თავიდან ბოლომდე გაატარებ. დღეს არსებობს კანონი რეცეპტების შესახებ, მაგრამ, რეალურად არ მუშაობს. 

– თქვენ კომპანიას ერთპიროვნულად მართავთ. სამომავლოდ ხომ არ გეგმავთ პარტნიორის შემოყვანას? 

– ჩემი დამოკიდებულებაა, რომ საქართველოს პირობებში ჯობია კომპანიას ერთი პარტნიორი მართავდეს. ისტორიამაც გვაჩვენა, სადაც ბევრი პარტნიორი იყო, უმეტესობას პრობლემა შეექმნა. მაგალითად, „ჯიპისის“ ჰყავდა ბევრი პარტნიორი და მოუწიათ ბიზნესის გაყიდვა. „ავერსში“ და „პეესპეში“ ერთპიროვნული მართვაა და ისინიც განვითარდნენ. ერთპიროვნული მართვა გამართლებულია გადაწყვეტილებების სწრაფად მიღებისთვის. ამიტომ, არც ვაპირებ პარტნიორის შემოყვანას. 

– სახელმწიფოს სხვადასხვა პროგრამები აქვს ბიზნესის წასახალისებლად, რაც ბიუჯეტიდან დაფინანსებას გულისხმობს. როგორ შეაფასებდით – სწორია მსგავსი დახმარებები თუ პირიქით, ასეთ შემთხვევაში კონკურენცია უარესდება და მხოლოდ პრივილეგირებული ბიზნესები ნახულობენ იაფ ფულად რესურსს? 

– მე წინააღმდეგი ვიქნებოდი ხელოვნური ჩარევების. უნდა იყოს ერთნაირი მიდგომა ყველასთვის და არ შეიძლება დოტაციაზე გავუშვათ რომელიმე კომპანია. ეს უნდა იყოს უფრო პროექტების დონეზე დაფინანსება. „საპარტნიორო ფონდმა“ თავის დროზე „ჰუმანითი ჯორჯია“ 30 მილიონით დააფინანსა. ვთვლი, რომ არასწორია. მეც რომ მომეთხოვა, უნდა მოეცათ. წარმოებას აფინანსებს? მაშინ ნებისმიერმა უნდა მიიღოს. 

– ბანკებთან როგორი ურთიერთობა გაქვთ? 

– სტაბილური პორტფელი გვაქვს. ყველა ფინანსურ ინსტიტუტს უხარია ჩვენთან თანამშრომლობა. ყველა ბანკი თანახმაა ჩვენთან თანამშრომლობაზე, მთავარია მოვინდომო. 

– 2008 წლის კრიზისმა, ახლანდელმა პანდემიამ ბევრ ბიზნესს გადახდისუნარიანობა შეუმცირა. თქვენ პრობლემა ხომ არ შეგექმნათ სესხების მომსახურებაზე? 

– არა. ყოველთვის ისეთ კრედიტს ვიღებ, რაც ყველა მხრიდან გადაზღვეული მაქვს. დღესაც, რაც არ უნდა კრიზისი მოხდეს, შემიძლია კომპანია 5 წლის მანძილზე ჩემი რესურსებით შევინახო და ხელფასები გავცე. 

– პანდემიის პირობებში გარკვეული სახეობის ბიზნესებმა მეტი მოგებაც კი ნახა, თუმცა, აბსოლუტური უმეტესობა ზარალზე და გაკოტრების პირასაა. თქვენთან რა მდგომარეობაა? 

– მოგება ნახა სატელეკომუნიკაციო მიმართულებებმა, გაეზარდათ შემოსავალი. დანარჩენი მეტნაკლებად ყველას შეეხო. გარკვეულწილად ჩვენც შეგვეხო. ბრუნვა არ შეგვმცირებია, მაგრამ ტრანსპორტის გაჩერებისას 1000 თანამშრომლის ტაქსით წაყვან-წამოყვანამ ხარჯი გაგვიზარდა. ასევე, რომელიმე აფთიაქის თანამშრომელი რომ დაინფიცირდებოდა, მთლიან აფთიაქს ვკეტავდით. 

უფრო მეტი ბრუნვა გვექნებოდა, რომ არა პანდემია. 

– სახელმწიფოს რა შეუძლია რამე შეცვალოს, რაც იმ ბიზნესსაც წაადგება, სადაც მონაწილეობთ და საბოლოო ჯამში არც ქვეყანა დაზარალდება? 

– სასამართლო რეფორმაა ჩასატარებელი. ეს წაადგებოდა ბიზნესსაც და საზოგადოებასაც. დანარჩენი, ის რომ საინვესტიციო გარემო არ არის მიმზიდველი – ეგ ცალკე საკითხია. ინვესტორებს ვერ გაუგიათ, რუსეთისკენ მივდივართ თუ დასავლეთისკენ. აბა მიგვიღონ „ნატოში“ ან ევროკავშირში? ეგრევე შემოვა მილიარდები. ინვესტორს ეშინია და ერიდება აქ ინვესტირებას. 

– ბიზნესში სამომავლო გეგმები რა გაქვთ? 

– ვაპირებთ სააფთიაქო ქსელი განვავითაროთ. დღეს 100 აფთიაქი გვაქვს და გვინდა 3 წელიწადში 150 გავხადოთ. შორეულ მომავალში შეიძლება 200-მდე ავიდეთ. ასევე, ბაზრის წილი დღეს 10% გვაქვს, სამ წელიწადში ვაპირებთ 15%-მდე გავზარდოთ. 

– ოჯახსა და ბიზნესს შორის დროს როგორ ანაწილებთ? 

– ფაქტობრივად, სამსახური მეორე ოჯახია, სულ უფრო მეტ დროს ვატარებ კომპანიაში და მის განვითარებაზე ვფიქრობ. ეს პრობლემაა. მაგრამ, მე და ჩემმა მეუღლემ ფუნქციები გავინაწილეთ. შინ ის არის, გარეთ მე და ვაბალანსებთ.

 

– თავისუფალ დროს რას უთმობთ? 

– ჩათვალეთ, რომ თავისუფალი დრო არ მაქვს. ვერ ვიტყვი, რომ სადმე გავისეირნებ, წიგნს წავიკითხავ... 24 საათიდან 7-8 საათი მძინავს, დანარჩენი 16 საათი ჩემი ტვინი მუშაობს კომპანიის განვითარების მიმართულებით. ასეა უკვე 22 წელიწადი. 

– ასეთ რეჟიმში ცხოვრება არ გიჭირთ? 

– ცხოვრების რიტმად იქცა. იმასაც ვფიქრობ ხოლმე, საჭიროა კი ამდენი? ადამიანი შედიხარ ასაკში, იქნებ ჯობია დაისვენო, ქვეყანა ნახო... მაგრამ მეორე მხრივ, ისეთი „დრაივია“, კომპანიას ოჯახივით ზრდი, ხედავ წარმატებას, წინ მიდიხარ და ამას დიდი სიამოვნება მოაქვს. 24 საათი ამ რეჟიმში ვარ და სხვანაირად ვერც წარმომიდგენია. ეს არის ჩემი განტვირთვაც და ჰობიც – აქ ვიღებ სიამოვნებას.

 

ესაუბრა თემურ იობაშვილი