– ბატონო გია, სანამ თქვენ დღევანდელ საქმიანობაზე ვისაუბრებთ, გვიამბეთ რა გზა გაიარეთ დღემდე.
– დავიბადე 1960 წლის 5 დეკემბერს, ბოლნისში. სკოლაც ბოლნისში დავამთავრე და შემდეგ წავედი ჯარში. ვიმსახურე ქალაქ ლვოვში, უკრაინაში.
– როგორ გახსენდებათ ჯარის პერიოდი?
– კარგად. ჯარისკაცი ვიყავი სამშენებლო ბატალიონში, იქაც ხელმძღვანელ პოზიციაზე მომიწია ყოფნა. კორპუსებს ვაშენებდით.
– განათლებას ჯარის შემდეგ დაუბრუნდით?
– კი ბატონო. 1981 წელს ჩავაბარე პოლიტექტნიკურ უნივერსიტეტში, ე.წ. „გეპეიში“. სამშენებლო ფაკულტეტზე.
– რაც შეეხება მუშაობის დაწყებას?
– ჯერ დავიწყე მუშაობა ბოლნისში, კომუნალური წყალსადენის სამმართველოში, მთავარ ინჟინრად. შემდეგ ვიმუშავე ბოლნისის რაიონის სარემონტო-სამშენებლო კომპანიაში, მთავარ ინჟინრად. უკვე მაგის მერე გადავედი ბოლნისის სოფქიმიის დირექტორის პირველ მოადგილედ – იმ სფეროში, სადაც დღეს ვსაქმიანობ.
– უშუალოდ თქვენი ბიზნესსაქმიანობა როგორ დაიწყო?
– სოფქიმიის შემდეგ უკვე კერძო ბიზნესი წამოვიწყეთ იმავე მიმართულებით. საქმიანობა შეეხებოდა მცენარეთა დაცვის საშუალებების იმპორტს და რეალიზაციას საქართველოში. დღესაც მაგ საქმეში ვართ და წარმოვადგენთ ერთ-ერთი უმსხვილეს იმპორტიორს. გვაქვს ჩვენი ქსელი მთელი ქვეყნის მასშტაბით.
– რა სირთულეები შეგხვდათ – თავისუფალ საბაზრო სისტემას როგორ აუბით მხარი?
– მაშინ ქვეყანა იცვლებოდა, ყველა იცვლიდა პროფესიას, მასწავლებელი ხდებოდა მშენებელი, მშენებელი სხვა საქმეს სწავლობდა, არეული დრო იყო 90-იანებში. უმეტესობა კი კერძო ბიზნესში ერთვებოდა. ჩვენც მოგვიწია იმ პერიოდში რეაგირება და კერძო ბიზნესში გადართვა. მქონდა გამოცდილება სოფქიმიიდან და ბიზნესში გადავედით.
თავიდან, ჩვენმა კოლექტივმა გამოვისყიდეთ ორგანიზაცია. შემდეგ, პარტნიორებთან ერთად ჩამოვაყალიბეთ შპს „აგროჯორჯია“. ვიმუშავეთ დაახლოებით 9-10 წელიწადი. მერე მოხდა ჩვენი კომპანიის სამად გაყოფა და იმ დროიდან უცხო პარტნიორების გარეშე ვმართავ ბიზნესს. ახლა ჩემი ოჯახია კომპანიის 100%-ით დამფუძნებელი და მფლობელი, ორი ბიჭი მყავს და შვილებიც ჩართულები არიან ბიზნესის მართვაში.
– „აგროჯორჯიას“ გაყოფის შემდეგ როგორ გაგრძელდა თქვენი საქმიანობა?
– 2009 წელს გაიყო „აგროჯორჯია“. დავიშალეთ, დავიყავით ცალკე კომპანიებად. მე შევქმენი ახალი კომპანია შპს „ბორნ სოფქიმია“. იმპორტები გავინაწილეთ ყოფილმა პარტნიორებმა, დემოკრატიულად, როგორც ეკადრება მეგობრებს და სამივე დამფუძნებელმა დამოუკიდებლად დავიწყეთ საქმიანობა.
– უფრო ვრცლად რომ ვთქვათ, თქვენი კომპანიის საქმიანობა რას მოიცავს?
– ჩვენი საქმიანობაა იმპორტი, რეალიზაცია, ფერმერებთან კონსულტაციები, ღვინის ქარხნებთან კონსულტაციები და სქემების გამზადება – როგორ, როდის და რამდენჯერ უნდა შეწამლონ ვენახი, ვაწარმოებთ მონიტორინგს და კომპანია ჩართულია კლიენტებთან მომსახურებაში.
ვართ მსოფლიოს მასშტაბით 21 ქვეყნის პროდუქციის იმპორტიორი – ევროპიდან დაწყებული, აზიით გაგრძელებული. „ბორნ სოფქიმია“ ყოველწლიურად ოქროს მედლებს იღებს. ჩვენი სფეროს მიმართულებით საქართველოში ვართ პირველ სამეულში.
– განათლებასაც აძლევთ ფერმერებს?
– რა თქმა უნდა. გვაქვს წიგნები, კატალოგები, რითაც ხელმძღვანელობენ წვრილი და მსხვილი ფერმერები.
უნივერსიტეტებიდან აგვყავს აგრარული მიმართულების ფაკულტეტის წარჩინებული სტუდენტები, რომლებსაც ვამზადებთ სამთვიანი კურსით და მერე ჩვენთან ვასაქმებთ. შემდეგ ისინი ურთიერთობენ როგორც ფერმერებთან, ასევე ჩართულები არიან კომპანიის საქმიანობაში.
– დასაქმებულთა რაოდენობა რამდენია?
– დაახლოებით 70 კაცი.
– თანამშრომლების შერჩევის პრინციპი რა არის?
– პროფესიონალიზმი, გამოცდილება, პირველ რიგში პიროვნული ურთიერთობები.
– კვალიფიციური კადრების დეფიციტი თუ გაქვთ?
– კადრების დეფიციტი გვაქვს, ისევე, როგორც საქართველოში, ზოგადად კვალიფიციური აგრონომების დეფიციტია.
ბევრია უცოდინარი და უნდათ მარტივად იცხოვრონ, არ სურთ სირთულეების ისე გავლა, როგორც, პირობითად, მე დავიწყე საქმიანობა.
– რომელ უნივერსიტეტებთან ურთიერთობთ?
– აგრარულ უნივერსიტეტთან – ბენდუქიძის უნივერსიტეტთან. შერჩევა ხდება წარმატებული სტუდენტების, უნივერსიტეტის ლექტორებთან ერთად. მერე ჩვენი აგრონომები უწევენ სამთვიან სწავლებას და იქიდან ვარჩევთ ვინ დავიტოვოთ. წელს ხუთი სტუდენტი ავიყვანეთ.
– თქვენი კომპანიის ზრდის ტენდენცია როგორია?
– ყოველწლიურად, კომპანიის ბრუნვა 10-15%-ით მატულობს და შესაბამისად, იზრდება შემოსავლები. როგორც უკვე გითხარით, ამ მიმართულებაზე ჩვენი კომპანია პირველ სამეულში შედის. „ოქროს გადამხდელები“ ვართ. ტელევიზიამ გადაგვიღო, დაგვაჯილდოვეს: თანამშრომლების რაოდენობის, ბიუჯეტში გადასახადების შეტანის და სხვა კრიტერიუმების მიხედვით.
– ხშირად ისმის ხოლმე, რომ გარკვეულ პროდუქციაზე საქართველომ უნდა შეძლოს ადგილობრივი წარმოებით იმპორტირებულის ჩანაცვლება. სასუქების და პესტიციდების წარმოებაში საქართველო აქვს საშუალება, რომ ადგილობრივი წარმოებით იმპორტი გარკვეულწილად ჩაანაცვლოს?
– საქართველოში არ არის პესტიციდების წარმოება. რუსთავის აზოტი აწარმოებს სასუქს – ამონიუმის გვარჯილას. საკმაოდ დიდი შემსყიდველები ვართ, დაახლოებით მესამე ადგილზე ვართ ყველაზე მსხვილ შემსყიდველებს შორის. რაც რუსთავს არ აქვს, ის სასუქები სხვა ქვეყნებიდან შემოგვაქვს.
– თქვენ საკმაოდ დიდი ქსელი გაქვთ. სულ რამდენ სერვისცენტრს აერთიანებს „ბორნ სოფქიმია“?
– ჩვენ გვაქვს ფერმერთა მომსახურების 16 სერვისცენტრი. მათ შორის ორია თბილისში, ასევე გვაქვს ზუგდიდში, ქუთაისში, ხაშურში, კახეთში, ბოლნისში და ა.შ. დღემდე არ გვაქვს აჭარაში და ვაპირებთ მანდაც ავაშენოთ. ყველა სერვისცენტრის შენობა ჩვენი საკუთრებაა, არ ვქირაობთ.
– სახელმწიფო როგორ ურთიერთობს თქვენს ქსელთან?
– ქსელი მთლიანად ჩვენია, კერძოა. დაქვემდებარებულები ვართ სოფლის მეურნეობის სამინისტროსთან, ზედამხედველობას გვიწევს სურსათის უვნებლობის სამსახური.
– ზოგჯერ ფერმერებისგან ისმის პრეტენზიები – პესტიციდები და სასუქი უხარისხოაო. შემოტანილი პროდუქციის კონტროლი ხდება?
– რა თქმა უნდა, შემოწმება ხდება. სურსათის უვნებლობის სამსახური, რეალიზაციის დროს შერჩევითობით იღებს ნიმუშებს სერვისცენტრებში, როგორც ჩვენთან, ასევე სხვებთან. შემდეგ ხდება ამ ნიმუშების შემოწმება დამოუკიდებელი ლაბორატორია მულტიტესტში. ღმერთმა არ ქნას, ხარისხში რამე დარღვევა იყოს, ძალიან დიდი ჯარიმებია.
– გქონიათ რამე მსგავსი შემთხვევა?
– არა. პროდუქციას იმპორტის დროს, საბაჟოზე განბაჟების პერიოდში, მომწოდებელი ქარხნებიდან მოჰყვება ხარისხის სერტიფიკატი. ქარხანა პასუხისმგებლობას კისრულობს ხარისხზე. არცერთ ქარხანას არ სურს, რომ ყალბი, ცუდი პრეპარატი მოგაწოდოს. ხარისხი მათი პრესტიჟია. დღეს თუ ცუდ პროდუქციას მიაწვდის შემკვეთს, ხვალ აღარავინ შეუკვეთს.
– რაც შეეხება პესტიციდების ხარისხზე ფერმერების თუ გლეხების მხრიდან პრეტენზიებს – გამორიცხავთ, რომ სარეალიზაციო ქსელში უხარისხო პრეპარატები ხვდებოდეს?
– ჩვენთან იყიდება მხოლოდ ხარისხიანი პრეპარატები. თუ რამე არასასურველ შედეგებს იღებენ, როგორც წესი, მაგის მიზეზი პრეპარატის გამოყენების წესების უცოდინარობაა – დოზები, ვადები და სხვა წესები არ აქვთ ხოლმე გათვალისწინებული.
– გამოდის, ფერმერებში განათლების მნიშვნელოვანი დეფიციტია.
– კი, ბევრმა არ იცის თანამედროვე ტექნოლოგიები და მიდგომები. მამა-პაპისეული წესებით დღეს კარგი მოსავლის მოყვანა შეუძლებელია. ამისთვის სოფლის მეურნეობის სამინისტროც, ჩვენც – რაც შეგვიძლია ვუწევთ კონსულტაციებს, რომ დაიცვან სტანდარტები, დოზები და მიიღონ კარგი შედეგი.
– ისევ თქვენს ბიზნესს რომ დავუბრუნდეთ – გამოცდილება რას გეუბნებათ, ბიზნესის ერთპიროვნულად მართვა უფრო ხელსაყრელია თუ პარტნიორებთან ერთად?
– ადრე პარტნიორებთან ერთად ვმართავდით ბიზნესს. შემდეგ გავიყავით დემოკრატიულად და ახლა მე ვარ 100%-ით დამფუძნებელი. ჩემი ოჯახიც ჩართულია ჩემთან ერთად და ასე ვმართავთ.
– თქვენ ასევე გაქვთ ამერიკული ჯიშის კაკლის ბაღის გაშენებული.
– ჩვენ გვაქვს 60 ჰექტარი მიწის ნაკვეთები ბოლნისის რაიონში, სადაც სხვადასხვა კულტურები მოგვყავს. რამდენიმე წლის წინ, 7 ჰექტარ ფართობზე სახელმწიფოსთან თანამშრომლობით გავაშენეთ ჩენდლერის ჯიშის კაკლის ბაღი. ჯერ ის მოსავალი არ მიგვიღია, რაც მისი მაქსიმუმია. აღმოჩნდა, რომ 8 წელი სჭირდება გაზრდას.
– რატომ დაინტერესდით უშუალოდ ჩენდლერის ჯიშის კაკლის გაშენებით?
– სახელმწიფო პროგრამა იყო, თან ცნობილია რომ მაღალმოსავლიანი ჯიშია და ჩვენს მაგის გამო დავინტერესდით. ველოდებით საუკეთესო მოსავლის აღებას, როცა ბაღი იმ ასაკს მიაღწევს, როდესაც მაქსიმალურ მოსავალს იძლევა. თითო ძირზე 30-40 კილოგრამი კაკლის მოსავალია განსაზღვრული.
– 60 ჰექტრის დამუშავება მარტივი საქმე არ არის. მუშა-ხელის პრობლემა გიდგათ?
– კი, ეგ პრობლემა არის. არ უნდა ხალხს მუშაობა.
– ამ შემთხვევაში როგორ წყვეტთ პრობლემას?
– ძვირს ვუხდი და მუშაობენ. ორმაგი, სამმაგი და მაგ შემთხვევაში მუშაობენ.
– თქვენ ასევე ხართ სამაცივრე მეურნეობაში ჩართული. იდეა რა იყო და როგორ განახორციელეთ ეგ პროექტი?
– 2 წლის წინ, ბოლნისის რაიონში, ჩვენი კოოპერატივის ინიციატივით და 1.5 მლნ ლარის ინვესტიციით თანამედროვე სამაცივრე მეურნეობა ამოქმედდა. ჩვენს ბაღებში მოყვანილი პროდუქტი ძირითადად კარტოფილი და ხახვია, ასევე გვაქვს ხილიც და სამაცივრე მეურნეობა კი შემოსავალს მნიშვნელოვნად ზრდის. მოსავლის აღების დროს გაცილებით იაფია პროდუქცია, ვიდრე თვეების შემდეგ, როცა მაცივრიდან გამოგვაქვს სარეალიზაციოდ.
– სამაცივრე მეურნეობაში მხოლოდ თქვენი მოყვანილი პროდუქცია ინახება თუ სხვებსაც სთავაზობთ მოსავლის შენახვას?
– მეურნეობაში 800 ტონა ბოსტნეულის შენახვაა შესაძლებელი, საიდანაც ჩვენი კოოპერატივის წილი 60%-70% იქნება, ხოლო დანარჩენ პროდუქტს ადგილობრივი ფერმერებისგან, მათივე ხელშეწყობისთვის ჩავიბარებთ.
– სამაცივრე მეურნეობა, ბოსტნის და კაკლის ბაღები, ასევე ბორნ სოფქიმია – რომელი მიმართულება უფრო მეტ ყურადღებას ითხოვს?
– მე ვარ ბორნ სოფქიმიაში, დანარჩენს შვილები უყურებენ ძირითადად.
– სამაცივრე მეურნეობაში და ბაღებში რამდენი ადამიანია დასაქმებული?
– სეზონურად 30 ადამიანი.
– წინა წლებში კოვიდპანდემიამ თითქმის ყველას გაურთულა საქმიანობა. თქვენს ბიზნესებზე როგორი გავლენა მოახდინა?
– სხვათა შორის, ჩვენზე არ უმოქმედია. მაგ პერიოდში მოსახლეობა ძირითადად რაიონებში წავიდა. რადგან წავიდნენ, მიწის დამუშავებასაც მოკიდეს ხელი. ამიტომ, პირიქით, გაგვეზარდა გაყიდვები. პანდემიას უარყოფითად არ უმოქმედია ჩვენზე, ომი მოქმედებს. იქიდან გამომდინარე, რომ მიმწოდებლები ვერ გვაწვდიან ტვირთებს.
– ბოლო პერიოდში ასევე ხშირად წუწუნებს ხალხი, რომ ძალიან გაიზარდა ფასები პესტიციდებზე და სასუქებზე.
– მსოფლიო ფასები იზრდება. რუსთავის ქარხანა ხომ აქვეა და გვაწვდის, 100%-ით გაიზარდა ამონიუმის გვარჯილის ფასი. როგორც ვიცი, მომავალ წელს კიდევ აპირებენ ფასის გაზრდას.
– როგორც ჩანს, თავადაც გაეზარდათ თვითღირებულება.
– ბუნებრივი აირი გაძვირდა და მაგათაც გაუძვირდათ წარმოება. გაზია მანდ მთავარი. ზოგადად, მსოფლიოში გაძვირდა, ევროპაში, რუსეთში. 200%-ით არის მაგალითად რუსეთში სასუქების ფასები გაზრდილი.
– უკრაინაში ომის გავლენა თქვენს ბიზნესზე როგორ აისახა?
– უკრაინაში ომმა ტრანსპორტირების პრობლემა შექმნა. არავის უნდოდა შავ ზღვაში შემოსვლა. პროდუქცია გემებით შემოდის ევროპიდან და სხვადასხვა ქვეყნებიდან. ამიტომ, დროში და სივრცეში ძალიან გაიწელა შემოტანები. გვქონდა მარაგები და სანამ ახალი პარტია შემოგვივიდოდა, გავიტანეთ თავი. 16 სერვისცენტრის მაღაზიის მომსახურებას დიდი მოცულობის პროდუქცია სჭირდება.
– როგორ ატყობთ, ბოლო წლებში ხალხმა მეტი ფართობი დაამუშავა თუ მცირდება – თქვენი პროდუქციის რეალიზაციის მიხედვით რა დასკვნა გამოგაქვთ?
– ბევრმა მოკიდა ხელი მიწის დამუშავებას. სადაც უვარგისი მიწებია და არაფერი მოდის – იმ მიწებს დაანებეს თავი და ის დაუმუშავებელია.
ჩვენი პროდუქციის ყველაზე მეტი რეალიზაცია კახეთის რეგიონშია. შესაბამისად, ყველაზე დიდი სერვისცენტრი თელავში ავაშენეთ.
– მანდ ალბათ ძირითადად ვაზის მოვლისთვის საჭირო პროდუქცია გაიყიდება, ბევრი ვენახებია.
– ვენახი, სიმინდი... ყველაფერია ცოტ-ცოტა. სერვის ცენტრი ასევე გვაქვს გურჯაანის რაიონში.
– ძირითადი დატვირთვა რომელ რეგიონზე გაქვთ?
– ფართო ქსელია – კახეთიც, იმერეთიც – ქუთაისი, ზუგდიდი, ხაშური. უფრო მეტი რეალიზაცია კახეთშია. ჩვენ საქმიანობას კარგად აშუქებს აგრო-ტვ, აქ აქვთ ოფისი და ჩვენ ვართ გენერალური სპონსორები.
– დიდი მოცულობის პროდუქციის შემოტანა დაგჭირდებათ – რა სახის ტრანსპორტით შემოგაქვთ?
– კონტეინერებით, როგორც საზღვაო გზით, ასევე სახმელეთო – ტრაილერებით. ქიმიის გარდა, ბოსტნეულის თესლები შემოგვაქვს კიდევ 4 ევროპული ქვეყნიდან.
– მიიჩნევა, რომ საქართველო მცირემიწიანი ქვეყანაა აგრარული თვალსაზრისით და რამდენად მზარდია ფერმერული მეურნეობების განვითარება?
– საქართველო ზოგადად აგრარული ქვეყანაა და მიწა არის ძალიან კარგი და ნოყიერი. მიწების გამსხვილებებიც არის, კოოპერატივებს ქმნიან. სახელმწიფო ეხმარება თანადაფინანსებებით, უცხოეთიდან სპეციალისტები ჩამოჰყავთ, ტრენინგებს უტარებენ.
– ლოგისტიკის პრობლემა თუ გეხებათ – ბოლო წლებში საკონტეინერო გადაზიდვები საკმაოდ არის გაძვირებული.
– გადაზიდვის ღირებულება 500%-ით გაიზარდა ჩინეთიდან და ინდოეთიდან. ერთი კონტეინერის ტრანსპორტირების ფასი ერთი წლის წინ $3000 ღირდა და ახლა $15000 ღირს. ეს გვიძვირებს პროდუქციის თვითღირებულებას.
– თქვენი პროდუქციის რეალიზაცია ფასის გაძვირების შესაბამისად იკლებს თუ გაძვირების მიუხედავად, მომხმარებელი მაინც ყიდულობს იმდენს, რამდენიც სჭირდება?
– ფერმერი კარგად ხვდება, რომ რაც სჭირდება, ის მაინც უნდა იყიდოს. ცოტას წუწუნებს, მაგრამ, მაინც ყიდულობს.
– წეღან ამბობდით, რომ უკრაინაში ომმა ლოგისტიკა გაართულა. ჩანაცვლება რამდენად სწრაფად მოახერხეთ თუ ჯერ კიდევ არ არის საბოლოოდ ჩამოყალიბებული ალტერნატიული მომწოდებლები და გზები?
– ჯერ კიდევ გადაწყობის რეჟიმში ვართ.
– რამე არის ისეთი პროდუქტი, რომლის მომწოდებლის ჩანაცვლებაც არ შეგიძლიათ?
– ჯერ არა. მარაგები გვქონდა.
– ძირითადად რა პროდუქცია შემოგქონდათ რუსეთიდან?
– სასუქები. ასევე უკრაინიდან და ბელორუსიდანაც.
– ჩვენი რუბრიკის თემას არ ეხება, მაგრამ, ომთან დაკავშირებით თქვენ რა პოზიცია გაქვთ?
– უნდა დაისაჯოს რუსეთი.
– რუსეთისთვის დაწესებული სანქციებით რიგი ქვეყნები ზარალდებიან, იგივე ნავთობი იქნება თუ გაზი – სხვა მიმწოდებლისგან ყიდვის შემთხვევაში ხშირად უფრო ძვირის გადახდა მოუწევთ. თქვენ რა პროდუქციაც შემოგქონდათ, მიმწოდებლის ჩანაცვლება როგორ აისახება თქვენი კომპანიის საქმიანობაზე?
– ნაკლები დოზით ვიყავით რუსეთთან დაკავშირებული. ჩვენი სფერო ადვილად ჩაანაცვლებს. ძირითადად ევროპაზე ვართ ორიენტირებული. ჩემს სფეროში მომუშავეებს პრობლემა არ ექნებათ რუსეთის გარეშე შეუფერხებლად იმუშაონ.
– წლებია ბიზნესში ხართ. სახელმწიფოსთან რა ურთიერთობა გაქვთ? წინა ხელისუფლების დროს ბიზნესმენთა ნაწილი ამბობდა, რომ სახელმწიფო ზოგჯერ აიძულებდა ფულის ისე გადახდას, რაც კანონით არ ეკუთვნოდათ.…
– ჩემ კომპანიას წინა ხელისუფლების დროს პრობლემა არ შეჰქმნია. არც ის გამიგია, რომ ჩემ ბიზნესში, თუნდაც კონკურენტ კომპანიებს რამე ზედმეტი გადაეხადათ ვინმესთვის. დღესაც ყველაფერი გამჭვირვალეა, „თეთრი ბუღალტერიაა“ და ვმუშაობთ სუფთად. შემოდიან, გვამოწმებენ და ყველაფერი წესრიგშია.
– სახელმწიფოსთან დავა არ გაქვთ?
– არა.
– რა გაუმჯობესდა და რას ისურვებდით რომ შეიცვალოს, რაც ბიზნესს წაადგება?
– ყოველწლიურად იზრდება ჩვენი ბიზნესის სფერო და უფრო საინტერესო ხდება. სახელმწიფოს მხრიდან ექცევა ყურადღება სოფლის მეურნეობას, 2013 წლიდან მოყოლებული, ყოველწლიურად არის ვაუჩერების დარიგება, ფერმერების დახმარება.
– რაც თქვენი პროდუქციის გაყიდვას ხელს უწყობს.
– რა თქმა უნდა, ფერმერს რომ ყიდვის საშუალება აქვს და ბედნიერია, იმპორტიორებიც ბედნიერები ვართ.
– მოსავლიანობა როგორ იცვლება? ზოგს თანამედროვე განათლების მიღება მაინცდამაინც არ ეხალისება და ძველი მეთოდებით ცდილობს მოსავლის მოყვანას. არადა, თანამედროვე მსოფლიოში ახალი ტექნოლოგიების ხარჯზე მოსავლიანობის მკვეთრ ზრდას ახერხებენ. საქართველოს შემთხვევაში როგორ არის საქმე? მაგალითად, ადრე თუ ჰექტარზე 3-4 ტონა ხორბალი მოჰყავდათ, ახლა რა ხდება?
– მოსავლიანობა აქაც იზრდება. ადრე თუ 3 ტონა ხორბალი მოჰყავდათ, ახლა მოჰყავთ 6 ტონა. ფერმერიც მიეჩვია სასუქების და პესტიციდების შეტანას, მოსავლიანობაც იზრდება და ხარისხიც. ადრე 3 ტონა იმიტომ მოჰყავდათ, რომ არაფერი შეჰქონდათ. იყვნენ ღმერთის იმედზე.
– თქვენი აზრით, საქართველოს სოფლის მეურნეობაში რომელი პროდუქციაა უფრო პერსპექტიული? ზოგმა თხილი გააშენა, ზოგმა კაკალი, ზოგი მოცვის პლანტაციებს აკეთებს.
– მასობრივად მიდის მოცვის გაშენება, თხილის გაშენება. აქამდე აუთვისებელი ნიადაგების ათვისება დაიწყეს ფერმერებმა, შეიქმნა ასოციაციები – თხილის ასოციაცია, მესიმინდეების ასოციაცია, მევენახეობის ასოციაცია და ეხმარებიან ფერმერებს, განათლებას აძლევენ. ახალგაზრდა თაობის ფერმერები ადვილად ითვისებენ ყველაფერს და შესაბამისად, ხდება მოსავლიანობის
გაზრდაც.
– როგორია კონკურენცია თქვენი საქმიანობის სფეროში და რამდენად პატიოსანი და სამართლიანი კონკურენციაა? ალბათ, ზოგს ბაზრიდან გასვლა უწევს, ზოგიც კოტრდება.
– არის შემთხვევები, როცა პატარა კომპანიები გავიდნენ ბაზრიდან და დარჩა რამდენიმე მსხვილი კომპანია, რომლებიც ამინდს ქმნიან საქართველოში.
ბაზარზე სამართლიანი და საკმაოდ კარგი კონკურენციაა. ყველა ვცდილობთ, რომ რაც შეიძლება ხარისხიანი პროდუქცია შემოვიტანოთ, ბევრი სერვისცენტრები აშენდეს. სერვისცენტრები მხოლოდ ბორნ სოფქმიას არ აქვს, კონკურენტებსაც აქვთ ქსელი.
მთელი ჩვენი მოგების 80% ისევ სერვისცენტრების მშენებლობაზე იხარჯება, 20% ხმარდება შიდა ოფისის და სარეკლამო ხარჯებს. დივიდენდებს არ ვანაწილებთ და ისევ ხდება მოგების დაბრუნება ბიზნესში, სერვისცენტრების
მშენებლობა, კადრების დამატება, ხარჯები გვეზრდება ყოველწლიურად და შესაბამისად, მოგებაც გვეზრდება.
– თქვენ თქვით, რომ 70-მდე თანამშრომელი გყავთ. საშუალო ანაზღაურება რამდენია?
– საშუალოდ 2000 ლარია. ძალიან ჭირს პროფესიონალები. პროფესიონალების დასაქმებას და შენარჩუნებას ხელფასების ყოველწლიური ზრდა სჭირდება.
– კადრების გადინება გაქვთ?
– იშვიათად, მაგრამ ხანდახან ეგეც არის. ხდება გადაბირება, როგორც მთელ მსოფლიოშია.
– სახელმწიფო ტენდერებში თუ მონაწილეობთ და სახელმწიფოსთან ურთიერთობაში როგორი გამოცდილება გაქვთ? ზოგს ძალიან არ მოსწონს და ერიდება სახელმწიფო ტენდერებს.
– ჩვენ ვმონაწილეობთ, როდესაც მაგალითად პესტიციდების მიწოდებაა საჭირო. როდესაც ფაროსანას თუ კალიის საწინააღმდეგო საშუალებების შესყიდვა სჭირდება სახელმწიფოს და ა.შ. ტენდერს ხან ვიგებთ, ხან ვაგებთ.
– ფაროსანას წინააღმდეგ ბრძოლის დროს იყო ლაპარაკი, რომ რიგ შემთხვევაში სახელმწიფო არასწორად მიუდგა საქმეს და შედეგებიც არცთუ კარგი მიიღო. შეიძლებოდა ბევრად უკეთესი შედეგის მიღწევაო.
– ჭორების დონეზეა ეგ უკმაყოფილება. საქართველომ ყველაზე კარგად შეასრულა ფაროსანასთან ბრძოლის სახელმწიფო პროგრამა. სწრაფად მოხდა ფაროსანას დამარცხება. ახლა ცოტაღა არის შემორჩენილი.
– მეზობელ ქვეყნებში?
– თურქეთშია. ყოველწლიურად ხდება ფაროსანასთან ბრძოლა.
– სახელმწიფო აქტიურად ცდილობს სოფლის მეურნეობის სფეროში იყოს ჩართული – რამდენად წარმატებული მცდელობაა?
– სახელმწიფოს სოფლის მეურნეობის სფეროში წარმატებული ჩართვის ერთ-ერთი ნიშანია მოსავლიანობის გაზრდა. სახელმწიფოს დახმარებით – თანადაფინანსებით ხდება საწყობების მშენებლობა, „იუესაიდი“ ცალკე, სახელმწიფო ცალკე ეხმარება და ვისაც სურვილი აქვს, აშენებს საწყობებს. ამ ყველაფერმა საქართველოში სოფლის მეურნეობა მნიშვნელოვნად გაზარდა.
– თქვენი კომპანია თუ არის ჩართული სახელმწიფოს მხრიდან დახმარების რომელიმე პროგრამაში?
– კომპანია არა. ჩვენ გვაქვს ჩვეულებრივი საკრედიტო ხაზი. `თიბისი ბანკთან~ ვთანამშრომლობთ.
– ხშირად ისმის პრეტენზიები, რომ საქართველოში კრედიტი უსამართლოდ ძვირია. ეთანხმებით?
– ხალხი ყოველთვის წუწუნებს, გლეხიც სულ წუწუნებს, რადგან ჩვევად აქვს. უსამართლოდ არ მიმაჩნია კრედიტის განაკვეთები – კრედიტის ფასს აქ არსებული მდგომარეობა განსაზღვრავს.
– პანდემიის დროს ბევრ ბიზნესს კრედიტის მომსახურებაზეც შეექმნა პრობლემა. თქვენ როგორც ამბობთ, მსგავსი არაფერი შეგხებიათ.
– არა, ჩვენთვის პრობლემა არ შექმნილა.
– თქვენს სფეროში რამდენად გაჯერებულია ბაზარი – ახალ ინვესტორს უღირს შემოსვლა თუ უკვე დაკავებულია მთელი ნიშა?
– ყველა წამყვანი ევროპული თუ მსოფლიო დონის ბრენდი საქართველოში უკვე შემოსულია. თუკი ჯენერიკების შემომტანი, მაგალითად, რომელიმე ჩინური კომპანია შემოვა, ეს უკვე მისი გადასაწყვეტია. არა მგონია, რომ უღირდეთ. საბაზრო ნიშა უკვე დაკავებულია და ადვილი არ არის, ამხელა გამოცდილების მქონე კომპანიებს კონკურენცია გაუწიოს. შემოვიდა რამდენიმე კომპანია უკრაინიდან, ჩინეთიდან, თურქეთიდან და რაღაცას წვალობენ, მაგრამ კონკურენციას ვერ გვიწევენ. მილიონები გვაქვს უკვე ჩადებული და კონკურენციას როგორ გაგვიწევენ? მაგალითად, უკრაინელი ბიზნესმენი საქართველოში ჩადებს მილიონებს? თითო სერვისცენტრი ნახევარ მილიონზე მეტი ჯდება. ჩვენ კი ასეთი 16 სერვისცენტრი გვაქვს.
– თქვენი კომპანია მთლიანი ბაზრის დაახლოებით რამდენ პროცენტს იკავებს?
– 30-35%. სამეულში ვართ.
– მსხვილი მოთამაშე რამდენი ხართ?
– ოთხნი.
– წლების მიხედვით, ბაზარზე თქვენი წილი როგორ იცვლება – ზრდაა თუ კლება?
– ყოველწლიურად ვიზრდებით, წელიწადში საშუალოდ 10%-ით. შესაბამისად, ბაზარზე ჩვენი წილიც მატულობს.
– სახელმწიფოს სხვადასხვა პროგრამები აქვს ბიზნესის წასახალისებლად. როგორ შეაფასებდით, სწორია ბიუჯეტიდან მსგავსი დახმარებების გაკეთება, თუ, კონკურენცია უარესდება და მხოლოდ პრივილეგირებული ბიზნესები ნახულობენ სარგებელს?
– დახმარება საჭიროა ყველა ბიზნესისთვის და მათ შორის ფერმერებისთვისაც. მსგავსი დახმარებებით დადგა სოფლის მეურნეობა ფეხზე თურქეთში. გლეხს და ფერმერს დახმარება სჭირდება. ვისაც სურვილი აქვს, ყველას ეხმარებიან. თუ მოთხოვნა არ გააკეთა ვინმემ, იმას დახმარებისთვის შინ ვერ მიუვარდებიან.
– რა შეუძლია სახელმწიფოს შეცვალოს, რომ არც ქვეყანა დაზარალდეს და ბიზნესებსაც, მათ შორის თქვენს ბიზნესს წაადგეს? საგადასახადო ტვირთი მძიმეა თუ ასატანია?
– რა თქმა უნდა, შესაძლებელია, მაგრამ, საგადასახადომაც ბევრი ცვლილებები შეიტანა. მაგალითად, იმპორტიორს პროდუქციის განბაჟებისას თუ დღგ-ის ზედმეტობა აქვს, სახელმწიფო უკან უბრუნებს. როცა პროდუქციას გაყიდის, მერე გადაიხდის. ეს ძალიან კარგი შეღავათია. წინა წლებში ასე არ იყო.
– ბიზნესისთვის თვალსაჩინო პრობლემაა, მაგალითად ვალუტის კურსის მერყეობაა.
– ვალუტის კურსის მერყეობა დიდი პრობლემაა. თუნდაც, იყოს მაღალი კურსი, მაგრამ, იყოს სტაბილური და 1-2%-ზე მეტად არ ითამაშოს. მაგრამ, როცა მიდის მკვეთრი გაძვირება და გაიაფება – ეგ დიდი პრობლემაა.
ყოფილა შემთხვევა, რომ 200 000 ლარი გვიზარალია ერთ საათში. გვიყიდია დოლარი და უცებ გაიაფებულა. ყოველწლიურად, ალბათ ნახევარ მილიონ ლარზე ნაკლებს არ ვზარალობთ ვალუტის კურსის მერყეობის გამო.
– თითო შეკვეთისას საშუალოდ რა თანხას რიცხავთ?
– 200-300 ათასი ევრო.
– უკრაინაში ომის დაწყების გამო, ფულის გადახდის შემდეგ რუსეთიდან რამე შეკვეთა ხომ არ დაგრჩათ მიუღებელი?
– არა, ყველაფერი მიღებულია.
– რაც შეეხება გადასახადებს, დაწევის რესურსს ხედავთ?
– კარგი იქნებოდა, დივიდენდების განაკვეთები რომ დაეწიათ. 5%-ია და მაგალითად, 3%-მდე შემცირებულიყო. საშემოსავლოს და დღგ-ის შემცირებაც კარგი იქნებოდა.
– სამომავლო ბიზნესის გეგმები როგორია?
– ვაპირებთ ლიდერობის შენარჩუნებას მომავალ წლებში. მინიმუმ იმ პოზიციაზე, სადაც ვართ.
– რაც შეეხება სოფლის მეურნეობის მიმართულებას? ბაღები და სამაცივრე მეურნეობა ბიზნესის თვალსაზრისით რამდენად მომგებიანია?
– როგორც გითხარით, 60 ჰექტარი მიწა გვაქვს. დიდი მოგება მანდ არ არის. თავის თავს ინახავს.
– თქვენ თქვით, რომ აგრო ტვ-სთან თანამშრომლობთ. რაში გამოიხატება ეს თანამშრომლობა?
– 2 წელია ვთანამშრომლობთ აგრო ტვ-სთან, გენერალური სპონსორები ვართ. მთელი პროგრამა მორგებულია ჩვენი კომპანიის საქმიანობაზე.
– პროდუქციის რეალიზაციაში გეხმარებათ?
– კი. უკუგება აქვს ორმაგი. ჩვენი კომპანიის პრეპარატების შესახებ გადის ინფორმაცია, შუქდება ჩვენი სერვისცენტრების საქმიანობა, არის ჩვენს აგრონომებთან გასაუბრებები, შედეგები და ა.შ.
რომელ ღვინის ქარხანასთანაც ვთანამშრომლობთ, მათ თან მონიტორინგს ვუტარებთ. ამის გაშუქებაც ხდება ტელევიზიით.
– რომელიმე მსხვილ ღვინის კომპანიას ან სხვა ფერმერულ მეურნეობას თუ გამოარჩევდით, ვისთანაც თანამშრომლობთ?
- წლებია ვთანამშრომლობთ "კახური ღვინის მარანთან", "თელიან ველთან", "თბილღვინოსთან" და სხვა ღვინის ქარხნებთანაც. ვთანამშრომლობთ მსხვილ ფერმერებთანაც.
– რადგან მონიტორინგს უწევთ, გეცოდინებათ – ღვინის ქარხნებს რა მდგომარეობა აქვთ რუსეთ-უკრაინის ომის გამო?
– ყველა ცუდ დღეშია. ღვინის გაყიდვა გაჩერდა.
– თქვენზეც აისახება ამ ქარხნების პრობლემები?
– რა თქმა უნდა, აისახება.
– არადა, 2006 წლის ემბარგოს მერე ქართული ღვინის კომპანიები რუსეთის გარეშე ვითარდებოდნენ, ბოლო წლებში კი ისევ ძალიან გაიზარდა რუსეთის ბაზარზე დამოკიდებულება.
– რუსეთს მტერი ენდოს. ყოველ წუთს შეიძლება ზურგი შეგაქციოს და გიღალატოს. ისტორიის მანძილზე ყოველთვის გვღალატობდნენ და მტერთან მარტოსაც გვტოვებდნენ. ბოლო წლებსაც თუ გადავხედავთ, იგივე ხდება – რუსეთი არასანდო პარტნიორი და არასანდო ქვეყანაა.
– თქვენ თუ გქონიათ საქმიანობის მანძილზე ცუდი გამოცდილება რუსეთთან?
– რუსებთან არა, მაგრამ, სხვასთან ასეთი შემთხვევის გამოცდილებაც გვაქვს.
– ნელ-ნელა საუბრის დასასრულისკენ წავიდეთ. ოჯახის შესახებ რას გვეტყვით?
– მყავს მეუღლე, ორი შვილი და ექვსი შვილიშვილი, მომავალი ბიზნესმენები. უფროსი შვილიშვილი 15 წლის არის. ჯერ სწავლობენ, მაგრამ საქმის ინტერესი აქვთ. შვილებს უმაღლესი განათლება აქვთ. აგრარული უნივერსიტეტი დაამთავრა ერთმა და საქმეშიც ძალიან ადგება.
ჩემი შვილები არიან ჩართული ბიზნესში. ორივენი ბიზნესის გამგრძელებლები არიან. ტრადიციად გვექცა ოჯახს ბიზნესის ასე მართვა.
– დროის გადანაწილებას როგორ ახერხებთ ოჯახსა და ბიზნესს შორის?
– დროის გადანაწილება ოჯახსა და ბიზნესს შორის მიჭირს. სულ უკმაყოფილება მაქვს მეუღლესთან. მუდმივად არ მცალია, სულ ტელეფონზე ვსაუბრობ.
– თავისუფალ დროს რას უთმობთ, თქვენი ჰობი რა არის?
– ჩემი ჰობია შრომა, მუშაობა. როცა ვმუშაობ, მაშინ ვისვენებ და ჩემი გართობაც მუშაობაა. საქმეს რომ ვაკეთებ, ეგ არის ჩემი დასვენება.
ესაუბრა თემურ იობაშვილი
